این پل راه‌آهن ایران 82 سال است که کار می‌کند

به گزارش پایگاه عدالت خواهان"پل ورسک در راه آهن ایران و در اذهان مردم ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. اثری مستحکم و ایمن، کارساز و پرثمر ، از نظر معماری زیبا و کم نظیر که با حداقل امکانات زمان خود ساخته شد،  دو سوی ایران را با ریل قطار به هم پیوند داد و بار سنگین تسلیحات نظامی، مهمات و تغذیه سربازان را در جنگ جهانی دوم به دوش کشید و سر بلند در دل کوه  به« پل پیروزی» شهرت یافت. این پل، 82 سال پیش ساخته شد و با وجود این‌که مهندس سازنده آن، تضمین داده بود که 70 سال بدون مشکل کار کند؛ هنوز در حال بهره‌برداری است.

این پل به عنوان یکی از بزرگترین پل‌های راه‌آهن ایران که در ارتفاعات روستای ورسک(عباس‌آباد سابق) در شهرستان سوادکوه مازندران قراردارد همچنان استوار و زیبا  در ارتفاع 110 متر از کف دره، هر روز قطارها را برپشت خود به فاصله 86 متر  از یک کوه به کوه مقابل می‌رساند.

پروژه تاسیس راه آهن شمال- جنوب ایران با درخواست رضا شاه پهلوی از اردیبهشت سال 1312 با شرکت دانمارکی کامپساکس که « یورگن ساکسیلد» به عنوان مدیرعامل زیر قرارداد آن را امضا کرد، آغاز شد و 6 ساله پایان یافت. گفته می‌شود در این قرارداد ساخت راه‌آهن به طول 900 کیلومتر به ازای هر متر 1.5 گرم طلای خالص توافق شد.

سخت‌ترین قسمت احداث این خط،  کار در کوه‌های شرق مازندران بود که شیب زیادی داشت و از روستای ورسک آغاز می‌شد و تا تونل گدوک ادامه داشت. این مسیر توسط مهندسان اتریشی و سوئیسی طراحی و با نظارت آنها اجرا شد که یک منظره دیدنی را در دل طبیعت بکر و زیبای منطقه خلق کرد. «سه خط طلا». مسیری 10 کیلومتری با صعود 600 متری که به شکل سه پله  بر دامنه کوه ساخته شد و به سه خط طلا شهرت دارد.

نمای کامل از موقعیت سه خط طلا و پل ورسک

سه پل و تونل در دل کوه که به سه خط طلا و شاهکار مهندسی راه‌آهن مشهور شد

پل ورسک را لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von. Robcevidc) اهل اتریش  طراحی و برای نظارت ساخت آن در همان نزدیکی در دره ورسک  با خانواده‌اش 2 سال زندگی کرد . رابسویچ (۱۸۹۳–۱۹۷۵) در مصاحبه خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات 5 اردیبهشت سال 1315 گفته بود: «روزی که این مدل را برای احداث پل ورسک تهیه کردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز که این پل احداث گردیده همه من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند.» همچنین رابسویچ مسئولیت احداث تونل‌های مسیر راه‌آهن را نیز به عهده داشت و از بنیان‌گذاران روش تونل‌زنی جدید اتریشی (NATM) بود.

