"ريزگردها، چند سالي است که بخش‌هاي زيادي از کشورمان را تحت تأثير قرار داده و مردم را کلافه کرده است. در فهرست بلند بالاي استان‌هاي درگير با اين پديده زيست محيطي، زين پس نام گلستان را هم بايد به آن اضافه کرد.
گلستان، استاني با وسعت 22 هزار کيلومتر مربع بوده که ۴ اقليم متفاوت را در خود جاي داده، نوار باريک جنگل‌هاي هيرکاني در حاشيه آزادراه تهران- مشهد اين تصور را براي همگان به دنبال دارد که گلستان استاني سرسبز است. اما بايد گفت اين تصور که متأسفانه در نگاه‌هاي مديريتي کلان نيز وجود دارد، فقر و محروميت را در استان ناديده مي‌گيرد.
بخش‌هاي زيادي از مناطق شمالي و شرقي استان داراي آب و هواي خشک و نيمه بياباني و غيرحاصلخيز است که حتي گياهان علوفه‌اي نيز به ندرت در آن رشد مي‌کنند، بنابراين خود مي‌تواند منشاء مهمي براي ريزگردها باشد. خشک شدن تالاب‌ها و وضعيت نا بسامان رودخانه ها، گرم شدن 1 تا 2 درجه‌اي دماي هوا در استان، افت شديد سطح آب‌هاي زيرزميني، استحصال 90 درصد آب سفره‌هاي زير زميني، از بين رفتن مراتع و تخريب جنگل ها، بروز حريق‌هاي متعدد و از بين رفتن پوشش گياهي و ... شرايط را از نظر زيست محيطي براي اين استان سخت تر کرده است.
سال گذشته موضوعي در جلسه شوراي اداري شهرستان گميشان مطرح شد که با وجود اين که گفته مي‌شد، نبايد رسانه‌اي شود، خبرساز شد. موضوع از اين قرار بود که با توجه به موقعيت جغرافيايي و خشکسالي‌هاي مداوم و مجاورت با صحراي قره قوم در کشور ترکمنستان و از همه مهم تر بياباني شدن بيش از 100 هزار هکتار مرتع، گلستان به ويژه مناطق شمالي در معرض خطر ريزگردها قرار دارند، آن زمان برخي از مسئولان در برابر اين مسئله موضع گيري کردند و وقوع ريزگردها را در منطقه منتفي مي‌دانستند، کارشناسان موافق و مخالف هم چنان درگير کشمکش بودند تا اين که طي ماه گذشته براي چند نوبت، ريزگردها مهمان ناخوانده مردم نقاط شمالي استان به ويژه منطقه گميشان بودند تا حدي که درصد غلظت گردوغبار، به چندين برابر بيشتر از حد استاندارد رسيده بود.
به هرحال تجربه نشان داده در صورت تداوم اين شرايط گلستان را هم بايد به جمع استان‌هاي درگير با اين مشکل زيست محيطي اضافه کرد با اين تفاوت که در اين منطقه ريزگردها هم منشاء داخلي دارند و هم منشاء خارجي. بايد گلستان را نجات داد و مسئولان محيط زيست نيز تا دير نشده بايد چاره‌اي براي آن بينديشند در غير اين صورت بايد گلستان را خوزستاني ديگر ناميد.
با وجود هشدار نسبت به پديده ريزگرد، کارگروه زيست محيطي تشکيل نشد
مديرکل بحران استان در اين باره به خراسان گفت: حدود 6 ماه قبل اين موضوع در شوراي اداري گميشان مطرح شد و همانجا هم تأکيد کرديم اگر کاري انجام نشود، در آينده‌اي نزديک ريزگردها مهمان گلستاني‌ها خواهند بود.
