به گزارش "پایگاه عدالت خواهان ایران"رئیس‌جمهور امریکا به همراه دستگاه سیاست خارجه و وزارت خزانه‌داری‌اش از آغاز تحریم‌ها علیه ایران یک غول به تمام معنی ساخته‌بودند تا جایی که این تصور ایجاد شده بود، اولین روز تحریم روز زمینگیر شدن اقتصاد ایران است حال روز‌ها از تحریم می‌گذرد و اقتصاد و بازار‌ها در کنار تحریم‌های اعمالی مسیر خود را طی می‌کند و به نظر می‌رسد مردم ایران به دلیل آنکه ۴۰ سال در تحریم‌های ظالمانه غربی‌ها قرار دارند که شدیدترین آن‌ها مربوط به دهه ۹۰ بود حداقل در حوزه روانی تحریم‌ها ایزوله شده‌اند.
ابزاری به نام تلگرام
با این وجود، تلاش‌های دشمن برای شکست ایران در جنگ اقتصادی دچار یک تغییر بزرگ شده‌است و استفاده از ابزار‌های نوین مانند تلگرام در دستور کار قرار گرفته‌است. فارین پالیسی در گزارشی ویژه به این موضوع پرداخته و نوشته است: «ممکن است تلگرام در نهایت منجر به سقوط روحانی شود. این نرم‌افزار در مرکز مسئله سقوط بهای پول ملی ایران قرار دارد و نقش مهمی در افزایش غیرطبیعی قیمت دلار در ایران داشته است.
معامله‌گران مالی حرفه‌ای ایران از تلگرام به‌طور فزاینده‌ای برای بهره‌برداری از عدم شفافیت بازار سیاه استفاده می‌کنند تا سود خود را به بهای زیان مشتریان ایرانی و همچنین نارضایتی دولت ایران افزایش دهند. این نرم‌افزار به‌عنوان یکی از شبکه‌های اجتماعی یا پیام‌رسان و به طور خاص، با استفاده از اخباری که در «کانال»های آن منتشر می‌شود و اجازه می‌دهد اطلاعات به دست هرکسی که عضو آن کانال شده برسد، تبدیل به یکی از منابع قابل‌اطمینان اخبار برای ایرانیان شده و جای رسانه‌های دولتی و حتی روزنامه‌های مستقل را گرفته‌است.
هنگامی که اوایل سال جاری، ریال وارد مسیر شوم خود شد، معامله گران ارز شروع به ایجاد صد‌ها کانال در تلگرام کردندو بلافاصله هرگونه تغییراتی را در قیمت دلار اعلام نمودند و بازار‌ها و مشاوره تجاری بیشتری را برای روز‌های آینده ارائه دادند. ایرانیان به شکلی وسیع به این کانال‌ها پیوسته‌اند ـ. بعضی کانال‌ها بیش از ۲ میلیون عضو دارد ـ. که خودشان تبدیل به نیرویی می‌شوند که می‌توانند بر نرخ ارز تأثیرگذار باشند.
اما اینکه ریال غالباً ارزان‌تر از آن چیزی که باید باشد، ارزش‌گذاری می‌شود، نتیجه حدس و گمان و پیش‌بینی است؛ ازجمله اثرات روحی تبلیغات، چه از دولت ایالات‌متحده و چه از سوی کانال‌های تلگرام در ایران. مقامات ایرانی مدت‌زمان کوتاهی است که این موضوع را درک کرده‌اند؛ اما تاکنون، هنوز هم مداوم اطلاعاتی که به همان اندازه اخبار جعلی تولیدشده توسط دشمنان مؤثر است، در ایران بازنشر می‌شود.