لادیسلاوس فون رابسویچ

ساخت وساز پل ورسک در اواسط اردیبهشت ماه 1313 آغاز شد و دو سال بعد به بهره‌برداری رسید.
این پل شاهکاری است که قرینه‌سازی بسیار زیبایی د‌‌ر اجرای آن به کار گرفته شد‌‌ه است و حالتی طاق‌مانند‌‌ د‌‌ارد‌‌ که از د‌‌و طرف به کوه فشار می‌آورد‌‌ و ریل آهنی از روی سطح صاف آن عبور می‌کند‌‌. اگر بخواهیم تکنولوژی ساخت این پل را با امکانات آن زمان و حتی حال حاضر مقایسه کنیم، باز هم به این نتیجه می‌رسیم که این پل یک اثر بی‌نظیر است. این پل د‌‌ر کشوری که مهند‌‌سی مد‌‌رن تازه د‌‌ر آن د‌‌ر حال ظهور بود‌‌ه و هست حرف‌های بسیاری برای گفتن د‌‌ارد‌‌. البته اشاره به این نکته هم ضروری است که ما پل‌هایی از زمان ساسانیان د‌‌اشته‌ایم که به صورت قوسی نظیر پل ورسک ساخته شد‌‌ه بود‌‌ند‌‌. تفاوت پل‌های قد‌‌یمی ساخته شد‌‌ه د‌‌ر ایران با پل ورسک د‌‌ر این است که آنها تو‌پر و با آجر ساخته شد‌‌ه‌اند‌‌. اگر همین پل‌های قوسی‌شکل با سطح صاف را که توپر بود‌‌ه‌اند‌‌ د‌‌ر نظر بگیریم، متوجه می‌شویم پل ورسک از نظر ظاهری نمونه تو‌خالی‌شد‌‌ه این پل‌هاست. به این ترتیب می‌توانیم نتیجه بگیریم که اند‌‌یشه این کار از زمان‌های د‌‌ور د‌‌ر میان ایرانی‌ها بود‌‌ه است و ما پیش از این به نحو احسن از چنین سازه‌هایی استفاد‌‌ه کرد‌‌ه‌ایم. حتی اگر ایوان مسجد‌‌ جامع اصفهان را هم د‌‌ر نظر بگیریم به قوسی بزرگ مانند‌‌ د‌‌هانه پل ورسک می‌رسیم که به جای فشار آورد‌‌ن به د‌‌و طرف کوه، به د‌‌یوارها و د‌‌و گنبد‌‌ فشار می‌آورد‌‌. بنابراین متوجه می‌شویم فرهنگ مهند‌‌سی د‌‌ر میان ایرانیان وجود‌‌ د‌‌اشته است

سازه اولیه پل ورسک

سازه اولیه پل ورسک

سرپرستی محاسبات طراحی این پل به عهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) مهندس و ریاضیدان سوئیسی بود. او فارغ‌التحصیل دانشگاه پلی‌تکنیک زوریخ (سوئیس) بود که طراحی و انجام محاسبات پل‌های راه‌آهن سراسری ایران و نیز پل ورسک توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد.

این سازه  با حداقل امکانات و ملات بتونی سیمان و شن شسته و آجر ساخته شد. آهن یا فلز دیگری در آن به کار نرفت  در واقع با بتون مصلح ساخته نشد  و آجر را نیز برای نمای آن استفاده کردند.

مهندسانی که روی پل مشغول به کارند

حجم پل ورسک۴۵۰۰ مترمکعب است با ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره  که طول کلی پل ۸۶ متر است. هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال بوده‌است.

پل ورسک در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ گشوده شد. در زمان افتتاح پل ورسک رضاشاه شخصاً به سوادکوه رفت. گفته‌اند که درآن زمان رضا شاه  برای اطمینان از ایمنی پل، در هنگام عبور اولین قطار از روی آن دستور داد که مهندس طراح و ناظر پل «لادیسلاوس فون رابسویچ» در زیر پل بایستد تا اگر اتفاق ناگواری افتاد خود او هم به کام مرگ فرو رود.

عبور اولین قطار از روی پل

این پل در درّه و روستای ورسک در شهرستان سوادکوه واقع است که فاصله آن با قائم‌شهر 85 کیلومتر و از تهران 180 کیلومتر است. پل ورسک دو کوه بزرگ و سخت‌گذر عباس‌آباد را به هم وصل می‌کند و ارتفاع آن از سطح دریا 2140 متر است.

