یوکیا آمانو در حالی اقدام به انتشار بیانیه درباره مسئولیت آژانس برای راستی‌آزمایی اقدامات هسته‌ای ایران در چارچوب توافق ژنو کرده که مشخص نیست این وظیفه بر چه اساسی به این نهاد بین‌المللی واگذار شده است. توافق هسته‌ای ژنو میان ایران و گروه 1+5 یک توافقنامه دو جانبه میان طرفین است و ویژگی‌های یک تعهد بین‌المللی را ندارد اما ورود آژانس انرژی هسته‌ای به این مساله و ارائه گزارش هر ماهه به شورای حکام بر طبق گفته آمانو، این توافق را در سطح معاهدات جهانی بالا می‌برد و زمینه را برای ایجاد اجبار و تعهدات دائمی در زمینه هسته‌ای برای کشورمان به صورت قانونی! فراهم می‌کند.
این در حالی است که اساسا آژانس برای اعمال این نظارت ها و اقداماتی که در توافقنامه ژنو از آن نهاد خواسته شده است، اختیار قانونی ندارد و برای اینکه بتواند به صورت قانونی به این وظیفه محوله عمل کند، لازم است این موضوع یعنی نظارت بشتر بر فعالیت ایران طبق مفاد توافقنامه ژنو، به تصویب شورای حکام برسد، موضوعی که امروز آمانو در بیانیه خود آنرا طلب کرده است تا عملا تعهدات دو طرفه ایران و 1+ 5 به یک تعهد بین المللی ذیل آژانس مبدل شود.
از طرف دیگر، اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مسئول نظارت بر اجرای مفاد توافقنامه ژنو از سوی ایران بدانیم، جای این سوال باقیست که نظارت بر اجرای تعهدات طرف غربی برعهده کدام نهاد یا سازمان بین‌المللی است؟ در واقع ایران از کجا می‌تواند با توجه به سابقه تاریک طرف غربی در زیر پا گذاشتن تعهداتش به کشورمان، نسبت به اجرای دقیق و جزئی مفاد و بندهای توافق ژنو از سوی کشورهای عضو گروه 1+5 مطمئن باشد؟
اما اینها تنها موارد ابهام آمیز موجود در بیانیه اخیر آمانو نیست. نگاهی به بند هشتم این بیانیه مشخص می‌کند که آژانس به دنبال برخی «اقدامات اضافی» در ایران است؛ در واقع عبارتی که می‌تواند به هر گونه تفسیر شود و زمینه را برای سوءاستفاده‌های فراوان طرف غربی فراهم کند.
در این بند از گزارش آمده است: «به منظور تایید تعهدات ایران ذیل برنامه مشترک اقدام ، لازم است شماری از فعالیتهای اضافی نسبت به آنچه که در حال حاضر توسط آژانس در ایران انجام می گیرد، انجام شوند که به شورای حکام گزارش خواهند گردید. این اقدامات اضافی مستلزم تلاش بیشتر آژانس خواهد بود. بویژه، توالی فعالیتهای راستی آزمایی میدانی جاری بایستی افزایش یابد؛ دسترسی به مکانهایی علاوه بر مکانهایی که در حال حاضر، آژانس فعالیتهای راستی آزمایی انجام می دهد بایستی انجام گیرد؛ لازم است تجهیزات پادمانی بیشتر، تهیه و نصب گردند؛ بایستی آنالیز بیشتر نمونه ها انجام پذیرد؛ و بنا بر حجم بیشتر و ماهیت اطلاعاتی که بایستی از سوی ایران به عنوان بخشی از اقدامات نظارت تقویت شده، فراهم شود لازم است کار تحلیلی بیشتری معمول گردد.»
جالب‌تر اینکه هزینه این اقدامات غیرقانونی که به هیچ عنوان در چارچوب حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته نمی‌شوند هم باید از طریق کشورهای عضو تامین شود!
در بند دهم این گزارش درباره این مساله آمده است: «تلاش بیشتر، هزینه های بیشتری را متوجه آژانس خواهد نمود. برآورد اولیه دبیرخانه از هزینه فعالیتهای نظارت و راستی آزمایی در خصوص برنامه مشترک اقدام، که ممکن است مشمول اصلاح در مرحله بعدی گردد، آن است که مبلغ اضافی تقریبا 6 میلیون یورو در طول شش ماه آینده لازم خواهد بود.»
