تغذیه دانش‌آموزان از نگاه طب سنتی

بهترین صبحانه دانش‌آموزان

بهترین نمونه برای صبحانه استفاده از غذاهایی با طبیعت گرم است، زیرا غذای با طبع سرد مثل شیر باعث رخوت و سستی آن‌ها در سر کلاس خواهد شد.

لازم به ذکر است شیر را قبل از خواب به کودکان بدهید یا اگر آن را در صبحانه قرار می‌دهید، حتماً به همراه عسل یا خرما باشد تا طبع سرد آن ملایم شود (البته قبل از خواب هم بهتر است با مصلح خود میل گردد).

از نمونه انتخاب‌های مناسب برای صبحانه دانش‌آموزان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

ارده و عسل یا مربا، کره و عسل یا مربا، حلوا ارده، شیر و عسل، نان و خرما، حلوای سنتی، خوراک عدسی با گلپر، فرنی یا شیر برنج به همراه مربا، نان شیرمال و عسل، تخم‌مرغ (مصلح تخم‌مرغ آویشن یا گلپر است)، البته میوه یا آب‌میوه طبیعی فصل هم گزینه‌های مناسب دیگری هستند.

کیفیت غذا مهم است

متأسفانه امروزه مردم معیار مناسبی برای انتخاب غذا ندارند و اغلب به در دسترس بودن، ارزان بودن، تهیه سریع و آسان و طعم ماده غذایی توجه بیشتری می‌شود تا کیفیت و مواد مغذی آن. از این‌رو مشکلات گوارشی، چاقی کودکان، بیماری‌های مزمن و دیابت روز به‌روز در حال گسترش است.

متأسفانه هنوز هم مادرانی هستند که میان‌وعده کودکان خود را ساندویچ سوسیس یا کالباس یا غذاهای آماده انتخاب می‌کنند. اغلب مواد نگه‌دارنده که در صنایع غذایی به کار می‌روند، سرطان‌زا هستند.

می‌توان گفت تغذیه افراد امروزی بیشتر از روی هوس و بی‌خیالی است و موضوع مهمی برای آن‌ها تلقی نمی‌شود، در حالی که در سخنان ائمه بزرگوار، بارها تأکید شده است که «به غذای خود بنگرید، زیرا شما همان چیزی هستید که می‌خورید» از آنجایی که بدن سازگاری بالایی دارد و به مرور زمان سال‌های بعد عوارض تغذیه نامناسب خود را نشان می‌دهد، اغلب تصور می‌کنند بیماری‌های سایر افراد جامعه گریبانگیر آن‌ها نخواهد شد. آمار روز افزون چاقی و دیابت در کودکان گویای این مطلب است که باید هر چه دقیق‌تر به انتخاب غذای خود دقت نماییم.

چاشت مدرسه جایگزین صبحانه نیست

با توجه به اینکه اغلب دانش‌آموزان صبح از منزل خارج می‌شوند، نکته بسیار مهم این مسئله است که بعضی از خانواده‌ها با همراه کردن چاشت فرزند خود، از دیدشان کار بسیار مهمی انجام داده و وعده صبحانه را تکمیل می‌پندارند، در صورتی که نکته اشتباه این است که چاشت مدارس به هیچ عنوان جایگزین صبحانه منزل نیست.

مطالعات علمی ثابت کرده‌اند که عملکرد مغز حدود 1 ساعت پس از صرف صبحانه به میزان طبیعی خود می‌رسد و با توجه به اینکه زمان صرف چاشت پس از حدود 5/1 تا 2 ساعت بعد از حضور در مدرسه است (با احتساب مسیر خانه تا مدرسه) عملاً چند ساعت اولیه مدرسه بازدهی و کارایی مغز تا حد کفایت خود فاصله زیادی دارد، بنابراین باید با خواباندن به موقع دانش‌آموزان و به موقع بیدار شدن آن‌ها در صبح، فرصت کوتاه 15 تا 20 دقیقه‌ای برای صرف صبحانه آن‌ها قرار دهیم. دیر بیدار شدن باعث عصبی شدن و استرس بیجای نوگلان ما شده ضمن اینکه با دست خود ضربه محکمی به فراگیری آموزش آن‌ها در مدرسه وارد می‌کنیم.

نکته مهم در مورد وعده‌های غذایی

طب سنتی به حجم وعده‌های غذایی نیز اهمیت می‌دهد و مهم‌ترین وعده غذایی را صبحانه می‌داند.