نمای پل ورسک از ضلع جنوب غربی

سازه زیر پل برای ساخت پل استفاده می‌شد که بعد از تکمیل ساخت هم باقی ماند و هم‌اکنون برای تعمیر و نگه‌داری استفاده می‌شود

ورسک از جمله پل‌های استراتژیک ایران است که توسط شرکت دانمارکی کامپساکس و با تضمین ۷۰ ساله احداث شد. این پل فقط مخصوص عبور قطار است و در حال حاضر قطارهای مسافری تهران-ساری و تهران-گرگان پس از گذشت بیش از 80 سال هر روز چندین مرتبه از روی آن می‌گذرند. همچنین قطارهای باری و سوخت نیز از روی آن عبور می‌کنند. امروزه پل ورسک علاوه بر اهمیت ویژه در صنعت حمل ونقل، از جاذبه‌های سیاحتی ایران نیز محسوب می‌شود.

پل ورسک از نمای شمالی

پل ورسک در سال 1356 با شماره 1534 در آثار ملی ایران ثبت شده است. نام پل ورسک در کتاب رکورد گینس نیز، در بخش پل‌های با ارتفاع بیش از ۶۱ متر آمده است.  

عکس هوایی از پل هوایی

وقتی از د‌‌ور به پل ورسک نگاه می‌کنید‌‌ سازه‌ای بسیار سبک به نظر می‌رسد‌‌ تا آنجا که تصور نمی‌شود‌‌ قطاری بتواند‌‌ از روی آن عبور کند‌‌، اما اگر لحظه عبور قطار از روی آن را د‌‌ید‌‌ه باشید‌‌، این‌طور به نظر می‌رسد‌‌ که قطار از روی ریسمانی نازک د‌‌ر حال رد‌‌ شد‌‌ن است، ریسمانی که به این راحتی‌ها از هم گسسته نمی‌شود‌‌. همین موضوع هم د‌‌ر آن زمان باعث شد‌‌ه بود‌‌ تا بسیاری از ناظران به رد‌‌ شد‌‌ن قطار از روی آن امید‌‌وار نباشند‌‌ و همه هر لحظه د‌‌ر انتظار فروریختن پل بود‌‌ند‌‌، اما د‌‌ر نهایت قطار به سلامت از روی پل عبور کرد‌‌.

حالا 77 سال از عمر این شاهکار که د‌‌ر ساخت آن از هیچ آهنی استفاد‌‌ه نشد‌‌ه و تماماً از ملات سیمان، شن شسته شد‌‌ه و آجر ساخته شد‌‌ه است می‌گذرد‌‌ و قطار تهران-ساری و تهران-گرگان روزانه بارها از روی آن عبور می‌کند‌‌، اما این پل هنوز کمر خم نکرد‌‌ه است. کارشناسان معماری و عمران عقید‌‌ه د‌‌ارند‌‌ که پل‌ها سازه‌های عجیبی هستند‌‌ زیرا د‌‌ر ساخت آنها هم باید‌‌ طراحی و زیبایی ظاهری را رعایت کرد‌‌ و هم مساله مقاومت و ایستایی را، چیزهایی که پل ورسک تمام آنها را د‌‌ر خود‌‌ د‌‌ارد‌‌.

انبار باروت که هم‌اکنون به بنای یادبود کشته‌شدگان پل ورسک تبدیل شد.

سنگ‌نوشته بنای یادبود کشته‌شدگان انفجار انبار باروت

به د‌‌لیل ارتباط خوب میان ایران و آلمان د‌‌ر زمان رضاشاه، نام «ورسک» با خارجی‌ها گره‌ خورد‌‌ه و بسیاری این شاهکار مهند‌‌سی و معماری را کار اتریشی‌ها و آلمانی‌ها می‌د‌‌انند‌‌. اما ساخت «پل پیروزی» بد‌‌ون همکاری د‌‌ستان توانمند‌‌ و حضور کارگران ایرانی، میسر نبود‌‌ه است. آنهایی که از د‌‌اربستی به ارتفاع ۱۱۰ متر بالا رفته‌اند‌‌؛ د‌‌ر انفجار تونل‌های مسیر راه رفت‌وبرگشت جان باخته‌اند‌‌ و امروز د‌‌ر گذر زمان نام و نشانی از آنها نیست به‌جز یاد‌‌مان‌هایی که د‌‌ر گوشه‌های د‌‌ورافتاد‌‌ه روستای ورسک موجود‌‌ است.