در واقع در این بند آژانس به استقبال «اصلاح روند نظارتی آژانس بر ایران در مرحله بعدی» رفته است و حتی برای هزینه آن نیز برنامه ریزی کرده و این بدان معناست که طرف مقابل در تدارک اصلاحات جدید برای مراحل بعدی است.
به نظر می‌رسد با این شرایط، زمینه برای تکرار ماجرایی که درباره عضویت بدون کارشناسی ایران بصورت ابدی در معاهده NPT فراهم شود. شاید اینکه در توافقنامه ژنو ایران چه چیزی داده است و چه چیزی گرفته ، در کوتاه مدت با وجود متضرر شدن ایران قابل جبران باشد، اما به نظر نمی رسد ثبت یک رویه قانونی و بین المللی در قبال برنامه ایران در موضوع هسته ای و ایجاد محدودیت آنهم با رضایت کشور ایران، امری باشد که بتوان براحتی از آن گذشت و به نظر می رسد نیاز به شفاف سازی و توضیح مسئولین دستگاه دیپلماسی کشور به افکار عمومی، و ورود جدی مجلس به این موضوع داشته باشد.
GOV/2014/2
17 January 2014
نظارت و راستی آزمایی در جمهوری اسلامی ایران
در ارتباط با برنامه مشترک اقدام
گزارش مدیر کل
A. مقدمه
1. در تاریخ 24 نوامبر 2013 کشورهای چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، انگلستان و ایالات متحد آمریکا (E3+3)در ژنو بر سر یک برنامه مشترک اقدام (JPA) با جمهوری اسلامی ایران به توافق رسیدند. مدیر کل از این برنامه مشترک اقدام استقبال نمود و به شورای حکام اطلاع داد که دبیر خانه روشی را که بتوان موارد مربوط به آژانس از جمله پیامدهای مرتبط با تامین مالی و کارکنان را در این موافقتنامه به منصه عمل درآورد مد نظر دارد.
2. مقدمه این برنامه مشترک اقدام می گوید «هدف این مذاکرات رسیدن به یک راه حل جامع دراز مدت و مورد توافق همه طرفها است که تضمین نماید برنامه هسته ای ایران صرفا صلح آمیز می باشد.» ایران در نخستین بخش از گام نخست به سوی این راه حل دراز مدت متعهد می گردد که طی مدت 6 ماه یک سلسله «اقدامات داوطلبانه» را (اقدامات کوتاه مدت) در ارتباط با برنامه هسته ای خود انجام دهد.
3. بر اساس برنـامه مشتـرک اقـدام «یـک کمیسیون مشترک از E3/EU+3 و ایران تشکیل می گردد تا بر اجرای اقدامات کوتاه مدت نظارت نماید و مسایلی را که ممکن است پیش آید مورد توجه قرار دهد به نحوی که آژانس بین المللی انرژی اتمی مسئولیت راستی آزمایی اقدامات مرتبط با امور هسته ای را بر عهده خواهد داشت. کمیسیون مشترک برای تسهیل حل و فصل مسایل مورد نگرانی مربوط به گذشته و حال با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری می نماید.»
4. در تاریخ 12 ژانویه 2014،E3/EU+3 و ایران توافق نمودند که برنامه مشترک اقدام از تاریخ 20 ژانویه 2014 اجرایی شود. E3+3 و ایران در تاریخ 13 ژانویه 2014 در نامه مشترکی خطاب به مدیر کل (بنگرید به پیوست) در خواست نمودند که آژانس فعالیتهای لازم برای نظارت و راستی آزمایی مرتبط با امور هسته ای را در ارتباط با برنامه مشترک اقدام بر عهده بگیرد. آنها همچنین اظهار نمودند که نقش مورد نظر کمیسیون مشترک در ارتباط با راستی آزمایی اقدامات مرتبط با امور هسته ای این است که «برای تسهیل کارهای آژانس به منزله مکانی برای گفتگو عمل نماید.»
5. در راستای مطالب فوق مدیر کل درخواست نمود که شورای حکام در تاریخ 24 ژانویه 2014 تشکیل جلسه دهد تا مدیر کل بتواند درباره نظارت و راستی آزمایی آژانس در ارتباط با اقدامات مرتبط با امور هسته ای مندرج در برنامه مشترک اقدام با شورا مشورت نماید.