امروزه هم ثابت شده که سوخت و ساز بدن از صبح شروع می‌گردد، پس دریافت صبحانه مفصل باعث کارایی متابولیسم بدن شده و مانع چاقی می‌شود. در واقع صبحانه باید آنقدر کامل بوده و با حوصله و دقت فراوان میل شود که اشتها برای مصرف ناهار بسیار کم باشد و به یک وعده سبک قناعت شود و سرشب شام میل گردد.

همان‌طور که در قرآن هم ذکر شده و به غذای صبحگاه و شامگاه اشاره مستقیم شده است. امروزه به علت مصرف صبحانه سبک، هنگام ناهار به علت گرسنگی، افراد حجم زیادی غذا دریافت نموده و سنگین شده و در نتیجه از طرفی کارایی بعد از ناهار کاهش می‌یابد و از طرفی فرصت کمتری برای سوختن آن وجود دارد و به مرور زمان موجب چاقی خواهد شد. در این حالت فرد احساس گرسنگی در سرشب نداشته و آخر شب دوباره گرسنه می‌شود و با دریافت غذا هم باعث بروز چاقی در خود گشته و از طرفی برای صبح فردا اشتهای کمی دارد، در حالی که اگر شام سرشب میل شود فرد کاملاً در صبح احساس نیاز شدیدی به دریافت صبحانه دارد. می‌بینیم که این سیکل معیوب به مرور موجب بروز چاقی در جامعه شده است.

مصرف همزمان برخی غذاها مضر است

در طب سنتی، با توجه به قدیمی بودن آن می‌بینیم که چه زیبا به مزاج مختلف افراد اشاره شده و حتی مصرف بعضی غذاها را با همدیگر مضر می‌داند، مثلاً خوردن سرکه بعد از برنج، خوردن اغذیه قابضه بر روی غذای قابض خورده شده قبلی، خوردن اغذیه نفاخ بعد از غذای نفاخ قبلی، خوردن اغذیه لطیف مثل شیر، ماهی و هندوانه بر روی اغذیه غلیظ، خوردن آب سرد بعد از خوردن میوه‌ها به خصوص میوه‌های سرد مثل هندوانه یا خربزه که بسیار مضر بوده و باعث تولید سم در بدن می‌شود، آشامیدن آب سرد بعد از استحمام، آشامیدن آب گرم بعد از غذای شور، آشامیدن آب سرد و بلافاصله خوابیدن، آشامیدن آب حین غذا خوردن، آشامیدن آب سرد بدون توقف (آب باید جرعه جرعه میل شود، زیرا اگر سردی آب به هر عضوی برسد، بیماری روی می‌دهد، مثلاً در قلب موجب بروز سکته ناگهانی می‌شود)، آشامیدن آب بعد از اغذیه شیرین، خوردن ترشی بعد از شیرینی، خوردن خربزه و هندوانه بر روی آبگوشت و گوشت‌ها (موجب ثقل و بروز بیماری می‌شود)، آشامیدن آب سرد بعد از ورزش، آشامیدن آب سرد هنگامی که معده خالی است (مثلاً در ناشتا. می‌توانید به همراه اندکی عسل میل کنید)، مصرف انار و حلیم، سرکه و حلیم، خوردن غذاهای با طبع سرد با هم، خوردن غذاهای با طبع گرم با هم، ماست و ترب.

پس می‌بینیم در طب قدیم نه تنها به نوع غذا بلکه حتی به چگونه خوردن آن هم اهمیت فراوانی داده شده است. امروزه آن چنان تحت بمباران محصولات متنوع غذایی قرار گرفته‌ایم که به نوعی به حالت خودباختگی غذایی رسیده‌ایم و گاهی اجبار و اصرار داریم که هر مورد جدید را حتماً امتحان کنیم تا مبادا از قافله صنعت عقب بمانیم. حال اگر فرد دنیا دیده و با تجربه‌ای به بچه‌های امروزی بگوید این غذا سرد است با آن یکی نمی‌سازد قطعاً از سوی کسی شنیده نمی‌شود و چه بسا به از دست دادن مشاعر نیز متهم شود.

محصولات کارخانه‌ای

همین جا لازم است عنوان نماییم که تمام محصولات کارخانه‌ای به علت افزودنی‌ها و مواد نگه‌دارنده موجود در آن‌ها طبع سرد دارند، پس مصرف روزانه و پشت سر هم آن‌ها باعث سردی بدن و بروز بیماری‌های مختلف می‌شود که از معروف‌ترین آن‌ها MS است.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 108 - بهناز عباسی‌مقدم، کارشناس ارشد تغذیه