ماه رمضان نهمين ماه از ماههای قمری و بهترين ماه سال است ، واژه رمضان از ريشه «رمض» و به معنای شدت تابش خورشيد بر سنگريزه است .
می‌گويند چون به هنگام نامگذاری ماه های عربی، اين ماه در فصل گرمای تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» ناميده شد، ولی از سوی ديگر، «رمضان » از اسماء الهی است. رمضان ، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شبهای قدر در آن قرار دارد .
فضيلت ماه رمضان بسيار زياد و نامحدود است و بهترين فرصت برای به دست آوردن کمال و معنويت ؛ ماهی که می توان در آن به تقرب رسيد و حقايق را آنگونه که هست نظاره کرد.
در اين ماه شريف ؛ روحانيت خاصی بر جسم و روح انسان حاکم است و آدم خاکی به واسطه تاثير اين حالات احساسی آسمانی دارد . رمضان ؛ ماه رحمت و غفران الهی است که دريای بيکران لطف و عنايت حضرت دوست در آن جوشش و تلاطم ديگری دارد .
رمضان فرصتی استثنايی است که لحظه لحظه آن را بايد قدر دانست .برای بهره مند شدن از فيوضات ماه ميهمانی خدا بايد يک برنامه عبادی روزانه برای خود ترسيم نماييم.در روايات اهل البيت عليهم السلام اين برنامه روزانه عبادی برای ما ترسيم شده است .
ماه مبارک رمضان را بايد گرامی داشت و قدر فرصت ايجاد شده برای ارتباط هر چه بيشتر با رب العالمين را دانست.
اگر به فکر نباشيم اين اوقات شريف را از کف خواهيم داد.برای استفاده هر چه بيشتر از الطاف ويژه الهی در اين ماه شايسته است که از روز اول اين ماه شريف يک برنامه دقيق و حساب شده برای خود بريزيم .
پيامبر اعظم و فرزندان پاک و مطهرش دستورات و سفارش هايی برای بهره وری هر چه بيشتر از اين ماه دارند که می توان آن را در چهار بخش بيان نمود :
1 ـ دعا :
سيد بن طاووس از امام صادق و امام کاظم عليهم السلام روايت کرده است که فرمود: از اول ماه تا آخر ماه مبارک، بعد از هر فريضه اين دعا را بخوان :
اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ مَا أَبْقَیْتَنِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ سَعَةِ رِزْقٍ وَ لاَ تُخْلِنِی مِنْ تِلْکَ الْمَوَاقِفِ الْکَرِیمَةِ وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِیفَةِ وَ زِیَارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ فِی جَمِیعِ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَکُنْ لِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لاَ یُرَدُّ وَ لاَ یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمُرِی (فِی طَاعَتِکَ) وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقِی وَ تُؤَدِّیَ عَنِّی أَمَانَتِی وَ دَیْنِی آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ
خدایا مرا روزى کن حج بیت الحرام در این سال و در همه سال مادامى که عمرم را باقى دارى با آسایش و عافیت و وسعت رزق و مرا دور مدار از آن موقفهاى عالى و مشاهد مشرفه و زیارت قبر پیغمبرت که درودت بر او و بر آلش باد و در جمیع احتیاجات دنیا و آخرتم یارى کن، اى خدا از تو درخواست مىکنم که در آنچه از قضا و قدرت امورى را در شب قدر حتمى قرار دادى که دیگر برگشت و تغییر و تبدیل نخواهد داشت که مرا از آن حجاج بیت الحرامت قرار دهى که حجشان پسندیده و سعیشان پذیرفته و گناهانشان آمرزیده است و اعمال بدشان بخشیده شده است و قرار ده در قضاو قدرت که عمر مرا طولانى و رزقم را وسیع و امانات و قرضم را ادا فرمایى این دعا را اجابت فرما اى پروردگار عالم.
و همچنين بعد از هر فريضه اين دعا را بخوان :
يا عَلِىُّ يا عَظيمُ يا غَفُورُ يا رَحيمُ اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظيمُ الَّذى لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىءٌ وَ هُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ وَ هذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ كَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذى فَرَضْتَ صِيامَهُ عَلَىَّ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فيهِ الْقُرْآنَ هُدىً لِلنّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ وَ جَعَلْتَ فيهِ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَها خَيْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ فَيا ذَالْمَنِّ وَ لا يُمَنُّ عَلَيْكَ مُنَّ عَلَىَّ بِفَكاكِ رَقَبَتى مِنَ النّارِ فيمَنْ تَمُنُّ عَلَيْهِ وَ اَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اى والا اى بزرگ اى آمرزنده اى مهربان تويى پروردگار بزرگى كه نيست مانند او چيزى و او شنوا و بينا است و اين ماهى است كه آنرا بزرگ و گرامى داشته و او را شرافت و برترى داده اى بر ماههاى ديگر و اين ماهى است كه روزه آن را بر من واجب كرده و اين ماه رمضان است همان ماهى كه قرآن را در آن فرو فرستادى آن قرآنى كه راهنماى مردم و نشانه هاى روشنى از هدايت و جدا ساختن (ميان حق و باطل ) است و قراردادى در اين ماه شب قدر را و آن را بهتر از هزار ماه كردى پس اى منت دارى كه كسى بر تو منت ندارد منت نه بر من به آزاد ساختنم از آتش در ميان آنانكه بر آنها منت نهى و داخل بهشتم گردان برحمتت اى مهربانترين مهربانان.