دولت ایران هرگونه اقدامی را که می‌تواند صورت می‌دهد تا ارزش ریال را تضمین کند. بر اساس تحلیل‌های تعدادی از اقتصاددانان ایران، مبانی اقتصادی نشان می‌دهند که دلار باید حدود ۸ تا ۹ هزار تومان ارزش‌گذاری و معامله شود. این نرخ همان نرخی است که سیستم رسمی مبادله ارز خارجی آنلاین NIMA - که معامله گران ارز و همچنین عمده صادرکنندگان و واردکنندگان، معاملات کلان انجام می‌دهند - تمایل به ارزش‌گذاری ریال در آن سطح دارد. اخیراً سیاست بانک مرکزی محدود‌کردن استفاده از کارت‌های اعتباری ریالی است که معامله‌گران ارز از آن‌ها برای خرید مبالغ بزرگ دلار استفاده می‌کنند. هنگامی که اوایل سال جاری، ریال وارد مسیر شوم خود شد، معامله‌گران ارز شروع به ایجاد صد‌ها کانال در تلگرام کردند و بلافاصله هرگونه تغییراتی را در قیمت دلار اعلام کردند و بازار‌ها و مشاوره تجاری بیشتری را برای روز‌های آینده ارائه دادند. ایرانیان به شکلی وسیع به این کانال‌ها پیوسته‌اند ـ. بعضی کانال‌ها بیش از دو میلیون عضو دارند ـ. که خودشان تبدیل به یک نیرویی می‌شوند که می‌توانند بر نرخ ارز تأثیرگذار باشند.»
با این وجود، تلاش‌های دشمن برای شکست ایران در جنگ اقتصادی دچار یک تغییر بزرگ شده‌است و استفاده از ابزار‌های نوین مانند تلگرام در دستور کار قرار گرفته‌است. فارین پالیسی در گزارشی ویژه به این موضوع پرداخته و نوشته است: «ممکن است تلگرام در نهایت منجر به سقوط روحانی شود. این نرم‌افزار در مرکز مسئله سقوط بهای پول ملی ایران قرار دارد و نقش مهمی در افزایش غیرطبیعی قیمت دلار در ایران داشته است.
معامله‌گران مالی حرفه‌ای ایران از تلگرام به‌طور فزاینده‌ای برای بهره‌برداری از عدم شفافیت بازار سیاه استفاده می‌کنند تا سود خود را به بهای زیان مشتریان ایرانی و همچنین نارضایتی دولت ایران افزایش دهند. این نرم‌افزار به‌عنوان یکی از شبکه‌های اجتماعی یا پیام‌رسان و به طور خاص، با استفاده از اخباری که در «کانال»های آن منتشر می‌شود و اجازه می‌دهد اطلاعات به دست هرکسی که عضو آن کانال شده برسد، تبدیل به یکی از منابع قابل‌اطمینان اخبار برای ایرانیان شده و جای رسانه‌های دولتی و حتی روزنامه‌های مستقل را گرفته‌است.
هنگامی که اوایل سال جاری، ریال وارد مسیر شوم خود شد، معامله گران ارز شروع به ایجاد صد‌ها کانال در تلگرام کردندو بلافاصله هرگونه تغییراتی را در قیمت دلار اعلام نمودند و بازار‌ها و مشاوره تجاری بیشتری را برای روز‌های آینده ارائه دادند. ایرانیان به شکلی وسیع به این کانال‌ها پیوسته‌اند ـ. بعضی کانال‌ها بیش از ۲ میلیون عضو دارد ـ. که خودشان تبدیل به نیرویی می‌شوند که می‌توانند بر نرخ ارز تأثیرگذار باشند.
اما اینکه ریال غالباً ارزان‌تر از آن چیزی که باید باشد، ارزش‌گذاری می‌شود، نتیجه حدس و گمان و پیش‌بینی است؛ ازجمله اثرات روحی تبلیغات، چه از دولت ایالات‌متحده و چه از سوی کانال‌های تلگرام در ایران. مقامات ایرانی مدت‌زمان کوتاهی است که این موضوع را درک کرده‌اند؛ اما تاکنون، هنوز هم مداوم اطلاعاتی که به همان اندازه اخبار جعلی تولیدشده توسط دشمنان مؤثر است، در ایران بازنشر می‌شود.