B ـ نظارت و راستی آزمایی آژانس
6. آژانس این اختیار را دارد که نظارت و راستی آزمایی را در ارتباط با اقدامات مرتبط با امور هسته ای مندرج در برنامه مشترک اقدام اجرا نماید. نظارت و راستی آزمایی باید تایید کند که ایران چنانکه در برنامه مشترک اقدام ذکر شده است در طول شش ماه اول اقدامات داوطلبانه زیر را تعهد نموده است:
• از اورانیوم 20 درصد غنی شده موجود نیمی را به عنوان ذخیره اکسید 20 درصد جهت تولید سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران نگه دارد.
• ایران اعلام می نماید که برای مدت 6 ماه اورانیوم بالای 5 درصد تولید نخواهد کرد.
• ایران اعلام می کند که در کارخانه غنی سازی سوخت نطنز i، فوردو ii یا رآکتور اراک iii که از سوی آژانس به عنوان IR-40 شناسایی شده است فعالیتهای خود را به هیچ طریق بیشتر نخواهد کرد.
iـ بدین معنا که ایران در طول 6 ماه UF6 را به داخل سانتریفیوژهایی که نصب شده اند ولی غنی سازی اورانیوم را انجام نمی دهند تزریق نخواهد کرد.
iiـ در فوردو در چهار آبشاری که اکنون در حال غنی سازی اورانیوم است غنی سازی بیشتری بالاتر از 5 درصد انجام نمی شود و ظرفیت غنی سازی افزایش نمی یابد.
Iii ـ ایران در مورد نگرانیهای مربوط به ساخت رآکتور در اراک اعلام می کند که برای مدت 6 ماه رآکتور را راه اندازی نخواهد کرد و یا سوخت یا آب سنگین را به سایت رآکتور منتقل نخواهد نمود و سوخت اضافی را آزمایش نخواهد کرد یا سوخت بیشتری برای رآکتور تولید نخواهد کرد یا اجزاء باقیمانده را نصب نخواهد کرد.
• زمانی که خط تبدیل UF6 غنی شده تا 5 درصد به اکسید اورانیوم (UO2) آماده شود ایران تصمیم گرفته است که در طول دوره 6 ماهه UF6 جدیدا غنی شده تا 5 درصد را به اکسید تبدیل کند همانطور که در برنامه عملیاتی کارخانه تبدیل که به آژانس اعلام شده آمده است.
• هیچ گونه اماکن جدیدی برای غنی سازی وجود نخواهد داشت.
• ایران به رویه معمول تحقیق و توسعه خود که تحت پادمان است از جمله رویه جاری غنی سازی خود برای تحقیق و توسعه که در جهت انباشت اورانیوم غنی شده طراحی نشده است ادامه می دهد.
• ـ هیچ گونه بازفرآوری یا ساخت تاسیساتی که قادر به بازفرآوری باشد وجود نخواهد داشت.
• نظارتهای بیشتر
o ارائه اطلاعات به آژانس شامل اطلاعات راجع به برنامه ایران برای تاسیسات هسته ای، توصیف هر ساختمان در هر سایت هسته ای، توصیف مقیاس عملیات برای هر محل مشغول در فعالیتهای معین هسته ای، اطلاعات در مورد معادن و آسیابهای اورانیوم و اطلاعات در خصوص مواد منبع (مرجع) (source material). این اطلاعات ظرف سه ماه از تصویب این اقدامات فراهم خواهند گردید.
o ارائه یک پرسشنامه اطلاعات طراحی روز آمد به آژانس برای راکتور در اراک که از سوی آژانس به عنوان IR-40 شناسایی شده است.
o برداشتن گامهایی به منظور توافق با آژانس پیرامون انعقاد رویکرد پادمانی برای راکتور در اراک که از سوی آژانس به عنوان IR-40 شناسایی شده است.
o دسترسی روزانه بازرسان آژانس به منظور دسترسی به فایلهای ضبط شده دوربینهای نظارتی در فوردو و نظنز، زمانی که بازرسان جهت راستی آزمایی اطلاعات طراحی، راستی آزمایی موقت (interim) موجودی، راستی آزمایی موجودی فیزیکی و بازرسیهای سرزده حضور ندارند.
o دسترسی مدیریت شده بازرسان آژانس به:
کارگاههای مونتاژ سانتریفیوژiv
iv. مطابق با برنامه های ایران، تولید سانتریفیوژ در طول شش ماه مختص جایگزینی ماشینهای آسیب دیده خواهد بود.