صادقعلي مقدم افزود: قرار شد کارگروهي تشکيل شود تا علل و عوامل و راه‌هاي مقابله براي کاهش اثرات اين پديده، مورد بررسي قرار بگيرد اما تاکنون محيط زيست جلسه‌اي در اين باره تشکيل نداده است.به اعتقاد وي، تغيير و تحولات اقليمي نيز در اين روند بسيار موثر بوده است، به نحوي که بخشي از ريزگردها داراي منشاء خارجي و فرامرزي است که کاري از دست ما ساخته نيست و بخشي نيز مربوط به اتفاقاتي است که در داخل کشور از جمله خشک شدن درياچه اروميه و تالاب‌هاي ديگر رخ مي‌دهد.
وي بيان کرد: در اين منطقه نيز خشکي رودخانه اترک به دليل سدسازي‌هايي که در بالادست انجام شده و هم چنين خشکي شديد، وضعيت بد بيابان‌ها را تشديد مي‌کند. از طرفي در شمال استان، صحراي قره قوم که بزرگترين بيابان کشور ترکمنستان است واقع شده که اين شرايط را تشديد مي‌کند. اما آنچه که در هفته‌هاي گذشته به مدت چند روز منطقه شمال استان به ويژه گميشان را در برگرفت، به گفته کارشناسان داراي منشاء خارجي بوده که کارشناسان معتقدند مربوط به کشور عراق است.
سياست‌هاي غلط گذشته
مديرکل بحران استان خاطرنشان کرد: برخي از اتفاقاتي که الان رخ مي‌دهد، نتيجه سياست‌هاي غلط طي سال‌هاي گذشته است، اما مشکل عمده اين است که هنوز برخي از افراد دغدغه‌اي در اين باره ندارند. با اينکه اغلب کارشناسان در مورد تهديد ريزگردها سخن مي‌گويند هنوز در سطح ملي، جزو استان‌هاي تحت تأثير اين پديده به شمار نمي‌رويم، اما در بخش استاني مشکلات زيادي داريم و ممکن است اين مشکلات روز به روز افزايش هم داشته باشد.وي تصريح کرد: تا زماني که اين روند و شرايط را مستند نکنيم و سازمان‌هاي مختلف نظرات کارشناسي خود را اعلام نکنند، نمي‌توانيم موضوع را در سطح ملي ثابت کنيم.
ريزگردهاي اخير منشاء عراقي داشت
مديرکل هواشناسي استان نيز درباره ريزگردهاي هفته‌هاي اخير به خراسان گفت: منشاء اين ريزگردها کشور عراق بوده که به دليل گرما و صعود شديد هوا، از سطوح فوقاني جو به منطقه ما آورده شده است. از طرفي هم غبارهاي محلي نيز در منطقه وجود دارد، بادهاي جنوبي و شرقي غبار سمنان و خراسان شمالي را هم به اين استان مي‌آورد.محمدرضا رضوي افزود: صحراي قره قوم نيز روبه روي ما قرار دارد و محتمل است براساس گل بادها و سمت و جهت بادها، گردو غبار را به اين منطقه بياورد. با اين حال معتقديم مانند استان‌هاي غربي در معرض خطر اين پديده نيستيم. خشکي تالاب ها، زيست بوم منطقه را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهد، علاوه براين جدي‌ترين موضوع در اين استان، از بين رفتن مراتع به دليل چراي بيش از حد دام است که ما را در شرايط بحراني قرار مي‌دهد. در آينده‌اي نزديک با از بين رفتن مراتع، سيلاب‌هاي زيادي رخ مي‌دهد و شهرهاي گنبدکاووس، گرگان، آق قلا و حتي کلاله شديداً مورد آسيب قرار دارند.وي با بيان اين که عمده خاک استان از نوع لس بوده و داراي چسبندگي است، خاطرنشان کرد: هرچند خاک لس به دليل داشتن کاني، هنوز قابليت چسبندگي را دارد اما با وقوع يکي دو سيل، تبديل به همان ماسه‌هاي عراق شده و خود منشاء ريزگردها مي‌شود.وي به روند تغيير اقليم اشاره کرد و گفت: در گذشته گلستان جزو استان‌هاي نيمه مرطوب بود اما در حال حاضر مناطق جلگه‌اي استان داراي آب و هواي نيمه مرطوب و حتي بياباني و مراتع شمالي نيز تبديل به کوير و مناطق مياني تبديل به بيابان شده است. اين روند شرايط استان را روز به روز وخيم تر مي‌کند، اين در حالي است که نمي‌توان با اين شرايط جنگيد بلکه بايد با آن سازگاري پيدا کرد.