دولت ایران هرگونه اقدامی را که می‌تواند صورت می‌دهد تا ارزش ریال را تضمین کند. بر اساس تحلیل‌های تعدادی از اقتصاددانان ایران، مبانی اقتصادی نشان می‌دهند که دلار باید حدود ۸ تا ۹ هزار تومان ارزش‌گذاری و معامله شود. این نرخ همان نرخی است که سیستم رسمی مبادله ارز خارجی آنلاین NIMA - که معامله گران ارز و همچنین عمده صادرکنندگان و واردکنندگان، معاملات کلان انجام می‌دهند - تمایل به ارزش‌گذاری ریال در آن سطح دارد. اخیراً سیاست بانک مرکزی محدود‌کردن استفاده از کارت‌های اعتباری ریالی است که معامله‌گران ارز از آن‌ها برای خرید مبالغ بزرگ دلار استفاده می‌کنند. هنگامی که اوایل سال جاری، ریال وارد مسیر شوم خود شد، معامله‌گران ارز شروع به ایجاد صد‌ها کانال در تلگرام کردند و بلافاصله هرگونه تغییراتی را در قیمت دلار اعلام کردند و بازار‌ها و مشاوره تجاری بیشتری را برای روز‌های آینده ارائه دادند. ایرانیان به شکلی وسیع به این کانال‌ها پیوسته‌اند ـ. بعضی کانال‌ها بیش از دو میلیون عضو دارند ـ. که خودشان تبدیل به یک نیرویی می‌شوند که می‌توانند بر نرخ ارز تأثیرگذار باشند.»
سقوط ۶۰۰ تومانی قیمت دلار و یورو
حوزه ارز یکی از بخش‌هایی بود که طی ماه‌های اخیر تلاطم قابل‌ملاحظه‌ای را تجربه کرد، اما این روز‌ها به‌رغم آنکه تحریم‌های امریکا علیه ایران اعمال شده‌است، روز‌های آرامی را سپری می‌کند، به‌طوری که نرخ دلار که سقف ۲۰ هزار تومان را نیز در مقطعی زد، هم اکنون در بازار در کانال ۱۲ هزار تومان معامله می‌شود تنها در اواخر هفته اخیر قیمت دلار در حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ تومان کاهش داشت و به محدوده ۱۲ هزار و ۱۰۰ تومان رسید. همچنین هر یورو که در اوایل هفته گذشته ۱۵ هزار تومان فروخته می‌شد، اواخر هفته به بین ۱۳ هزار و ۷۷۵ تومان نزول کرد.
حوزه ارز یکی از بخش‌هایی بود که طی ماه‌های اخیر تلاطم قابل‌ملاحظه‌ای را تجربه کرد، اما این روز‌ها به‌رغم آنکه تحریم‌های امریکا علیه ایران اعمال شده‌است، روز‌های آرامی را سپری می‌کند، به‌طوری که نرخ دلار که سقف ۲۰ هزار تومان را نیز در مقطعی زد، هم اکنون در بازار در کانال ۱۲ هزار تومان معامله می‌شود تنها در اواخر هفته اخیر قیمت دلار در حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ تومان کاهش داشت و به محدوده ۱۲ هزار و ۱۰۰ تومان رسید. همچنین هر یورو که در اوایل هفته گذشته ۱۵ هزار تومان فروخته می‌شد، اواخر هفته به بین ۱۳ هزار و ۷۷۵ تومان نزول کرد.
موقعیت خاص ایران از نظر جغرافیایی
واقعیت آن است که از نظر جغرافیایی اقتصاد ایران موقعیت خاصی در دنیا و منطقه خاورمیانه دارد و شرکای تجاری ایران بسیار متعدد و متنوع می‌باشند به طوری که با عقب‌نشینی تعدادی از شرکت‌های خارجی از بازار ایران اینگونه نیست که جایگزین در پوشش‌های مختلف وجود نداشته باشد، در عین حال دنیای کنونی دنیایی نیست که به سادگی بتوان اقتصادی همچون ایران را که مزیت‌های متعدد و متنوع و ارزش افزوده‌های قابل ملاحظه برای پیشرفت دارد، تحریم کرد.
واقعیت آن است که از نظر جغرافیایی اقتصاد ایران موقعیت خاصی در دنیا و منطقه خاورمیانه دارد و شرکای تجاری ایران بسیار متعدد و متنوع می‌باشند به طوری که با عقب‌نشینی تعدادی از شرکت‌های خارجی از بازار ایران اینگونه نیست که جایگزین در پوشش‌های مختلف وجود نداشته باشد، در عین حال دنیای کنونی دنیایی نیست که به سادگی بتوان اقتصادی همچون ایران را که مزیت‌های متعدد و متنوع و ارزش افزوده‌های قابل ملاحظه برای پیشرفت دارد، تحریم کرد.
