پایگاه عدالت خواهان گلستان "
مقدمه:
هریک از انسان ها در دل آرزوهایی دارند. درواقع انسان با آرزوهایش زنده است. آرزوهاست که محور حرکت زندگی هر انسان را تعیین می کند.
از ابتدای دوران تحصیلی یعنی دوران ابتدایی از دانش آموزان سوال می شود در آینده می خواهید چکاره شوید؟ آنها احساسات و آرزوهای خود را به عنوان یک موضوع انشاء می نویسند. زنان «ترکمن» در ایران نیز آرزوها و آرمانهای خود برای فرزندانشان را در قالب هایی با نام «هودی» از همان دوران کودکی بیان می کنند که در این مقاله به شرح آن پرداخته می شود.
هودی:
سخنان نغز، کوتاه و موزنی است که برای آرام کردن و خواباندن کودک توسط مادر یا خواهر ترکمن درکنار گهواره، خوانده می شوند و می توان آنرا جزء ادبیات زنان و کودکان ترکمن دانست.
هودی ها آینه تمام نمای آرزوها و آرمانهای زنان ترکمن است. با آن آرزوهای غمین و شورهای حزین، می توان به آرزوهای درونی آنان پی برد.
درواقع هودی ها، راهی هستند برای فهم حیات پر رمز و راز زنان ترکمن و مایه ای است برای درک معنویات و احساسات درونی آنان. ویژگی های فطری و ذاتی زنان ترکمن از استقامت و پایداری گرفته تا عشق به زندگی و از آرمنهای دیرین گرفته تا ارزشها وارزش گذاریهای آنی حتی بافت اجتماعی آنان نیز، درهودی ها متجلی است. چرا که آنان خود، خالق و آفریننده آن آثار جاودان و به یادگار ماندنی اند.
هودی ها، شاهدان و گواهان زنده تاریخ اند. تشریح کننده یاران روزگار رنجش وهمدردان ایام سخت و امید دهندگان ما ناامیدان بوده اند، و زندگی پردرد و پر مخاطره ما را آرامش بخشیده اند. ولی متأسفانه به بوتته فراموشی سپرده شده اند. و فرزندان مادر دارما در عین بی مادری، در این قرن که عصر تکنیک و پیشرفتهای صنعتی و فرهنگی است خود را به فراموشی سپرده اند.
درباره معانی آغازین هودی ها
مصراع آغازین لالاییها « هودی» ترکمنی معمولاً دارای یکی از گونه های زیر است:
1- هودی، هودی، هودی، هو، تکرار سیلاب هودی ترکیب از دو هجای (هو+ دی) که «هو» به معنای «خدا» و «دی» به معنای امری «بگو» است یعنی: خدا بگو.
2- آللای، آللای، آللاین که مخفف یا الله است. البته واژه بی معنی نیز دانسته اند که صرفاً برای موزونی الفاظ آورده اند.
3- باللیم، باللیم، بال یالی. باللی به معنای «عَسَلین» و «م» به معنای من است. یعنی:عسل من.
نوع و قالب هودی ها
گاهی در هودی ها، واژه های بی معنی و نامعین تکرار می شوند که معمولا برای تکمیل وزن و آهنگ هودی است، درواقع همان الفاظ مکرّر برگرفته از نسلهای قبل و حکایت از پیشینه دور این پدیده فرهنگی دارد و در عین حال راوی تاریخ تلخ گذشته است. معمولاً مطلع بیشتر هودی های ترکمنی با آوای مشخص و موزونی چون: «آللای، آللای، آللایین » یا «باللیم، باللیم، بال یالاق» و یا با تکرار دو هجای (بخش) «هودی هودی و ...» آغازمی شوند:
ترکمنی:
آللای آللای آللایین بال دوداغینگ یالایین
سنی برن الله دان اوزاق عومیر دیلایین
ترجمه: « تو را به آرامی می خوابانم ( یا: خدا با توست بخواب ) لبهای شیرین تر از عسل تو را می لیسم. از خدایی که تورا به ما عطا کرده برایت عمری دراز خواهانم.»
ابعاد هودی ها
هودی ها سخنان موزون - مقفی با درونمایه عاطفی هستند که با نوعی حالت شاعرانه نیز بیان می شوند وهمین خصیصه یعنی داشتن وزن و تخیل شعری خود از ابعاد مهم هودی است.
هودی به معنای نغمه و آوازی آهنگین، به نوعی در تمام دنیا متداول است که برای خواباندن کودک از آن یاری می گیرند که جنبه موسیقایی آن نیز در خور توجه است. قبل از پیدایش موسیقی تکامل یافته کنونی، زنان جامعه ابتدایی، خالق نوعی آهنگهای ساده و ریتمی خاص بوده اند که آن را با هماهنگی حرکات دست و حرکات گهواره، یکسان و یکنواخت ساخته اند.