کارگاههای تولید روتور و تاسیسات نگهداری، معادن و آسیابهای اورانیوم
7. E3/EU+3و ایران، آژانس را در رابطه با مباحث خود پیرامون اجرای اقدامات اولیه مندرج در برنامه مشترک اقدام ، آگاه نگاه داشته اند. طی نشستهای اخیر E3/EU+3و ایران که در بخشی از آنها، آژانس نیز حضور داشته، موضوعات مرتبط با اقدامات ذی ربط هسته ای که بایستی به مورد اجرا درآیند روشن گشتند. این موضوع، دبیرخانه را قادر به طراحی برنامه تفصیلی ضروری نظارت و راستی آزمایی نموده است.
8. به منظور تایید تعهدات ایران ذیل برنامه مشترک اقدام ، لازم است شماری از فعالیتهای اضافی نسبت به آنچه که در حال حاضر توسط آژانس در ایران انجام می گیرد، انجام شوند که به شورای حکام گزارش خواهند گردید. این اقدامات اضافی مستلزم تلاش بیشتر آژانس خواهد بود. بویژه، توالی فعالیتهای راستی آزمایی میدانی جاری بایستی افزایش یابد؛ دسترسی به مکانهایی علاوه بر مکانهایی که در حال حاضر، آژانس فعالیتهای راستی آزمایی انجام می دهد بایستی انجام گیرد؛ لازم است تجهیزات پادمانی بیشتر، تهیه و نصب گردند؛ بایستی آنالیز بیشتر نمونه ها انجام پذیرد؛ و بنا بر حجم بیشتر و ماهیت اطلاعاتی که بایستی از سوی ایران به عنوان بخشی از اقدامات نظارت تقویت شده، فراهم شود لازم است کار تحلیلی بیشتری معمول گردد.
پیامدهای مالی .C
9. تلاش بیشتر، هزینه های بیشتری را متوجه آژانس خواهد نمود. برآورد اولیه دبیرخانه از هزینه فعالیتهای نظارت و راستی آزمایی در خصوص برنامه مشترک اقدام، که ممکن است مشمول اصلاح در مرحله بعدی گردد، آن است که مبلغ اضافی تقریبا 6 میلیون یورو در طول شش ماه آینده لازم خواهد بود.
10. دپارتمان پادمان برخی از کارهایش را اولویت بندی مجدد خواهد نمود، برای برخی از فعالیتهای موجود، برنامه ریزی مجدد انجام خواهد داد و تعدادی از کارکنانش را بر اساس ضرورت، جا به جا خواهد کرد تا بخشی از حجم کار اضافی را پوشش دهد. معهذا، از آنجا که انتظار می رود این موارد تنها نیم میلیون یورو را پوشش دهد، کمکهای داوطلبانه مازاد بر بودجه به میزان 5/5 میلیون یورو برای دوره شش ماهه اول لازم است.
11. در صورت توافق بین E3/EU+3 و ایران در مورد گامهای بعدی ذیل برنامه مشترک اقدام، مدیر کل پیامدهای مالی را مورد ارزیابی مجدد قرار خواهد داد و بنا بر ضرورت به شورای حکام گزارش خواهد کرد.
D. گزارش دهی
12. مدیر کل، شورای حکام را نسبت به وضعیت برنامه هسته ای ایران در روزی که قرار است برنامه مشترک اقدام لازم الاجرا گردد، آگاه خواهد ساخت و ضمنا علاوه بر گزارشهای فصلی، قصد دارد شورای حکام را ماهانه در مورد اجرای نظارت و راستی آزمایی مربوط به اقدامات ذی ربط هسته ای برنامه مشترک اقدام به هنگام نماید.
D . توصیه ها
13. توصیه می شود که شورای حکام:
الف) در پاسخ به در خواست E3/EU+3 و ایران، وظایف آژانس نسبت به نظارت و راستی آزمایی مربوط به اقدامات مندرج در برنامه مشترک اقدام را در صورت موجود بودن منابع مالی، تایید نماید.