اقتصاد ایران دیگر تک‌محصولی نیست
گفتنی است که اقتصاد ایران اگر چه تک‌محصولی معرفی می‌شود، اما واقعیت این است که رشته‌ها و حوزه‌ها و بخش‌های مختلف دیگری در اقتصاد وجود دارد که نمی‌توان همچون گذشته اقتصاد ایران را تک‌محصولی نامید، در عین حال وابستگی ایران به بازار‌های جهانی آنقدری نیست که بتوان با یک تحریم آن را زمینگیر کرد، از سوی دیگر، اگر تحریم‌های نفتی و مالی محدودیت شدیدی هم برای ایران ایجاد کند، مزایای جدید و فرصت‌های جدیدی را نیز برای کشور ایجاد می‌کند؛ چراکه وابستگی بودجه کشور به نفت از دیر‌باز مزمت شده‌است از سوی دیگر طی ۴۰ سال گذشته به موازات تحریم‌ها دانشگاه‌های ایران به تربیت دانشجویانی در رشته‌ها و شاخه‌های اقتصادی تربیت کرده‌است که همچون گذشته با خروج اشخاص حقیقی و حقوقی از بازار ایران مشکل جدی برای اقتصاد پیش نخواهد آمد.
گفتنی است که اقتصاد ایران اگر چه تک‌محصولی معرفی می‌شود، اما واقعیت این است که رشته‌ها و حوزه‌ها و بخش‌های مختلف دیگری در اقتصاد وجود دارد که نمی‌توان همچون گذشته اقتصاد ایران را تک‌محصولی نامید، در عین حال وابستگی ایران به بازار‌های جهانی آنقدری نیست که بتوان با یک تحریم آن را زمینگیر کرد، از سوی دیگر، اگر تحریم‌های نفتی و مالی محدودیت شدیدی هم برای ایران ایجاد کند، مزایای جدید و فرصت‌های جدیدی را نیز برای کشور ایجاد می‌کند؛ چراکه وابستگی بودجه کشور به نفت از دیر‌باز مزمت شده‌است از سوی دیگر طی ۴۰ سال گذشته به موازات تحریم‌ها دانشگاه‌های ایران به تربیت دانشجویانی در رشته‌ها و شاخه‌های اقتصادی تربیت کرده‌است که همچون گذشته با خروج اشخاص حقیقی و حقوقی از بازار ایران مشکل جدی برای اقتصاد پیش نخواهد آمد.
مشاهدات بی‌بی‌سی از بازار
همچنین «جیمز لاندیل» خبرنگار سرویس جهانی شبکه «بی‌بی‌سی» در گزارشی درباره سفر به ایران و نظر مردم این کشور درباره تحریم‌های امریکا تصریح کرد، ایرانی‌ها آنقدر‌ها هم درباره تحریم‌ها نگران نیستند.
خبرنگار ارشد مسائل دیپلماتیک سرویس جهانی شبکه «بی‌بی‌سی» با سفر به ایران و حضور در بازار بزرگ تهران، نظر مردم این کشور را درباره تحریم‌های امریکا علیه ایران را جویا شده‌است. با نگاهی به گزارش ویدئویی «جیمز لاندیل» برای این شبکه غربی یک موضوع به روشنی قابل رؤیت است و آن، تأکید مردم ایران بر ایستادگی در برابر تحریم‌ها و خونسردی توأم با توانمندی آن‌ها در برابر فشار‌های امریکا است.
یک مرد میانسال ایرانی به خبرنگار ارشد بی‌بی‌سی گفت: «ما برای بیش از ۳۵ سال است که مورد تحریم قرار گرفته‌ایم».
یک ایرانی دیگر هم درباره تحریم‌های امریکا گفت: این تحریم‌ها در قیاس با تحریم‌های گذشته امریکا علیه ایران، جدید نیست و «چیزی تغییر نکرده‌است». جیمز لاندیل در بخشی از این گزارش گفت: «ما برای فیلمبرداری به بازار بزرگ در تهران آمدیم، همانطور که می‌بینید، تجارت سر پا و سرزنده است، واقعاً همه چیز هست، همه در حال فروش هر آنچه فروشنده‌اش هستند، از قبیل: فرش و زیورآلات ارزان و بدلیجات می‌باشند. اینجا به نظر می‌رسد که تجارت در حال رونق گرفتن است و شما نخواهید فهمید که این بخش از جهان تحت شدیدترین تحریم‌های امریکا قرار دارد».
وی افزود: «البته اگر شما بیرون از این بازار (بازار بزرگ تهران) را نگاه و با تاجران صحبت کنید، شاهد برخی نگرانی‌ها خواهید بود».
