برنامه ثریا این هفته سراغ بررسی وضعیت منطقه هامون و شمال استان سیستان و بلوچستان رفت. احمد علی کیخا، معاون سازمان حفاظت از محیط زیست، علی اوسط هاشمی، استاندار استان سیستان و بلوچستان، حلیمه عالی، نماینده زابل در مجلس شورای اسلامی، حجت الاسلام خدری، امام جمعه شهرستان زهک و سید مهدی هاشمی، فعال فرهنگی منطقه زابل، از مهمانان حضوری و تلفنی این برنامه بودند.
ریشه های بحران در منطقه هامون چیست؟
در ابتدا محسن مقصودی، مجری برنامه، توضیحاتی درباره قابلیت های استان سیستان و بلوچستان، تاریخچه دریاچه هامون و اتفاقاتی که بر سر این دریاچه افتاده است، داد؛ دریاچه هامون بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور، سومین دریاچه بزرگ کشور پس از خزر و ارومیه، هفتمین تالاب بین المللی جهان است؛ هیچ زلزله ای نتوانسته کاری کند که در عرض شش ماه حدود 30 هزار نفر از یک منطقه مهاجرت کنند که متاسفانه در منطقه هامون این اتفاق رخ داده است.
کیخا با تاکید بر اینکه بدترین و بهترین شرایط با تغییرات آب رودخانه هیرمند ایجاد می شود، در بیان ریشه های این معضل گفت: یک بخش از این نواسانات به تغییرات آب و هوا باز می گردد؛ دخالت بشر در خاک افغانستان و احداث سدها و انحراف آب در داخل خاک افغانستان از دلایل مهم و تاثیرگذار در بحران منطقه هامون است.
افغانستان بی مهری کرد به هامون
هاشمی در بیان دلایل اصلی بحران منطقه هامون، اظهار داشت: دیر پرداختن به مسئله هامون قطعا یکی از دلایل مهم در این مسئله است؛ ما به موقع دنبال راه حل برای این مسئله نبودیم؛ کم لطفی و بی مهری همسایه ما، کشور افغانستان، نیز در این امر دخیل است، اگر به همان میزان آبی که در اختیار مهاجران افغان قرار دادیم را به منطقه هامون می دادند مشکل هامون حل می شد.
استاندار استان سیستان و بلوچستان در ادامه اذعان داشت: متولیان این بخش در گذشته از کنار این مسئله به راحتی عبور کردند؛ می توانستیم با تغییر سیاست ها منشا اثر باشیم و اجازه ندهیم اوضاع به این مرحله از شکنندگی برسد که موجبات سقوط اقتصاد خانوار را در پی داشته باشد؛ یکی از دلایل مهاجرت از منطقه هامون این است که شرایط زیست به هیچ وجه مناسب نیست.
هاشمی با اشاره به سیاست طرح آبی در منطقه هامون، تصریح کرد: ما اکنون با خشکی منطقه هامون مواجه هستیم؛ با تائید دلایل ذکر شده آقای کیخاه عرض کنم که فقدان حساسیت از سوی دولت افغانستان نیز در این امر بسیار تاثیرگذار بود؛ کشور همسایه ما به قاعده ای که مورد احترام دو طرف است، حاضر به تمکین نیست؛ کم توجهی نهادهای بین المللی نیز در بحران منطقه هامون دخیل بوده است؛ این تالاب صرفا نام و نشان منطقه ای ندارد بلکه تالابی بین المللی است.
آیا آب هامون به خوبی مدیریت می شود؟
هاشمی در بیان مدیریت آب های موجود در منطقه گفت: بدون شک آن چه در سطح منطقه عامل بود و مدیریت می شد بر اساس سیاست طرح آبی بوده است؛ با ایجاد شرایط سخت کنونی باید به سمت تغییر الگوها و روش های نوین آبیاری حرکت می کردیم، که متاسفانه به طور جدی ورود پیدا نکرده است؛ مدیریت ما در بخش آب خالی از اشکال نبوده است.