هودی، طنین آرام و دلنشین دارد، اما گاه غمین و گاه شادی بخش است. آنجا که غمین است نشان از آمال و آرزوهایی دارد که بدان نرسیده اند و یادآور سوزهای درونی اند اما آنجا که شادی بخش است معمولاً وعده و وعیدهایی به کودک می دهند. برایش کاخی مجلل و شکوهمند می سازند و کجاوه عروسی راه می اندازند و گاه با شرط و شروطی کودک خود را می خوابانند. مثلاً اگر کودک به خواب رود او را به سیاحت و یا به دیدن کسی خواهند برد.
هودی ها معمولاً در ابتدا با صدایی بلند خوانده می شوند تا به کودک بفهمانند که مادر با او و در کنار اوست اما زمانی که کودک آرام به خواب می رود مادر یا سرپرست نیز صدایش را آرامتر می کند اماهمین که دانست خوابیده است دیگر صدایش را کاملاً قطع پایین می آورد و گاه با خود زمزمه میکند و یا خواندن آن را قطع می کند.
ترکمنی:
آللای آللای آللاین دأده نگ مکّأ یوللایین
دأده نگ مکّه دن گله کعبه یوزوک پایلایین
ترجمه: « آرام بخواب فرزندم ، خدا با توست. پدرت را عازم مکه می کنم و زمانی که پدرت از مکه بازگردد انگشتر مکی پخش خواهم کرد.»
خلاصه اینکه هودی ها بخاطر فراوانی مفاهیم و مضامین با شکوه، از ابعاد گسترده ای برخوردارند. تمجیدات، آلام درونی، خستگی روحی، آرزوها، فراگیری تعالیم اسلامی و چگونگی تربیت از مهمترین و شاخص ترین ابعاد هودی هاست که می توان به ترتیب ذیل تقسیم بندی نمود:
1- در بیان ستایش مادر از فرزند
2- آرزوها و آمال درونی مادر
3- اشاره به کیفیت تربیت فرزند
4- یادآوری ایام حسرت بارگذشته
5- دربیان مفارقت از پدر
6- دعا و امید بر کودک
7- دربیان نصایح اخلاقی
8- هودی های ملهم از طبیعت پیرامون
هودی ها در بیان ستایش مادر از فرزند
یک دسته از هودی ها بر بنیاد ستایش مادر از کودک استوار است. او را تعریف و تمجید می کند، به ماه و خورشید و پرندگان آسمان تشبیه می کند. او را غنچه ای نوشکفته و یا برگهای سبز درختان می داند:
ترکمنی:
منینگ بالام آپ آق دیر هرگونده بیر یاپراق دیر
شول بالا می سویمه ین سول گوزونده توپراق دیر
ترجمه: « فرزندم سفید سفید است. هر روز چونان برگ گلی است. هر کسی که کودک مرا دوست نداشته باشد، خاک بر چشمش باد.»
هودی ها در وصف آرزوها و آمال درونی مادر
دسته دیگر از هودی ها، دربیان آرزوها و آمال د رونی مادر یا سرپرست است. او در آرزوی این است که کودک یا برادر و خواهرش زودتر حرف بزند، پابگیرد، راه برود، رشد کند، بزرگ شود، به مکتب برود، مکتب ببیند، تحصیلکرده باشد، عروسی کند و در زندگی سروسامان بگیرد، و به مکه رود و ...
ترکمنی:
آللای آللای الله یار داغلارا یاغیب دیرقار
داغینگ قاری اریسین منینگ بالام یوریسین
ترجمه: « برای تو هودی می خوانم ، خدا یارت باد. برفراز کوهها برف نشسته است. (خدا کند) برفهای کوه آب شوند و فرزند من راه برود.»
هودی هایی که اشاره به کیفیت تربیت فرزند دارند
دسته ای دیگر از هودی ها، بر کیفیت تربیت، رشد و یا چگونگی نمو کودک اشاره دارند. این گونه از هودی ها سرشار از احساس، الفت و مهر و محبت طرفین است:
ترکمنی:
گُلیم گُلیم گُل به سر گُل لر بیلن سر به سر
بال لار بیلن باقایین سویت دن سؤوا یاقایین
ترجمه: «ای کودکم! ای گل سرسبدم، تو چون گلها، زیبایی! تو را با عسل بزرگ خواهم کرد و به جای آب با شیر سیراب خواهم نمود.»
