" اسلام بیش از هر چیز به موضوع حفظ حقوق و اموال مردم و به طور کلی عدالت اجتماعی حساس است. لذا در آیات متعددی از قرآن کریم به مسائلی اشاره دارد که توسط آنها حقوق مردم حفظ شود. از جمله این مسائل وصیت است زیرا در صورت نبودن وصیت یا حتی بودن وصیت بد یا وصیت خوبی که به فرد مطمئنی سپرده شده باشد ورثه دچار اختلاف شده و ممکن است حقوق برخی تضییع گردد. در آیات ۱۰۶ و ۱۰۷ سوره مائده به همین موضوع اشاره می نماید.
در آیه ۱۰۶ از سوره مائده می خوانیم:
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هرگاه (نشانه هاى) مرگ يكى از شما فرا رسد، از ميان خود دو نفر عادل را هنگام وصيّت به شهادت و گواهى فرا خوانيد. و اگر در مسافرت بوديد و مصيبت مرگ به سراغ شما آمد (و شاهد مسلمانى نبود) دو تن از غير (همكيشان) تان را به گواهى بطلبيد و اگر (در صداقت آنان) شك كرديد، پس از نماز آن دو را نگاهداريد تا به خداوند قسم ياد كنند كه ما حاضر نيستيم حقّ را به هيچ قيمتى بفروشيم، هر چند در مورد فاميل باشد و هرگز شهادت الهى را پنهان نمىكنيم، كه در اين صورت از گنهكارانيم.»
***
سه نکته:
* داستان ابن ماریه و شکایت نزد پیامبر(ص)
در تفاسیر نقل است که آیه فوق به ماجرای زیر در صدر اسلام اشاره دارد. مسلمانى به نام «ابن ابى ماريه» همراه دو مسيحى به نامهاى تميم و عدى كه برادر بودند، به سفر تجارى رفتند. ابن ماریه بيمار شد، وصيّت نامهاى نوشت و آن را ميان وسايل خود پنهان كرد و اموال خود را به آن دو مسيحى داد كه به وارثان بدهند. پس از مرگش، آن دو نفر در ميان اثاثيه او اجناس گرانبهايى ديده، و برداشتند. پس از مراجعت به مدينه، باقى آنها را به وارثان دادند. ورثه، وصيتنامه را در ميان وسايل ديدند كه صورت همه اثاثيه در آن ثبت شده بود. چون مطالبه كردند، آن دو مسيحى انكار كردند، شكايت را نزد پيامبر بردند، در اين هنگام بود كه آيه فوق نازل شد. (تفسیر المیزان)
** دستور قرآن به عدالت در امور مالی
منظور از عدل در این آیه همان عدالت به معنى پرهيز از گناه كبيره و مانند آن است، ولى اين احتمال در معنى آيه نيز هست كه مراد از عدالت،" امانت در امور مالى" و عدم خيانت باشد.
باید توجه داشت اين تشريفات براى اداى شهادت در زمينه شك و ترديد و اتهام است.
همچنین فرقى در ميان مسلمان و غير مسلمان از اين نظر نيست و در حقيقت يك نوع محكم كارى براى حفظ اموال، در زمينه اتهام است.
ضمن اینکه مقصود از نماز در مورد غير مسلمانان قاعدتا نمازهاى خود آنها است.
*** درس عملی حضرت علی(ع) برای غارتگران بیت المال
حضرت على عليه السلام به شخصى كه تقاضاى بيت المال (علاوه بر سهم عادى خود) داشت فرمود: روز جمعه نزد او آيد. سپس او را به نماز جمعه برد و جمعيّت را به او نشان داد و فرمود: معناى تقاضاى نابجاى تو سرقت از اموال اين مردم است. در واقع حضرت از نماز و جمعيّت و جمعه براى تأثيرگذارى كلام نورانى خود بهره گرفته است. خیلی از مواقع ما به عواقب کاری که می کنیم آگاه نیستیم. بیت المال امر بسیار مهمی است و هرگونه کم فروشی یا تعدی در برابر آن یعنی تعدی و کم فروشی در حقوق همه مردم جامعه!