یکی از ایرانی‌ها در پاسخ به سؤال خبرنگار انگلیسی درباره این نگرانی‌ها گفت: «تجارت من در حال حاضر، سرعت کمتری از قبل دارد، اما اگر تحریم‌ها وجود نداشت، سرعت تجارت من بیشتر می‌شد». خبرنگار «بی‌بی‌سی» در ادامه گزارش خود از بازار تهران افزود: «به طور خاص فروشندگان فرش می‌دانند، مقادیر قابل‌توجهی از صادرات محصولات آن‌ها به خارج از کشور، سخت‌تر خواهد شد. افراد دیگری هم هستند که درباره نوسانات نرخ ارز نگرانی دارند، ارز ریال در اینجا بالا و پایین می‌رود و این سبب نگرانی‌های واقعاً زیادی می‌شود».
یکی از فروشندگان و فعالان فرش به این خبرنگار غربی گفت: «با توجه به تحریم‌ها، بهای (کالاها) تغییر می‌کنند و قیمت‌ها بالا می‌روند. ارزش تومان در حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد نوسان پیدا کرده است». جیمز لاندیل درباره مشاهدات و گفت‌و‌گوهایش با مردم ایران گفت: «اگر شما از مردم اینجا سؤال کنید، شما چقدر درباره (تحریم‌های امریکا و اثراتش) نگرانی دارید؟ آن‌ها در حالی که به نشانه ناچیز شمردن تحریم‌ها شانه‌شان را تکان می‌دهند، در پاسخ می‌گویند که «می‌دانید موضوع چیست، ما قبلا هم از تحریم‌ها نجات یافتیم و احتمالاً باز هم نجات خواهیم یافت». یک شهروند ایرانی به خبرنگار بی‌بی‌سی گفت: «اگر شما به اقتصاد ایران نگاه بکنید، ما در حال حاضر همه چیز تولید می‌کنیم و چیز‌های زیادی را هم صادر می‌کنیم. ما خودمان نیازهایمان را برطرف می‌کنیم». جیمز لاندیل در آخر گزارش خود می‌گوید: «در اینجا (در ایران) نوعی انعطاف‌پذیری و توانمندی توأم با خونسردی وجود دارد و مردم آنقدر‌ها هم نگران نیستند. آن‌ها قدری دلواپس هستند، اما آنقدر هم نگران نیستند».
انتشار این گزارش در حالی صورت گرفته که هفته گذشته خبرنگار شبکه «الجزیره انگلیسی» مستقر در تهران هم درباره «عزم ایران و چین» برای عبور از فشار‌های ضد ایرانی امریکا و «زمستان تحریم‌ها» گزارشی منتشر کرده بود.
همچنین «جیمز لاندیل» خبرنگار سرویس جهانی شبکه «بی‌بی‌سی» در گزارشی درباره سفر به ایران و نظر مردم این کشور درباره تحریم‌های امریکا تصریح کرد، ایرانی‌ها آنقدر‌ها هم درباره تحریم‌ها نگران نیستند.
خبرنگار ارشد مسائل دیپلماتیک سرویس جهانی شبکه «بی‌بی‌سی» با سفر به ایران و حضور در بازار بزرگ تهران، نظر مردم این کشور را درباره تحریم‌های امریکا علیه ایران را جویا شده‌است. با نگاهی به گزارش ویدئویی «جیمز لاندیل» برای این شبکه غربی یک موضوع به روشنی قابل رؤیت است و آن، تأکید مردم ایران بر ایستادگی در برابر تحریم‌ها و خونسردی توأم با توانمندی آن‌ها در برابر فشار‌های امریکا است.
یک مرد میانسال ایرانی به خبرنگار ارشد بی‌بی‌سی گفت: «ما برای بیش از ۳۵ سال است که مورد تحریم قرار گرفته‌ایم».
یک ایرانی دیگر هم درباره تحریم‌های امریکا گفت: این تحریم‌ها در قیاس با تحریم‌های گذشته امریکا علیه ایران، جدید نیست و «چیزی تغییر نکرده‌است». جیمز لاندیل در بخشی از این گزارش گفت: «ما برای فیلمبرداری به بازار بزرگ در تهران آمدیم، همانطور که می‌بینید، تجارت سر پا و سرزنده است، واقعاً همه چیز هست، همه در حال فروش هر آنچه فروشنده‌اش هستند، از قبیل: فرش و زیورآلات ارزان و بدلیجات می‌باشند. اینجا به نظر می‌رسد که تجارت در حال رونق گرفتن است و شما نخواهید فهمید که این بخش از جهان تحت شدیدترین تحریم‌های امریکا قرار دارد».