وی در ادامه افزود: حضور آقای چیتچیان، وزیر نیرو، و خانم ابتکار به تصمیمات خوبی در این منطقه منجر شد؛ اولین دستاورد این بود که اختیار وزارت نیرو و سازمان محیط زیست به استان داده شد تا کارگروهی برای احیای تالاب در سطح استان راه اندازی شود؛ رفع اشکالاتی که حاصل کم توجهی در گذشته بوده است، امروز تدبیر کنیم، البته تنها با اتکا به یافته های سازمان و نهادهای متولی نیست بلکه باید مداخله و نقش صاحب نظران و جریانات مردمی که در این بخش صاحب نظر هستند، افزایش یابد.
وابستگی به آب های مرزی کم شود
کیخا با تاکید بر اینکه مهم ترین مسئله در این زمینه مدیریت ناصحیح منابع آب در داخل خاک کشور است، گفت: این آب اندک بین محیط زیست، تالاب، شرب، کشاورزی، صنعت و... چگونه باید توزیع شود؟ حق مطلب در حوزه محیط زیست ادا نشده است؛ به طور کلی در آب های مرزی نکته ای که در مدیریت آب لحاظ می کنیم این است که باید تلاش شود وابستگی به آب های مرزی کم شود.
وی در ادامه اظهار داشت: بخشی از این منابع آبی به زاهدان منتقل شده است برای افرادی که از زابل به دلیل ممکن نبودن تامین امرار معاش به زاهدان معاشرت کردند؛ برای ایجاد تقاضاهای جدید برای آب رودخانه هیرمند مدیریت درستی نداشتیم، درباره آبگیری مخازن چاه نیمه ها نیز برنامه درستی نداشتیم؛ در نظام قدیم اجتماعی مردم، کشاورزان خود عملیات لایه روبی را انجام می دادند، ما این نظام را از بین بردیم و هیچ چیزی جایگزین آن نکردیم.
روش آبیاری ما روش زمان رستم است
عالی، نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی، در گفت وگوی تلفنی با تاکید بر اینکه سوء مدیریت در بحران هامون حرف اول را می زند، تصریح کرد: تنها راه نجات هامون و سیستان استفاده بهینه از آب موجود است؛ روش آبیاری ما هنوز روش زمان رستم است؛ در کشت محصولات نیز باید تغییراتی ایجاد کنیم و باید به سمت کشت محصولات استراتژیک برویم.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه باید گونه های گیاهی و جانوری سازگار با اقلیم منطقه احیا شود، گفت: دامداران و عشایر را باید سازماندهی کنیم که کمک دولت را می طلبد؛ با توزیع علوفه یارانه ای و پرداخت کامل بیمه کشاورزی می توان مردم را در منطقه نگاه داشت؛ نخبگان هر منطقه رهبران محلی آن منطقه هستند، نخبگان منطقه در سیستان ماندگاری ندارند؛ با اتخاذ عواملی همچون حق بدی آب وهوا، حق مناطق کمتر توسعه یافته، حق ریز گردها و...برای کارمندان می توان مردم را منطقه نگاه داشت.
هاشمی در ادامه درباره آمایش سرزمین، گفت: قرارداد این طرح چند سالی است با دانشگاه زابل منعقد شده است؛ این طرح در حال انجام است؛ وزارت راه و شهر سازی نیز نگاه ویژه ای به استان انداخته است تا بتواند طرح سازماندهی استان را به نوعی به ما عرضه کند، تا بتوانیم در آینده با کمک از این الگوها و یافته ها راه نوین برای استقرار جمعیتی که مسیر کوچ را پیش گرفتند، ایجاد کنیم و پیش بگیریم.
آب بین حوزه ای باید از عمان به هامون منتقل شود
کیخا در توضیح انتقال آب از عمان به هامون و راهکار های کنترل ریزگرد ها، گفت: انتقال آب بین حوزه ای از دریای عمان به هامون، تقریبا آخرین راهکار است؛ این امر ملاحظات فنی و ریز محیطی مخصوص به خود را دارد؛ دریاچه ارومیه و خزر دریاچه آب شور هستند و متخصصان در انتقال آب شور اتفاق نظر ندارند؛ در اولین گام باید از منابع آب موجود در منطقه بهتر استفاده شود.
