پنجم دیماه 1382، تاریخی که هیچگاه از ذهن و روان مردم ایران زمین پاکشدنی نیست، روزی که مردم ایران اندوهناکترین خبر را طی این سالیان دریافت کردند.
خورشید هنوز از پس تاریکی سحر طلوع نکرده بود که در ساعت 5:26 دقیقه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان بر اثر زمین‌لرزه 6.8 ریشتری کابوس زلزله را تجربه کرد.
بیشتر شهرهای اطراف و نقاط مختلف کشور در شوک تکانهای شدید این زمین لرزه فرو رفته بودند و در پی کسب اطلاعاتی بیشتر از میزان خسارت و تلفات بودند؛ اخبار مختلف حاکی از فاجعه انسانی بود.
لحظاتی پس از وقوع زمین‌لرزه اخبار کم و بیش از فاجعه انسانی در بم به گوش می رسید و سرانجام آمارها نشان داد که این زمین‌لرزه 32 هزار نفر قربانی بر جای گذاشته است.
در اثر این حادثه غمانگیز اکثر سازههای شهری و روستایی بم تخریب و «ارگ بم» نماد تاریخ کهن این دیار با 2 هزار و 500 سال قدمت، به عنوان بزرگترین سازه خشتی و گلی جهان ویران شد.
اگر چه حادثه بم، تنها حادثه ویرانگر زلزله در کشور ما نبود، اما مصیبتی که به این منطقه از خاک کشورمان وارد شد آن قدر دردناک بود که مدتی در تقویم این مرزوبوم نامگذاری شود، اگرچه اکنون دیگر نشانی از این روز در تقویم رسمی کشور نیست اما زخم آن حادثه تلخ هنوز بر تن این سرزمین و ساکنانش بافی است.
گلستان از جمله استانهایی است که بر روی نوار زلزله قرار گرفته و هر لحظه ممکن است که به زلزلهای همچون بم مبتلا شود که همین موضوع موجب می‌شود تا نگاه محتاطانه و دقیقتری به این موضوع در استان داشته باشیم.
از مهمترین موضوعاتی که دغدغه را در ابعاد حادثه زیادتر میسازد، وجود بافت سنتی در بخشی از شهر و فقدان ایمنی در اماکن عمومی چون مدارس و بیمارستانهای استان است که از نبود استحکام سازهای و غیرسازه‌ای رنج میبرند.
صبحها زیباترین جلوه زندگی لبخند کودکان و نوجوانانی است که دست در دست یکدیگر راهی مدارس هستند، اما تاکنون فکر کردهایم، مدارسی که فرزندانمان در آن حضور دارند، از چه ایمنی برخوردار است.
وقتی فرزندانمان با دنیایی پر از شوق قدم در محیط تعلیم و تربیت میگذارند، یک لحظه، تصور کنید ممکن است به دلیل لرزش زلزله در آن مکان آسیبی به عزیزانتان برسد، اتفاقی که با توجه به وضعیت مدارس فعلی کشور و به ویژه استان هرگز بیهوده نیست.
انتخاب 30 مدرسه برای پایلوت طرح مشترک با سازمان ملل متحد
در سالیان پیش، پس از وقوع زلزله بم، آژانسهای بینالمللی و دولت وقت جمهوری اسلامی ایران بر آن شد تا با تعریف پروژهای مشترک موجب افزایش ظرفیتهای مدیریت بحران و کاهش اثرات ناشی از آن شود.
با این نگاه پیشگیرانه، پروژه ملی ارتقای ظرفیت مدیریت بحران تعریف و به طور مشترک در دو شهر گرگان و کرمان اجرایی شد.
یکی از افراد دخیل در اجرای این طرح در مدیریت بحران استان گلستان در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در گرگان گفت: از پروژههای زیرمجموعه این کار مشترک بین برنامه عمران سازمان ملل متحد و ایران اسلامی، آمادهسازی مدارس در برابر مخاطرات ناشی از زمین‌لرزه بود.
احمد پایندان اظهار داشت: در این پروژه حدود 30 مدرسه از شهر گرگان به عنوان پایلوت انتخاب و سپس آموزشهای لازم در زمینه امداد و نجات، کمکهای اولیه و اطفای حریق به معلمان و دانش‌آموزان ارایه شد.
وی ادامه داد: در این طرح ساختمانهای مدارس مورد نظر از نظر مقاومت سازهای و غیرسازه‌ای بررسی و یک سری فعالیتهای مقاومسازی سازهای نیز در این مدارس انجام شد.
این مهندس عمران ادامه داد: در پایان این طرح، فعالیتهای انجام شده با برگزاری مانور مورد بررسی و پایش قرار گرفت تا نقاط ضعف و قوت طرح مورد بررسی قرار گیرد.
پایندان اضافه کرد: با پایان مدت پروژههای مشترک و عدم تمدید آن، این فعالیت نیز رو به افول نهاد و بعد از یک سال تنها در 150 مدرسه شهرستان گنبدکاووس، مقاومسازی غیرسازه‌ای انجام گرفت.