وی افزود: «البته اگر شما بیرون از این بازار (بازار بزرگ تهران) را نگاه و با تاجران صحبت کنید، شاهد برخی نگرانی‌ها خواهید بود».
یکی از ایرانی‌ها در پاسخ به سؤال خبرنگار انگلیسی درباره این نگرانی‌ها گفت: «تجارت من در حال حاضر، سرعت کمتری از قبل دارد، اما اگر تحریم‌ها وجود نداشت، سرعت تجارت من بیشتر می‌شد». خبرنگار «بی‌بی‌سی» در ادامه گزارش خود از بازار تهران افزود: «به طور خاص فروشندگان فرش می‌دانند، مقادیر قابل‌توجهی از صادرات محصولات آن‌ها به خارج از کشور، سخت‌تر خواهد شد. افراد دیگری هم هستند که درباره نوسانات نرخ ارز نگرانی دارند، ارز ریال در اینجا بالا و پایین می‌رود و این سبب نگرانی‌های واقعاً زیادی می‌شود».
یکی از فروشندگان و فعالان فرش به این خبرنگار غربی گفت: «با توجه به تحریم‌ها، بهای (کالاها) تغییر می‌کنند و قیمت‌ها بالا می‌روند. ارزش تومان در حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد نوسان پیدا کرده است». جیمز لاندیل درباره مشاهدات و گفت‌و‌گوهایش با مردم ایران گفت: «اگر شما از مردم اینجا سؤال کنید، شما چقدر درباره (تحریم‌های امریکا و اثراتش) نگرانی دارید؟ آن‌ها در حالی که به نشانه ناچیز شمردن تحریم‌ها شانه‌شان را تکان می‌دهند، در پاسخ می‌گویند که «می‌دانید موضوع چیست، ما قبلا هم از تحریم‌ها نجات یافتیم و احتمالاً باز هم نجات خواهیم یافت». یک شهروند ایرانی به خبرنگار بی‌بی‌سی گفت: «اگر شما به اقتصاد ایران نگاه بکنید، ما در حال حاضر همه چیز تولید می‌کنیم و چیز‌های زیادی را هم صادر می‌کنیم. ما خودمان نیازهایمان را برطرف می‌کنیم». جیمز لاندیل در آخر گزارش خود می‌گوید: «در اینجا (در ایران) نوعی انعطاف‌پذیری و توانمندی توأم با خونسردی وجود دارد و مردم آنقدر‌ها هم نگران نیستند. آن‌ها قدری دلواپس هستند، اما آنقدر هم نگران نیستند».
انتشار این گزارش در حالی صورت گرفته که هفته گذشته خبرنگار شبکه «الجزیره انگلیسی» مستقر در تهران هم درباره «عزم ایران و چین» برای عبور از فشار‌های ضد ایرانی امریکا و «زمستان تحریم‌ها» گزارشی منتشر کرده بود.
اشکالات قابل‌حل وجود دارد
در پایان باید عنوان داشت که اقتصاد ایران از تک‌محصولی‌بودن خارج شده‌است و به یک اقتصاد تحریم‌ناپذیر تبدیل شده‌است یا حداقل تحریم‌های پیشین نمی‌تواند برای اقتصاد مشکلات جدی ایجاد کند، اما این نقد هم وجود دارد که اشکالات فنی و ساختاری در اقتصاد وجود دارد که با برطرف کردن آن می‌توان به رکود تورمی فائق آمد و اثرات تحریم را به حداقل ممکن رساند.
منبع: جوان
در پایان باید عنوان داشت که اقتصاد ایران از تک‌محصولی‌بودن خارج شده‌است و به یک اقتصاد تحریم‌ناپذیر تبدیل شده‌است یا حداقل تحریم‌های پیشین نمی‌تواند برای اقتصاد مشکلات جدی ایجاد کند، اما این نقد هم وجود دارد که اشکالات فنی و ساختاری در اقتصاد وجود دارد که با برطرف کردن آن می‌توان به رکود تورمی فائق آمد و اثرات تحریم را به حداقل ممکن رساند.
منبع: جوان
