حضرت علی (ع) افت هایی که مدیران جامعه راتهدید می کند دربین سخنان گوهربار خویش بیان داشته که لازم است ما مسلمین اگاهی داشته باشیم تا از گزند آن در امان باشیم. نگارنده به مطالبی دراین مورد اشاره داشته و امیدوار است گامی در راستای رسیدن به اهداف والای جامعه اسلامی برداشته باشد.
غرورو خودخواهی
آن حضرت در عهدنامه خود به مالک اشتر چنین می فرماید:
»ایّاک و الاعجاب بنفسک و الثّقة بما یعجیک منها و حبّ الاطراء فانّ ذلک من اوثق فرص الشّیطان فی نفسه لیمحق ما یکون من احسان المحسنین؛ مبادا هرگز دچار خودپسندی شوی و به خوبی های خود اطمینان کنی و به پرهیز از این که دوست داشته باشی دیگران تو را ستایش کنند، زیرا حالت غرور و خودپسندی مناسب ترین فرصت برای شیطان است تا کردار نیک نیکوکاران را نابود کند«.
عدم دسترسی مردم به مسؤولین
آن حضرت خطاب به مالک اشتر می فرماید:
»فلا تطوّلنّ احتجابک عن رعیّتک فانّ احتجاب الولاة عن الرّعیّة شعبة من الضّیق و قلّة علمٍ بالامور و الاحتجاب منهم یقطع عنهم علم ما احتجبوا دونه فیصغر عندهم الکبیر و یعظم الصّغیر و یقبح الحسن و یحسن القبیح و یشاب الحقّ بالباطل؛(2) هیچ گاه خود را به مدّت طولانی از مردم پنهان مکن، زیرا دور بودن زمامداران از چشم عموم مردم خود موجب نوعی محدودیّت و بی اطلاعی نسبت به کارهای مملکت است. پنهان شدن زمامداران آگاهی آنان را نسبت به بسیاری از مسائل از بین می برد، در نتیجه بزرگ نزد آنان کوچک و کوچک نزد آنان بزرگ می شود و نیز کار نیک زشت و کار زشت زیبا جلوه داده می شود و حق با باطل آمیخته می گردد«.
از این رو مدیریت پسندیده در اداره امور باید پاسخگوی نیازها و پرسش ها و جهت دهنده مسیر توده های مردم باشد.
بی اعتنایی نسبت به طبقه محروم
از دیگر آسیب های رفتاری مسؤولان و مدیران، کم توجهی یا بی توجهی به طبقه محروم و قشر آسیب پذیر جامعه است.
ان حضرت پرهیزگاران در نهج البلاغه مدیران و کارگزاران را به توجه بیش تر به قشر محروم جامعه و تأمین خواسته های آنان توصیه نموده است. آن حضرت به مالک اشتر چنین می فرماید: «مبادا سرمستی حکومت تو را از رسیدگی به محرومان باز دارد که هرگز انجام کارهای فراوان و مهم عذری برای ترک مسؤولیت های کوچک تر نخواهد بود. همواره در فکر مشکلات آنان باش و از آنان روی بر مگردان. امور کسانی از فقرا را رسیدگی کن که به ظاهر به چشم نمی آیند و دیگران این قشر را کوچک می شمارند و کم تر به تو دسترسی دارند.»
انحصار طلبی
انحصارطلبی آن است که مدیر و کارگزار در حوزه قدرت و اختیارش همه چیز را به خود و خویشاوندانش اختصاص دهد، بدین معنا که قدرت، امکانات و دیگر امتیازات اجتماعی را به اقوام و دوستان خود اختصاص دهد و دیگران را از آن ها محروم سازد. امیرالمؤمنین علی(ع) در اندیشه سیاسی خود فرمانروایان و کارگزاران را به شدّت از این مسئله برحذر داشته، به طوری که به مالک اشتر می فرماید: «از امتیاز خواهی بپرهیز و چیزی را که همه مردم نسبت به آن یکسان هستند به خود اختصاص مده. هر کارگزار و مسؤولی نزدیکان و خویشاوندانی دارد که توقع برتری، امتیازخواهی و دخالت در قراردادها بدون رعایت انصاف را دارند، ولی تو چاره ای بیندیش و به هیچ یک از اطرافیان و وابستگان چیزی از مال، زمین و...واگذار مکن و مبادا در تو طمع کنند تا قراردادی به سود آنان منعقد کنی، زیرا این کار مایه ضرر سایر مردم می گردد.»