معاون سازمان حفاظت از محیط زیست در ادامه اظهار داشت: ریزگردها هم مشکلی است که در منطقه وجود دارد؛ طرح مطالعاتی با موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع از چند سال پیش شروع شده است؛ ستاد گرد و غبار هم در ذیل شورای عالی فضای محیط زیست در این دولت شکل گرفته و ماموریت یافته است که هم برنامه اقدام سریع در مواقع طوفانی در منطقه تهیه کنند و هم برنامه بلند مدت که قطعا راه حل اصلی و اساسی است.
دست و پا زدن مردم سیستان فقط برای زنده ماندن!
مقصودی در ادامه درباره ظرفیت های استان سیستان توضیح داد و گفت: استان سیستان و منطقه هامون ظرفیت خوبی در زمینه انرژی های نو دارد و در انرژی باد و انرژی خورشیدی حرف اول را می زند که متاسفانه از آن استفاده درستی نشده است؛ دامداری، کشاورزی، ترانزیت و جاذبه های توریستی نیز از جمله ظرفیت های موجود در استان سیستان است؛ توسعه استان باید بر اساس ظرفیت های موجود در استان باشد.
حجت الاسلام خدری، امام جمعه شهرستان زهک، در توضیح اینکه چه اقدام فوری باید برای مردم منطقه هامون صورت گیرد، گفت: بحران منطقه سیستان و فاجعه ای که در این منطقه اتفاق افتاده است بر کسی پوشیده نیست و باید اقدام آنی صورت گیرد؛ مردم سیستان الان از زندگی لذت نمی برند و فقط برای زنده ماندن دست و پا می زنند، این در منطقه سیستان واقعیت است.
مسئولان چطور خوابشان می برد وقتی 90 درصد سیستانی ها فقیرند؟!
وی در ادامه گفت: طبق آماری که از باربری ها گرفته شده است حدود هشت هزار خانوار از سیستان کوچ کردند به عبارتی به طور میانگین هر روزحدود 40-50 خانوار از سیستان کوچ می کنند و تردیدی در این نیست؛ مردمی که در استان باقی ماندند تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند و شرم آور است بگویم که به خانواده پنج نفری ماهیانه 65 هزار تومان تعلق می گیرد، 90 درصد مردم سیستان زیر خط فقر هستند.
خدری در ادامه اظهار داشت: آیا وجدان مسئولان به آنها اجازه خوابیدن می دهد وقتی وضعیت مردم در سیستان این گونه است؟ ما نمی خواهیم دولت برای سیستان هزینه کند ولی خزانه دولت هم قرار نیست از سیستان پر شود؛ با بسته شدن مرز صرفه جویی در ارز که قاچاق می شود، صورت گرفت؛ در هر سالی بیش از هزار میلیارد تومان با قاچاق نفت، گازوئیل و... از مرز قاچاق و ارز از کشور خارج می شد، امروز تنها جایی از مرز این کشور که دیوار شده است در منطقه سیستان است، به چه دلیل؟
امام جمعه زهک درباره دیوار کشیده شده در مرز سیستان گفت: کسانی که این دیوار را کشیدند خود باید جواب وضعیت و بحران مردم سیستان را بدهند؛ 80- 85 درصد معضلات موجود در سیستان از سوء مدیریت است؛ در کجای دنیا دیده اید مرز، آب، خاک، خورشید داشته باشند و این فرصت ها به تهدید تبدیل شود؟ با این همه ظرفیت چرا باید 90 درصد مردم ما زیر خط فقر باشند و برای زنده بودن دست و پا بزنند؟
مسئولان فقط آب سیستان را مدیریت کنند بقیه امکانات پیشکش
وی در ادامه افزود: درآمد پایانه ما از مرز ماهیانه بیش از پنج میلیارد تومان است، گمرک و کالای ارز و ... بماند؛ باور کنیم سیستان منطقه بحران زده است؛ نمی خواهیم برای ما از دریای عمان آب بیاورند، جاده بسازند و... همه اینها پشکش عزیزان، فقط آبی که در منطقه وجود دارد را مدیریت کنند، اگر تنها آب به مزارع ما برسد مردم ما نجات خواهند یافت و مهاجرت نخواهند کرد.