ب) گزارش مدیر کل را مورد توجه قرار دهد.
|
تعهدات ایران
|
اختیارات آژانس
|
|
- بر اساس برنـامه مشتـرک اقـدام «یـک کمیسیون مشترک از E3/EU+3 و ایران تشکیل می گردد تا بر اجرای اقدامات کوتاه مدت نظارت نماید و مسایلی را که ممکن است پیش آید مورد توجه قرار دهد به نحوی که آژانس بین المللی انرژی اتمی مسئولیت راستی آزمایی اقدامات مرتبط با امور هسته ای را بر عهده خواهد داشت.
|
- آژانس این اختیار را دارد که نظارت و راستی آزمایی را در ارتباط با اقدامات مرتبط با امور هسته ای مندرج در برنامه مشترک اقدام اجرا نماید.
|
|
- کمیسیون مشترک برای تسهیل حل و فصل مسایل مورد نگرانی مربوط به گذشته و حال با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری می نماید.
|
- مدیر کل، شورای حکام را نسبت به وضعیت برنامه هسته ای ایران در روزی که قرار است برنامه مشترک اقدام لازم الاجرا گردد، آگاه خواهد ساخت و ضمنا علاوه بر گزارشهای فصلی، قصد دارد شورای حکام را ماهانه در مورد اجرای نظارت و راستی آزمایی مربوط به اقدامات ذی ربط هسته ای برنامه مشترک اقدام به هنگام نماید.
|
|
- از اورانیوم 20 درصد غنی شده موجود نیمی را به عنوان ذخیره اکسید 20 درصد جهت تولید سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران نگه دارد.
|
- شورای حکام در پاسخ به در خواست E3/EU+3 و ایران، وظایف آژانس نسبت به نظارت و راستی آزمایی مربوط به اقدامات مندرج در برنامه مشترک اقدام را در صورت موجود بودن منابع مالی، تایید نماید.
|
|
- ایران اعلام می نماید که برای مدت 6 ماه اورانیوم بالای 5 درصد تولید نخواهد کرد.
|
- شورای حکام، گزارش مدیر کل را مورد توجه قرار دهد.
|
|
- ایران اعلام می کند که در کارخانه غنی سازی سوخت نطنز i، فوردو ii یا رآکتور اراک iii که از سوی آژانس به عنوان IR-40 شناسایی شده است فعالیتهای خود را به هیچ طریق بیشتر نخواهد کرد.
|
|
|
- ایران در طول 6 ماه UF6 را به داخل سانتریفیوژهایی که نصب شده اند ولی غنی سازی اورانیوم را انجام نمی دهند تزریق نخواهد کرد.
|
|
|
- رآکتور اراک را سوخت رسانی یا راه اندازی نمی کند.
|
|
|
- زمانی که خط تبدیل UF6 غنی شده تا 5 درصد به اکسید اورانیوم (UO2) آماده شود ایران تصمیم گرفته است که در طول دوره 6 ماهه UF6 جدیدا غنی شده تا 5 درصد را به اکسید تبدیل کند همانطور که در برنامه عملیاتی کارخانه تبدیل که به آژانس اعلام شده آمده است.
|
|
|
- هیچ بخش جدیدی در رآکتور هسته ای اراک نصب نمی کند.
|
|
|
- هیچ گونه اماکن جدیدی برای غنی سازی وجود نخواهد داشت.
|
|
|
- تاسیساتی که قادر به بازفرآوری باشند را تولید نمی کند. بدون قابلیت بازفرآوری ایران نمی تواند از سوخت خرج شده، پلتونیوم جدا کند.
|
|
|
- ارائه اطلاعات به آژانس شامل اطلاعات راجع به برنامه ایران برای تاسیسات هسته ای، توصیف هر ساختمان در هر سایت هسته ای، توصیف مقیاس عملیات برای هر محل مشغول در فعالیتهای معین هسته ای، اطلاعات در مورد معادن و آسیابهای اورانیوم و اطلاعات در خصوص مواد منبع (مرجع) (source material). این اطلاعات ظرف سه ماه از تصویب این اقدامات فراهم خواهند گردید.
|
|
|
- دسترسی روزانه بازرسان آژانس به منظور دسترسی به فایلهای ضبط شده دوربینهای نظارتی در فوردو و نظنز، زمانی که بازرسان جهت راستی آزمایی اطلاعات طراحی، راستی آزمایی موقت (interim) موجودی، راستی آزمایی موجودی فیزیکی و بازرسیهای سرزده حضور ندارند.
|
|
|
- دسترسی مدیریت شده بازرسان آژانس به: کارگاههای مونتاژ سانتریفیوژ؛کارگاههای تولید روتور و تاسیسات نگهداری، معادن و آسیابهای اورانیوم
|
|
|
- به منظور تایید تعهدات ایران ذیل برنامه مشترک اقدام ، لازم است شماری از فعالیتهای اضافی نسبت به آنچه که در حال حاضر توسط آژانس در ایران انجام می گیرد
|
|
|
|
|
