به گزارش عدالت خواهان گلستان"ببخش زمین و مسکن یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی است که علاوه بر اهمیت در اقتصاد خرد و کلان، تاثیرگذاری بسیار زیادی بر مسائل فرهنگی و اجتماعی دارد. اهمیت موضوع مسکن به قدری است که اولین پیام اقتصادی_اجتماعی حضرت امام خمینی(ره) بعد از انقلاب اسلامی به مسأله مسکن اختصاص یافته است.
بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران در این پیام که در تاریخ ۲۱/۱/۱۳۵۸ صادر کردند با اذعان به حساس بودن مقطع مورد نظر، ایجاد نظام عدل اسلامی را سرلوحه برنامه ها قرار داده و ریشه کن کردن فقر و استضعاف و مبارزه علیه فقر و محرومیت را از اولویت‌های انقلاب اسلامی برشمردند و با طرح کردن مسئله مسکن، در عمل نقطه شروع تحقق عدالت و مبارزه با فقر و محرومیت را در حوزه اقتصاد ترسیم کرده و تأمین مسکن محرومان را در اولویت اول برنامه‌های اقتصادی انقلاب قرار می‌دهند.
با دقت در این پیام تاریخی امام(ره)، ژرف‌نگری و دقت نظر ایشان در خصوص اهمیت موضوع مسکن و خصوصا روش‌های موثر تامین مسکن، به خوبی قابل ملاحظه است.
در این پیام حضرت امام(ره) می فرمایند: «در رژیم منفور پهلوی قشر عظیمی از مستضعفان جامعه به کلی از داشتن خانه محروم بودند … چه بسا قسمت مهمی از درآمد ناچیزشان را بایستی برای اجاره آن بپردازند و این میراث شوم برای ملت ما باقی مانده و اکنون جامعه ما با چنین مصیبتی دست به گریبان است. نظام اسلامی چنین ظلم و تبعیضی را تحمل نخواهد کرد …»« در هر محل از بین افراد صالح و مورد اعتماد، گروهی حداقل مرکب از سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازی و خانه سازی و یک نفر روحانی و یک نماینده دولت انتخاب شوند تا با صرفه جویی و دقت کامل خانه‌های ارزان قیمتی بسازند و در اختیار محرومان قرار دهند…»
بنابراین ایشان این نکته را مورد تأکید قرار دادند که «سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار» بالاست و این میراث شومی است که از رژیم گذشته به ارث رسیده و برنامه ریزی‌های دولت باید به نحوی باشد که با تأمین مسکن ارزان برای محرومان، این سهم در حد متعادلی باقی بماند.
چرا که از گذشته تا کنون، سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار بالای ۳۵ درصد بوده است که در دهک‌های مستضعف و در شهرهای بزرگتر این سهم به مراتب بیشتر شده است.
حضرت امام (ره) با اولویت دادن به تأمین مسکن محرومان در برنامه های اقتصادی انقلاب، در عمل سیاست های کاهش هزینه خانوار را در دستور کار قرار دادند و در بخش هزینه های اساسی خانوار، اصلاح هزینه های بخش مسکن را که دارای بیشترین سهم در سبد هزینه خانوار است در اولویت نخست قرار دادند.
در قسمت دیگری از این پیام حضرت امام (ره) می فرمایند: «اینجانب حسابی به شماره ۱۰۰ در تمام شعب بانک ملی افتتاح کرده و از تمام کسانی که توانایی دارند دعوت می کنم که برای کمک به خانه سازی برای محرومان به این حساب پول واریز کنند… نیروی کار و کارگری به طور وسیع به کارافتد و دولت نیز تصمیمات لازم را در تأمین آب و برق و آسفالت و وسایل ایاب و ذهاب و مدرسه و درمانگاه و دیگر نیازمندیهای عمومی فراهم سازد… با صرفه جویی و دقت کامل خانه های ارزان قیمتی بسازند و در اختیار محرومان قرار دهند».
خانه سازی و افزایش تولید مسکن با توجه به ضرایب ارتباط پسین و پیشین بسیار بالای این بخش با سایر بخش های تولیدی و خدماتی، اشتغالزایی و رشد اقتصادی بالایی را به همراه دارد که منجر به افزایش درآمد خانوارها می شود. اصولاً بخش مسکن تنها بخشی است که با اتخاذ سیاستهای مناسب می تواند به صورت توأمان هزینه های خانوار را کاهش و درآمد را افزایش دهد و این کوتاه ترین مسیر برای تحقق عدالت و مبارزه با فقر و محرومیت است . اتخاذ این سیاستها به طور طبیعی رشد اقتصادی توأم با عدالت را به دنبال خواهد داشت.
از طرفی در طول سال های گذشته تا کنون بین عرضه و تقاضا مسکن اختلاف فاحشی وجود داشته است، به طوری که شاخص تراکم خانوار در واحد مسکونی در کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که شاخص مطلوب در این حوزه ۰,۹ است. یعنی به ازای هر ۱۰۰ خانه، ۹۰ خانوار باید وجود داشته باشد در صورتی که این شاخص در کشور ما هم اکنون ۱,۰۶ است و نشان دهنده این است که به ازای هر ۱۰۰ خانه ۱۰۶ خانوار وجود دارد که این عدم تعادل در عرضه و تقاضا مسکن باعث افزایش شدید مسکن در کشور شده است، برای حل این مشکل ضروری است سیاستهای متناسبی برای افزایش تولید و عرضه مسکن با قیمت ارزان در کشور اندیشیده شود که حضرت امام خمینی بدون گذراندن دروس اقتصاد مسکن، بر افزایش خانه سازی برای حل مشکل مستضفین و همچنین اشتغالزایی وسیع نیروی کار و کارگری با تولید مسکن تاکید کرده است.