استحکام‌سازی غیرسازه‌ای در 150 مدرسه شهرستان گنبد
وی با اشاره به مدارس به عنوان خانه دوم فرزندان این مرزوبوم افزود: بی‌تردید تداوم پروژههایی از این دست میتواند امنیت و آسایش را به خانواده‌ها هدیه کند.
پایندان: توجه به استحکام سازهای و غیرسازه‌ای در مدارس، بیمارستانها و ادارات را از ضرورتهای استان برشمرد و خواستار توجه جدی مسئولان به این موضوع شد.
بیشک تهدیدهای محیطی و طبیعی استان را در شرایط خاصی قرار داده و طرحهایی از این دست و پرداختن به موضوعاتی چون آموزش برای افزایش مهارت کیفیت مقابله با حوادث برای جامعه یک ضرورت حیاتی محسوب می‌شود.
برگزاری دورههای آموزشی برای مواجهه با بلایای طبیعی در محلات، فرهنگسازی در مدارس و توجه رسانه ملی به موضوعات مرتبط با مدیریت بحران میتواند جامعه را بیش از پیش برای رویارویی با این تهدیدها آماده سازد.
فرماندهی مناسب حادثه 30 درصد از تلفات انسانی میکاهد
رئیس مرکز امداد و فوریت‌های پزشکی استان گلستان نیز اعتقاد دارد که با فرماندهی درست حادثه می‌توان از 30 درصد تلفات و خسارات ناشی از بلایای طبیعی کاست.
محمد جواد مقسمی اظهار داشت: بیشترین تلفات حوادث در ساعات اولیه روی می‌دهد که چنانچه بتوانیم مدیریت مناسبی برای امدادرسانی به خسارتدیدگان مهیا سازیم، می‌توان از ساعات طلایی برای نجات آسیبدیدگان حداکثر بهرهبرداری را به عمل آورد.
به گفته وی؛ مدیریت یکپارچه، منظم و سریع در حوادث نیازمند توجه جدی به موضوع پیشگیری به ویژه آموزش ارکان مدیریت بحران است.
وی با تاکید بر مقاومسازی بیمارستانهای استان تصریح کرد: با توجه به تخریب بیمارستانهای تازه‌تاسیس ورزقان آذربایجان شرقی در استحکام بیمارستانهای استان نیز دچار تردید شدهایم.
مقسمی یادآور شد: علاوه بر اهمیت مقاومسازی بیمارستانها باید به ایمنسازی غیرسازه‌ای در این بخشها و اماکن مسکونی به شکل جدی توجه کرد.
استحکام غیرسازه‌ای بیمارستانهای استان مورد تاکید است
وی یادآور شد: اگرچه اقداماتی در استان برای استحکام غیرسازه‌ای بیمارستانها و مدارس استان انجام گرفته، اما این میزان کافی نیست و موضوع توجه و جدیت بیشتری طلب می‌کند.
همچنین مدیرکل مدیریت بحران استان گلستان نیز رویکردهای پیشگیرانه را مهمترین راهبرد برای کاهش اثرات بلایای طبیعی قلمداد کرد.
قاسم سمیعی اضافه کرد: پیشگیری به عنوان اولین مرحله از مراحل چهارگانه مدیریت بحران، خط مقدم برنامههای مدیریت بحران گلستان است.
وی متذکر شد: در سیاست کلی ابلاغی مقام معظم رهبری نیز به موضوع پیشگیری و گسترش آموزش و فرهنگ ایمنی تلویحا اشاره شده که همین موضوع موید اهمیت این مرحله است.
تاکید بر توجه ویژه سازمان مدیریت بحران کشور به موضوع پیشگیری
سمیعی تصریح کرد: هزینه در موضوع پیشگیری علاوه بر کاستن هزینههای گزاف دیگر چرخههای مدیریت بحران، یک سرمایهگذاری معنوی برای تقویت ایمنی و امنیت خاطر شهروندان محسوب می‌شود.
وی با تاکید بر اهمیت جایگاه پیشگیری گفت: انتظار میرود با توجه به اهمیت موضوع پیشگیری از این به بعد شاهد اختصاص اعتبارات مرتبط با این چرخه از مراحل چهارگانه مدیریت بحران از سوی مرکز باشیم.
دبیر شورای هماهنگی مدیریت بحران استان گلستان یادآور شد: حوزه‌های پیشگیری علاوه بر شناسایی مطالعه و پروژههای پیشگیرانه، میتواند حوزه‌های اطلاعرسانی، مستندسازی، آموزش و... را نیز در بر گیرد.
سمیعی با تاکید بر اهمیت جایگاه پیشگیری در مدیریت بحران خاطرنشان کرد: بیشک می‌توان با صرف هزینه اندک در این حوزه، علاوه بر کاهش اثرات بلای طبیعی جامعه را در مقابل حوادث احتمالی ایمن کرد.