روی کار آمدن افراد نالایق
حضرت علی (ع) درباره انسان های بیمار و ناکارآمد می فرماید»: فانّ المتکاره مغیبه خیرٌ من مشهده و قعوده اغنی من نهوضه؛ سست عنصران ناراضی نبودشان بهتر از حضورشان و بی کاری آنان از اقدامشان مفیدتر است«. واگذاری امور به افراد نالایق و ناآگاه از آسیب های مدیریتی است.
ان حضرت (ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر درباره انتخاب مدیران لایق این گونه توصیه می کند: «و اجعل لرأس کلّ امرٍ من امورک رأساً منم لایقهره کبیرها و لایتشتّت علیه کثیرها؛ برای هر یک از کارها رییس و مدیری انتخاب کن، مسؤولی که کارهای بزرگ او را مغلوب نسازد و زیادی کارها وی را پریشان و خسته نکند«.
همکاری با صاحبان قدرت و ثروت
جدا شدن از عموم مردم و همراهی با قدرتمندان و صاحبان ثروت، مدیریت صحیح را تهدید می کند
حضرت علی(ع) در خطابی به مسؤول جمع آوری زکات چنین سفارش می کند: «فاذا قدمت علی الحیّ فانزل بمائهم من غیر ان تخالط ابیاتهم؛(9) هنگامی که بر قبیله ای وارد شدی در منازل آنان مسکن نگزین و بر سر سفره کسی ننشین و بر لب آب چشمه یا قنات آنان که عمومی است فرود آی«.
عدم اولویت بندی در امور
یکی دیگر از عوامل آسیب زا در موفقیّت مدیران، عدم شناخت اولویت ها و طبقه بندی کارهاست. پرداختن به کارهای روزمره و اداری بدون اولویت بندی زمینه سردرگمی را فراهم می نماید. هم چنین اقدام به امور جزئی و غیر ضروری پردازش کارهای مهم را به تعویق می اندازد.حضرت علی(ع) راز کامیابی در مدیریت را دوری از امور کوچک و پرداختن به امور مهم می داند و در این زمینه می فرماید: «به دنبال کارهای مهم برو و از پرداختن و دل مشغولی به کارهای غیرضروری بپرهیز، زیرا با ترک کارهای غیر مهم زمینه رسیدگی به امور اساسی فراهم می آید.»
آن حضرت باز در این زمینه می فرماید: «من اشتغل بغیر المهمّ ضیّع الاهمّ؛ هر کس خود را به امور جزیی مشغول سازد، زمینه پاشیدگی و تضییع مسائل مهم تر را فراهم نموده است.
سهل انگاری
حضرت علی (ع)در اشاره به همین مسئله در توصیه ای به مالک اشتر تأکید می کند: «ولیکن آثر رؤوس جندک عندک من واساهم فی معونته؛ فرماندهان تو باید کسانی باشند که از همه بیش تر به سربازان کمک رسانند و از امکانات مالی خود بیش تر در اختیارشان بگذارند
خود رأیی
حضرت علی(ع) در این زمینه می فرماید: «من استبدّ برأیه هلک و من شاور الرّجال شارکها فی عقولها؛ کسی که خود رأی باشد، هلاک می شود و کسی که با افراد صاحب اندیشه مشورت کند، در عقل آنان شریک می شود.
.
نبود نظارت و کنترل
امام علی(ع) در عهدنامه معروف خود به مالک اشتر درباره نظارت چنین دستور می دهد: «ثمّ تفقّد اعمالهم و ابعث العیون من اهل الصّدق و الوفاء علیهم فانّ تعاهدک فی السّر لامورهم حدوةٌ لهم علی استعمال الامانة و الرّفق بالرّعیة...؛ با فرستادن مأموران مخفی و راستگو و با وفا کارهای کارگزاران را زیر نظر بگیر، زیرا بازرسی مداوم و پنهانی سبب می شود که آنان به امانت داری و مدارا با زیر دستان ترغیب شوند«.
.
فقدان عدالت اجتماعی
آن حضرت به مالک اشتر در این زمینه می فرماید: «برترین چیزی که موجب چشم روشنی والیان می شود، برقراری عدالت در جامعه و آشکار شدن علاقه رعایا نسبت به آنان است.»