در بخش دیگری از این پیام حضرت امام (ره) می فرمایند: «مشکل زمین باید حل شود و همه بندگان خدا باید از این موهبت الهی استفاده کنند، همه‌ی محرومان باید خانه داشته باشند، هیچ‌کس در هیچ گوشه مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد. بر دولت اسلامی است که برای این مسئله مهم چاره‌ای بیندیشد و بر همه‌ی مردم است که در این مورد همکاری کنند.»
در بخش مسکن، زمین اصلی ترین نهاده تولید است و بیشترین هزینه را در فرایند تولید مسکن به خود اختصاص می دهد، در حال حاضر نیز یکی از پیشرفته ترین سیاست هایی که در کشورهای موفق در حل معضل مسکن در حال انجام است، سیاست «زمین صفر» است؛ بدین معنی که دولت ها حق مالکیت زمین های خود را برای ساخت مسکن به مردم نفروخته بلکه بدون دریافت وجه و به صورت حق بهره برداری (اجاره بلند مدت) در اختیار آنان قرار می دهند. عدم دریافت وجه بابت خرید زمین مورد تأکید حضرت امام (ره) بوده است. در واقع دولت با واگذاری زمین بدون دریافت وجه (هزینه صفر) و بدون فروش حق مالکیت زمین می تواند هزینه تولید را به شدت کاهش دهد، چرا که بیش از ۵۰ درصد قیمت مسکن، هزینه زمین است (که در شهرهای بزرگ این سهم به مراتب بیشتر است) و این راهبرد باعث می شود هزینه زمین از نقدینگی اولیه برای تولید مسکن حذف شود و تمام سرمایه ها به تولید مبدل شده و در نهایت مسکن با هزینه کمتری تولید و به دست محرومان و مستضعفان برسد.
در این پیام حضرت امام (ره) می فرمایند: «اینجانب حسابی به شماره یکصد (۱۰۰) در تمام شعب بانک ملی افتتاح کرده و از همه کسانی که توانایی دارند دعوت می کنم که برای کمک به خانه سازی برای محرومان به این حساب پول واریز کنند…»
در واقع راهبرد ایجاد صندوق مالی (مانند حساب ۱۰۰) علاوه بر ایجاد ساز و کارهای منعطف تأمین مالی، بستر تجهیز کمکهای مالی مردمی را نیز فراهم میکند که یکی از پیش نیازهای اصلی تولید مسکن برای محرومان پس از تأمین زمین است. اصولاً هیچ پروژهای بدون تأمین مالی به نتیجه نخواهد رسید و تجربه کشورهائی که در مقاطع مورد نیاز، نهضت مسکن سازی را تجربه کرده اند نشان می دهد که معمولاً بانکها و مؤسسات مالی به تنهایی توانائی تأمین منابع مالی این گونه پروژه‌ها را نداشته‌اند و برای کمک به این منظور صندوق های مستقلی ایجاد شده اند تا با مکانیزم های منعطف در کنار سیستم های متداول بانکی و غیر بانکی به تأمین مالی تولید و ساخت مسکن کمک کنند.
یکی از ابتکارات اصلی حضرت امام (ره) برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی نهادسازی بوده است و نهادهای انقلابی (عمومی غیر دولتی) در کنار دولت وظیفه پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی را به دور از بروکراسی‌های دولتی بر عهده داشته‌اند. نهادهای انقلابی این توانایی را دارند که به عنوان حلقه واسط بخش دولتی و خصوصی با ساختاری منعطف، فعالیتهای خدماتی و اجرایی انقلاب اسلامی را با به کارگیری بخش خصوصی به ثمر برسانند. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی یکی از این نهادهای انقلابی است که در موضوع مسکن محرومین مسؤلیت دارد.
حضرت امام (ره) در این پیام می فرمایند، « … بنیاد مستضعفین نیز باید به کمک این طرح بشتابد و از اموال مصادره شه خاندان پهلوی و اطرافیانش در این طرح استفاده شود و نیز دولت باید در طرح های اساسی و درازمدت خود برای حل این مشکل در سطح عموم طرح هائی تهیه کند و اکنون این یک تجربه تازه از بسیج نیروی ایمان جامعه در راه تعاون اسلامی و مبارزه با محرومیت است که ملت با توفیق الهی باید از آن سرافراز درآید» همچنین حضرت امام (ره) در تاریخ ۹/۱۲/۱۳۵۷ به صراحت بیان داشتند اموال بنیاد مستضعفان به نفع مستمندان از هر طبقه صرف گردد در ایجاد مسکن و کار و غیر ذلک.
بعد از گذشت ۳۸ سال از انقلاب اسلامی، علی رغم توفیقات بسیار زیاد در دیگر بخش‌های کشور در بخش مسکن دولت‌های مختلف، سیاست هایی برای حل معضل مسکن انتخاب و در این راستا نیز توفیقات خوبی نسبت به دوران طاغوت، در زمینه مسکن روستایی و مسکن محرومان، کنترل زاغه نشینی و افزایش عرضه مسکن، انجام شد ولی به طور کلی، در این بخش به دلیل کم توجهی برخی مسئولین به اهداف انقلاب و فرمایشات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری و توجه به نسخه های غیر بومی، عملکرد مناسبی مطابق با «نیاز های کشور» و «اهداف انقلاب اسلامی» نداشته است و پیام امام خمینی(ره) برای مسکن مستضعفان در طول این ۳۸ سال در حاشیه بوده است، به طوری که همچنان اصل مشکل مسکن و شرایط اسف‌باری که امام خمینی (ره) درباره وضعیت مسکن در پیام تاریخی شان ذکر فرمودند به قوت خود پا برجا است./جنبش عدالتخواه دانشجویی