شيخ کفعمی در مصباح و بلد الامين از حضرت رسول صلی الله عليه وآله نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: هر کس اين دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجب بخواند، خداوند متعال گناهان او را می آمرزد :
اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ ؛ اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ ؛ اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جایِعٍ ؛ اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ ؛ اَللّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدینٍ ؛ اَللّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ ؛ اَللّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ ؛ اَللّهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ ؛ اَللّهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ ؛ اَللّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ ؛ اَللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ ؛ اَللّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ ؛ اَللّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ اِنَّکَ عَلى کُلِّشَى ءٍ قَدیرٌ
خدایا بفرست بر خفتگان در گور نشاط و سرور ؛ خدایا دارا کن هر ندارى را ؛ خدایا سیر کن هر گرسنه اى را ؛ خدایا بپوشان هر برهنه را ؛ خدایا ادا کن قرض هر قرضدارى را ؛ خدایا بگشا اندوه هر غمزده را ؛ خدایا به وطن بازگردان هر دور از وطنى را ؛ خدایا آزاد کن هر اسیرى را ؛ خدایا اصلاح کن هر فسادى را از کار مسلمین ؛ خدایا درمان کن هر بیمارى را ؛ خدایا ببند رخنه فقر ما را به وسیله دارائى خود ؛ خدایا بدى حال ما را بخوبى حال خودت مبدل کن ؛ خدایا ادا کن از ما قرض و بدهیمان را و بى نیازمان کن از ندارى که راستى تو بر هر چیز توانائى
همچنين مرحوم شيخ کلينی در کتاب کافی از ابوبصير روايت کرده که امام صادق عليه السلام در ماه رمضان اين دعا(اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ) را می خواندند .
2 ـ تلاوت قرآن کريم
بهترين اعمال در شبها و روزهای ماه مبارک رمضان تلاوت قرآن است زيرا قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است، در حديث آمده هر چيزی را بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است و در ماههای ديگر هر ماهی يک بار ختم قرآن سنت است و اقل آن هر شش روز است ولی در رمضان، هر سه روز يک ختم قرآن سنت است و اگر بتواند روزی يک قرآن ختم کند، خوب است .
3- ذکر و استغفار
دعا و ذکر صلوات و استغفار از گناهان، در اين ماه بسيار تأکيد شده. و نيز گفتن کلمه لا اِلهَ إِلّا اللّه .
در روايتی می خوانيم: وقتی ماه مبارک رمضان داخل می شد امام زين العابدين عليه السلام جز به دعا و تسبيح و استغفار و تکبير، سخن نمی گفت .
4 ـ نماز
1) مستحب است در هر شب از ماه رمضان دو رکعت نماز خوانده شود به اين نحو که در هر رکعت بعد از حمد سوره توحيد را سه مرتبه بخواند و پس از سلام نماز بگويد :
سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفيظٌ لا يَغْفُلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ رَحيمٌ لا يَعْجَلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ قائِمٌ لا يَسْهُو، سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لا يَلْهُو.
سپس هفت مرتبه تسبيحات اربعه و بعد بگويد:
سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ، يا عَظيمُ اِغْفِرْ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظيمَ .
در پايان نيز ده مرتبه صلوات بفرستد بر پيغمبر و آل او .
روايت شده کسی که اين دو رکعت نماز را بجا آورد خداوند متعال گناهان زيادی را از او بيامرزد .
2) در روايتی از امام صادق عليه السلام آمده است که هر کس در هر شب از ماه رمضان، سوره فتح را در نماز مستحب بخواند، در آن سال از بلاها محفوظ می ماند .
3) بجا آوردن هزار رکعت نماز در طول شبهای ماه رمضان .
درباره کيفيت بجا آوردن آن روايات مختلف است ولی آنچه در روايت «علی بن مهران » از امام جواد عليه السلام نقل شده و گروه کثيری از بزرگان آن را پذيرفته اند چنين است :
در دهه اول و دوم ماه مبارک رمضان، در هر شبی بيست رکعت نماز خوانده شود (هر دو رکعت به يک سلام) به اين نحو که هر شب، هشت رکعتِ آن بعد از نماز مغرب و دوازده رکعت آن، بعد از نماز عشا و در دهه آخر، در هر شبی سی رکعت خوانده شود، هشت رکعت بعد از مغرب و بيست و دو رکعت، بعد از نماز عشا، که در مجموع هفتصد رکعت می شود و باقيمانده آن که سيصد رکعت است در شبهای قدر خوانده شود.
يعنی در شب نوزدهم صد رکعت ( به اضافه بيست رکعتی که قبلاً می خواند) و در شب بيست و يکم صد رکعت (به اضافه سی رکعت) و در شب بيست و دوم نيز صد رکعت (به علاوه سی رکعت) که مجموعاً هزار رکعت می شود .
4) به هنگام افطار، صدقه دهد و روزه داران را افطار دهد هر چند در صورت عدم توانايی، به تعدادی خرما يا جرعه ای آب باشد، افطار دادن از مستحبات بسيار مۆکد است که سزاوار است مۆمنان آن را فراموش نکنند .
از رسول خدا صلی الله عليه و آله نقل شده است که هر کس در ماه رمضان، مۆمن روزه داری را افطار دهد، پاداش آزاد کردن بنده مۆمنی را دارد و سبب آمرزش گناهان او می شود .
وقتی که اصحاب پرسيدند، توانِ چنين کاری نداريم، فرمود: آن کس که توان ندارد، مقداری شير يا قدری آب و يا تعدادی خرما هم بدهد، خداوند به او چنين پاداشی را عطا می کند .