کیخا در ادامه برنامه درباره متولیان رسیدگی به وضعیت و بحران منطقه هامون، گفت: متولی احیا دریاچه هامون سازمان حفاظت محیط زیست است، ولی در بخش کشاورزی جهاد کشاورزی و در حوزه منابع آب هم وزارت نیرو مسئول هستند.
وی در ادامه گفت: گزارش سفر وزیر نیرو و خانم ابتکار به منطقه به هیئت دولت و مجمع تشخیص مصلحت ارائه شد و احیای دریاچه هامون در دستور کار قرار گرفت؛ در سفری که خانم ابتکار به لهستان داشتند با بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، در مورد هامون گفت و گویی کردند و نماینده مقیم سازمان ملل بازدیدی از زابل و منطقه هامون داشت و در روز جهانی تالاب ها پیامی درباره حمایت از هامون صادر کرد.
معاون سازمان حفاظت از محیط زیست، در ادامه اذعان داشت: اقدامات هم در سطح بین المللی، هم در سطح کشور و دولت صورت گرفته است؛ جلسات کارشناسی با مسئولان ارشد وزارت امور خارجه صورت گرفته است؛ اکنون در حقیقت سند راهبردی تنظیم رابطه ما با کشور همسایه در حال تنظیم است.
ظلمی که رسانه ها به سیستان کردند
هاشمی، فعال فرهنگی، درباره راهکارهای معضلات موجود در منطقه اذعان داشت: در ابتدا انتقادی داشته باشم از رسانه ها در نشان دادن منطقه ما، که هر گاه اسم سیستان می آیند همه به یاد خشونت، مواد مخدر و... می افتند در حالی که نگاه به منطقه ما امنیتی است؛ در منطقه بین زندگی سنی و شیعه تفاوتی وجود ندارد و مراودات نزدیکی دارند.
وی در ادامه گفت: در حال حاضر اولویت اول ما احیای تالاب هامون نیست؛ آمار مهاجرت که حجت الاسلام خدری دادند اعداد وحشتناکی است؛ نقطه شروع خشکسالی ما از سال 77 است، در سال 81 به اوج خود رسیده است، مردم به سمت شغل های کاذب روی آوردند، در مرز دیوار کشیده شد که دلیل آن را هم نمی دانیم و از مسئولان می خواهیم سیاست های این دیوار را برای ما توضیح دهند.
این فعال فرهنگی با تاکید بر اینکه وضعیت کنونی سیستان به بحران رسیده است، گفت: در این منطقه نه دامداری، نه کشاورزی، نه شغل خاص دیگری وجود ندارد؛ به نظر بنده احیای تالاب هامون به این زودی جواب نمی دهد؛ اصل موضوع در منطقه مشکلات معیشتی مردم است؛ نگاه به منطقه را از ویژه اقتصادی به آزاد تجاری تغییر دهیم؛ در بحث بازارچه های مرزی بحث کلان نباشد، یعنی خانواده هایی که سطح اقتصادی ضعیفی دارند از این راه ارتزاق کنند.
اقتصاد دانش بنیان به داد سیستان برسد
هاشمی، استاندار استان سیستان و بلوچستان، در پایان اشاره کرد: باید از برنامه اقتصاد دانش بنیان و کارشناسی شده کمک گرفته شود چرا که فرصت برای آزمون و خطا وجود ندارد؛ درخواست بنده از مدیران این است که در سطح ملی باید این موضوع به شکل جدی در کارگروه دائمی احیای تالاب هامون مد نظر قرار گیرد؛ سلامت و امنیت روانی مردم را باید مورد توجه قرار دهیم، تامین هوای نسبی است که حداقل بشود و زیستن را تضمین کرد؛ تامین علوفه یارانه ای و ارزان، استفاده از قابلیت های دام وارداتی و... از جمله اقدامات در دستور کار است.