فرسايش بادي 5 تا 20 تن در هکتار
رئيس مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي استان نيز در اين باره به خراسان گفت: در خصوص بحث ريزگردها در استان، هنوز کار پژوهشي و جدي صورت نگرفته اما آنچه که واضح است ميزان فرسايش بادي است که از 5 تا 20 تن در هکتار متغير است.
سيد علي حسيني افزود: در مراتع پايين دست به ويژه مناطق آق قلا که پوشش گياهي به صورت بوته‌اي است، تپه‌هايي پشت گياهان تشکيل شده که ناشي از فرسايش بادي است، در صورت وزش بادهاي نسبتاً شديد اين ماسه‌ها به حرکت در مي‌آيد.وي بيان کرد: حتي زماني که گوسفندان در مراتع چرا مي‌کنند، پشت سرآنها گرد و خاک ديده مي‌شود، همچنين از آق قلا به سمت اينچه برون نيز در حاشيه جاده آسفالت، تپه‌هايي وجود دارد که منشاء آنها هم فرسايش بادي است.وي تصريح کرد: چراي دام، مراتع را در معرض خطر قرار داده و منجر به فقر خاک شده به بياني ديگر مراتع استان به شدت سير قهقرايي را طي مي‌کند و همه اين‌ها مي‌تواند عواملي براي توليد ريزگردها باشد که در نهايت استان را با چالشي جدي مواجه خواهد کرد.
مراتع در معرض تهديد
مدير کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان نيز در اين باره به خراسان گفت: تغييرات اقليمي و همچنين بهره برداري بي‌رويه و چراي دام در مراتع، موجب شده که بخشي از اين مراتع مورد تهديد قرار گيرد.ابوطالب قزلسفلو افزود: در استان بيابان‌هاي طبيعي نسبتاً وسيعي وجود دارد و بخشي از بيابان‌ها نيز به علت نوع مديريت و مسائل انساني به وجود آمده اند، که مهم‌ترين دليل آنها کاهش بارندگي‌ها و ضعف پوشش گياهي اين مناطق است. وي بيان کرد: خشکسالي‌هايي که طي سال‌هاي اخير رخ داده موجب شده تا بخش زيادي از مراتع استان دچار اين مشکل شوند و براي مديريت آن بايد وجود دام مازاد را جدي گرفت و آن را تعديل کرد.وي تأکيد کرد: در استان وزش بادها از غرب به شرق است و فعلاً با اين موضوع درگير نيستيم اما با ادامه خشکسالي‌ها و تغييرات اقليمي و تخريب‌هايي که در مراتع صورت مي‌گيرد، احتمال به وجود آمدن اين مشکل در استان وجود دارد.
لزوم توجه جدي به موضوع ريزگردها
فرماندار گميشان که طي ماه گذشته چندين بار گردوغبار شديد را در منطقه شاهد بوده است در يک گفت وگوي خبري اظهار کرد: اگر در وضعيت فعلي براي پيشگيري از اين پديده ناهنجار زيست محيطي تدبيري نشود در آينده‌اي نزديک مشکلي همچون اهواز در اين شهرستان و شهرستان هاي مجاور تجربه خواهيم کرد. امانگلدي ضمير با بيان اين که با توجه به کاهش ميزان بارندگي و افزايش دما، شرايط اقليمي کشور تغيير کرده است، افزود: عوامل طبيعي، انسان ساز و ترکيبي عوامل تشکيل دهنده مخاطرات طبيعي به ويژه در زمينه خشکسالي هستند.وي بيان کرد: به هرحال وقوع ريزگردها طي يک هفته آن هم دوبار، هشداري جدي بود که هم مسئولان بايد به آن توجه جدي داشته باشند و هم مردم بايستي با حساسيت بيشتري نسبت به وظايف خود در قبال خشکسالي اقدام کنند.خراسان