هودی هایی که در یادآوری ایام حسرت بار گذشته هستند
دسته دیگر از هودی های یادآور ایام حسرت بار گذشته است که به لحاظ معیشتی در تنگنا بوده اند و در فقر و مضیقه مالی زیسته اند. اینگونه هودی ها (لالایی ها) تسلی بخش دلهای بی قرار مادران اند و مادران آرز می کنند که فرزندانشان در رفاه و آرامش بسر برد یا تاجر ثروتمندی باشد باسرمایه سرشار و کاخی مجلّل و ...
ترکمنی:
منینگ باللیم باربولار هر الینده نار بولار
تویدان تویا باراندا قیزلار خریدار بولار
ترجمه: « فرزند من دارا می شود. در هر دستش اناری خواهد بود. وقتی به عروسی می رود، دختران خریدار او خواهند بود.»
هودی ها در بیان مفارقت و دوری از پدر
بعضی از هودی ها د ربیان دردها و آلام مادران است. معمولاً در این گونه هودی ها، مادر از دوری و فراق سرپرست خانواده می نالد و به اینکه مجبور است جدا از خانه و کاشانه در غربت زندگی کند سخت نگران است. در این گونه هودی ها نوعی حالت سوز و اندوه درونی حاکم است و گاهی این اندوه و حزن را با ظرافتی خاص بیان می دارد که حتی درک آن مشکل می نماید:
ترکمنی:
بالدیر بارما جیغیندان آلما یانگا جیغیندان
اؤز دأده سی گِلنِده اؤغشار یانگا جیغندان
ترجمه: « انگشتان باریک او عسلند، وقتی پدرش برگردد از گونه های مثل سیب او خواهد بوسید.»
هودی ها دربیان دعا و امید بر کودک
بعضی از هودی ها حکم دعا دارند، برجان کودک خود دعا می کنند و عمری طولانی می خواهند و آرزو می کنند که کودکشان همیشه سالم، تندرست، شاداب باشد و ...
ترکمنی:
آللا آللا آللا یین بال دوداغین یالایین
سنی برن الله دان اوزاق عؤمیر دیلأیین
ترجمه: « بخواب نازنیم بخواب! لبهای شیرینتر از عسلت را می لیسم. از خدایی که تو را به ما داده، برایت عمری دراز می خواهم.»
هودی هایی که جنبه نصایح اخلاقی دارند
بعضی از لأله ها بیانگر پند و اندرز و نصیحت هستند. در این گونه لأله ها معمولاً ضرب المثل ها نیز راه یافتند که هم در صلابت و شکوهمندی مفاهیم و هم در درک آن بسیار کاربرد دارند:
ترکمنی:
آللای آللای آدیاخشی بیر قایغیدان شادیاخشی
قدر بیلمر قارداشدان قدرلیجا یاد یاخشی
ترجمه: «بخواب نازنینم! بدان که نام نیک بهتر است، و شادی بهتر از غم است و از برادر قدر نشناس، ناآشنای قدرشناس بهتر است.»
هودی های ملهم از طبیعت پیرامون خود
برخی هودی ها ملهم از طبیعت پیرامون خود می باشند.
ترکمنی:
هودی هودی هو قوشلار قایا باشیندا قوشلار
قایا باشی قارالسا قایغا قالار شول قوشلار
ترجمه: «آرام بخواب فرزندم که پرندگان نغمه خوانند و روی کوهها آرمیده اند. اگر قلّه کوهها تیره و مه آلود شوند، پرندگان نیز در غم فرو روند.»
مروری کوتاه بر هودی های کشور ترکمنستان:
هودی هایی که در کشور ترکمنستان معمول است با هودی های ترکمنان ترکمن صحرای ایران، اختلاف چندانی ندارند. از لحاظ محتوا یکسان اما از لحاظ ترکیب و شکل ظاهری اختلاف اندکی مشاهده می شود، مثلاً در آغاز هودی هایی که در ترکمنستان گفته می شود با «آللای آللای» و «آللان آللان» است و درپایان هر بند ترکیب «هووأهوو» چندین بار تکرار می شود و نام هودی نیز از تکرار این واژه از آخر هر بند آن گرفته شده است:
ترکمنی:
آللان آللان آی بأبِک اجه سینه پای بأبَّک
تُور عنیمنیگ گؤزون اوی باتیر بولغین ای بأبک
هووأ هوو
ترجمه: «ای کودک! برتو لالایی می خوانم و سهم مادر از این دنیا، توهستی. برخیز و دیدگان دشمنان را از حدقه بیرون آر و جوانمرد و قهرمان باش.» نیلکوه
نویسنده: دکتر عقیل تقوی پژوهشگر و استاد دانشگاه
