الف ـ اثرات تربیتى
روزه ابعاد گوناگونى دارد، و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى‌گذارد، که از همه مهم‌تر «بعد اخلاقى» و فلسفه تربیتى آن است.
از فواید مهم روزه این است که: روح انسان را «تلطیف»، و اراده انسان را «قوى»، و غرایز او را «تعدیل» مى‌کند.
روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملاً ثابت کند او همچون حیوان، در بند اصطبل و علف نیست، او مى‌تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد.
در حقیقت، بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى که انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى‌رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند، اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى‌شوند و مى‌خشکند.
اما درختانى که از لابلاى صخره‌ها در دل کوه‌ها و بیابان‌ها مى‌رویند و نوازشگر شاخه‌هایشان از همان طفولیت طوفان‌هاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیت‌ها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت کوش و سخت جانند!
روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى‌دهد و با محدودیت‌هاى موقت به او مقاومت، قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى‌بخشد، و چون غرایز سرکش را کنترل مى‌کند، بر قلب انسان نور و صفا مى‌پاشد.
خلاصه، روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى‌دهد، جمله لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون: «باشد پرهیزگار شوید» اشاره به همه این حقایق است.
و نیز حدیث معروف: الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النّار: «روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ» اشاره به همین موضوع است.
در حدیث دیگرى از على(علیه السلام) مى‌خوانیم: از پیامبر(صلى الله علیه وآله) پرسیدند: چه کنیم شیطان از ما دور شود؟
فرمود: الصَّوْمُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ، وَ الصَّدَقَةُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ، وَ الْحُبُّ فِی اللّهِ وَ الْمُواظَبَةُ عَلَى الْعَمَلِ الصّالِحِ یَقْطَعُ دابِرَهُ، وَ الإِسْتِغْفارُ یَقْطَعُ وَتِینَهُ: «روزه روى شیطان را سیاه مى‌کند، و انفاق در راه خدا پشت او را مى‌شکند و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى‌کند، و استغفار رگ قلب او را مى‌برد»!
در «نهج البلاغه» به هنگامى که امیر مؤمنان على(علیه السلام) فلسفه عبادات را بیان مى‌کند، به روزه که مى‌رسد چنین مى‌فرماید: ...وَ الصِّیامَ ابْتِلاءً لإِخْلاصِ الْخَلْق: «خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد»!
و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى‌خوانیم: إِنَّ لِلْجَنَّةِ باباً یُدْعَى الرَّیّانُ لایَدْخُلُ فِیْها إِلاَّ الصّائِمُونَ: «بهشت درى دارد به نام ریان (سیراب شده) که تنها روزه‌داران از آن وارد مى‌شوند».
مرحوم «صدوق» در «معانى الاخبار» در شرح این حدیث مى‌نویسد: انتخاب این نام براى این درِ بهشت، به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه دار از ناحیه عطش است، هنگامى که روزه داران از این در وارد مى‌شوند چنان سیراب مى‌گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.
ب ـ اثر اجتماعى روزه
آثار اجتماعى روزه بر کسى پوشیده نیست. روزه یک درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است، با انجام این دستور مذهبى، افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى‌یابند، و هم با صرفه جویى در غذاى شبانه روزى خود مى‌توانند به کمک آنها بشتابند.
البته ممکن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت، ولى اگر این مسأله جنبه حسّى و عینى به خود بگیرد اثر دیگرى دارد.
روزه به این موضوع مهم اجتماعى رنگ حسّى مى‌دهد، لذا در حدیث معروفى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که «هشام بن حکم» از علت تشریع روزه پرسید، امام(علیه السلام) فرمود: إِنَّما فَرَضَ اللّهُ الصِّیامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقِیرُ وَ ذلِکَ أَنَّ الْغَنِیَّ لَمْ یَکُنْ لِیَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَیَرْحَمَ الْفَقِیرَ لاِ َنَّ الْغَنِیَّ کُلَّما أَرادَ شَیْئاً قَدَرَ عَلَیْهِ فَأَرَادَ اللّهُ تَعالى أَنْ یُسَوِّیَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ أَنْ یُذِیقَ الْغَنِیَّ مَسَّ الْجُوعِ وَ الأَلَمِ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعِیفِ وَ یَرْحَمَ الْجائِعَ:
«روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنى مساوات بر قرار گردد، و این به خاطر آن است که غنى، طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق کند چرا که اغنیاء معمولاً هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است، خدا مى‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند».
راستى اگر کشورهاى ثروتمند جهان چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند، باز هم این همه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!
ج ـ اثر بهداشتى و درمانى روزه
در طب امروز، و همچنین طب قدیم، اثر معجزآساى «امساک» در درمان انواع بیمارى‌ها به ثبوت رسیده و قابل انکار نیست. کمتر طبیبى است که در نوشته‌هاى خود اشاره‌اى به این حقیقت نکرده باشد زیرا مى دانیم عامل بسیارى از بیمارى‌ها زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف است، چون مواد اضافى، جذب نشده به صورت چربى‌هاى مزاحم در نقاط مختلف بدن، یا چربى و قند اضافى در خون باقى مى‌ماند، این مواد اضافى، در لابلاى عضلات بدن در واقع لجن زارهاى متعفنى براى پرورش انواع میکروب هاى بیمارى هاى عفونى است، و در این حال، بهترین راه براى مبارزه با این بیمارى ها نابود کردن این لجن زارها از طریق امساک و روزه است!
روزه زباله‌ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى‌سوزاند، و در واقع بدن را «خانه تکانى» مى‌کند.
به علاوه یک نوع استراحتِ قابل ملاحظه براى دستگاه هاى گوارشى و عامل مؤثرى براى سرویس کردن آنها است، و با توجه به این که این دستگاه از حساس ترین دستگاه هاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول کار است، این استراحت براى آنها نهایت لزوم را دارد.
بدیهى است، شخص روزه‌دار، طبق دستور اسلام به هنگام «افطار» و «سحور» نباید در غذا افراط و زیاده‌روى کند، تا از این اثر بهداشتى نتیجه کامل بگیرد، در غیر این صورت ممکن است نتیجه بر عکس شود.
الکسى سوفورین دانشمند روسى در کتاب خود مى‌نویسد:
«درمان از طریق روزه، فایده ویژه‌اى براى درمان کم خونى، ضعف روده ها التهاب بسیط و مزمن، دمل هاى خارجى و داخلى، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنى، عِرْق النساء، خراز (ریختگى پوست)، بیمارى‌هاى چشم، مرض قند، بیمارى‌هاى جلدى، بیمارى‌هاى کلیه، کبد و بیمارى‌هاى دیگر دارد.
معالجه از طریق امساک اختصاص به بیمارى‌هاى فوق ندارد، بلکه بیمارى‌هایى که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول‌هاى جسم آمیخته شده، همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا مى‌بخشد»!
در حدیث معروفى، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) اسلام مى‌فرماید: صُومُوا تَصِحُّوا: «روزه بگیرید، سالم مى‌شوید».
و در حدیث معروف دیگرى از پیغمبر(صلى الله علیه وآله) رسیده است: المِعْدَةُ بَیْتُ کُلِّ داء وَ الْحِمْیَةُ رَأْس کُلِّ دَواء: «معده خانه تمام دردها است و امساک بالاترین داروها»!/فارس
