افزایش سطح زیر کشت شالی در گلستان عامل اصلی خسارت به سویا/ کشت شالی در مناطق کم‎آب تخریب منابع پایه است/ تأمین درآمد کشاورزان در کشت‎های جایگزین برنج

به گزارش پایگاه عدالت خواهان" در سال‎های اخیر کاهش نزولات آسمانی و به دنبال آن خشکسالی، مشکلات عدیده‎ای برای اکثر نقاط کشور و به تبع آن در استان گلستان ایجاد کرده است چرا که اقتصاد گلستان وابسته به بخش کشاورزی است و آب به عنوان شریان اصلی در بخش کشاورزی محسوب می‎شود با این وجود، هر چه بحران کم‎آبی در کشور تشدید می‎شود بیشتر نگاهها به سمت و سوی بخش کشاورزی به عنوان یکی از بخش‎های پرمصرف‎ آب می‎رود.

در سال‎های اخیر برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، اقداماتی از جمله ترویج روش‎های آبیاری نوین و کشت دانه‎های روغنی که به نوعی جایگزین کشت‎های پرمصرف آب همچون شالی در استان محسوب می‎شود به کشاورزان توصیه شده است و این در حالی است که در سال جاری به دلیل افزایش گرمای بی‎سابقه در گلستان، کاهش نزولات آسمانی و به دنبال آن  کاهش سطح سفره‎های آب زیرزمینی کشت دانه‎های روغنی برای کشاورزان مقرون به صرفه نبود و اکثر آنها از کشت محصولاتی هم‎چون سویا متحمل خسارت شدند.

در رابطه با مشکلات کم‎آبی در بخش کشاورزی و راهکارهای جایگزین در این خصوص با پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی  گلستان، دکتر علیرضا کیانی گفت و گویی انجام داده‎ایم که در ادامه می‎خوانید:

در رابطه با مصرف آب در بخش کشاورزی اختلاف نظراتی بین مسوولان و کارشناسان وجود دارد، به عنوان یک پژوهشگر فکر می‎کنید بخش کشاورزی استان چند درصد از منابع آبی را به خود اختصاص می‎دهد؟

کیانی: بطور کلی پتانسیل منابع آبی تجدید پذیر در استان در حدود 48/2 میلیارد متر مکعب برآورد می‎شود. از این حجم آب در حال حاضر در حدود 2 میلیارد مترمکعب (80 درصد) از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی مورد بهره‎برداری قرار گرفته و در حوزه‎های مختلف کشاورزی، شرب و صنعت مصرف می‎شود.

در خصوص سهم مصرف آب در بخش کشاورزی به دلیل اینکه مطالعات منسجم، مبتنی بر اندازه‎گیری‎ها وجود ندارد، نظرات نیز متفاوت است و معمولا سعی می‎شود با نگاه درون‎بخشی و تبرئه خود، اطلاعات را ارائه کنند اما جمع‎بندی اطلاعات حکایت از این دارد که مصرف آب در بخش کشاورزی در استان گلستان در حدود 70 تا 80 درصد منابع مورد بهره‎برداری است.

پس شما این موضوع را تأیید می‎کنید که بخش کشاورزی بیشترین مصرف منابع آبی را به خود اختصاص می‎دهد؟

کیانی: اینکه بخش کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد، کاملأ درست است و این لازمه بقاء است در دنیا نیز سهم مصرف در بخش کشاورزی در حدود 70 درصد است اما در برخی از کشورهای پیشرفته به دلیل توان بالای فناوری آنها در به کارگیری دستگاه‎ها و ابزارهای پیشرفته برای استفاده از منابع آبی، سهم بخش کشاورزی از صنعت کمتر و در حدود 35 تا 40 درصد است.  

*کشت برنج در مناطق کم آب، تخریب منابع پایه است

در سال‌های اخیر به دلیل کاهش منابع ‎آبی, مسوولان، کشاورزان را تشویق به کشت دانه‎های روغنی و منع از کشت شالی کردند در حالی که امسال دانه های روغنی همچون سویا به دلیل کاهش منابع آبی خسارت دیدند در این شرایط پیشنهاد شما به عنوان یک کارشناس برای ادامه کشاورزی با صرفه که البته به منابع آبی هم توجه شود، چیست؟

کیانی: در مناطق کم‎آب که منابع آبی کفایت اراضی زراعی را نمی‎کند، کشت گیاهان پُرآب‎بر مانند برنج تخریب منابع پایه است. در زمینه کشت جایگزین برای برنج در استان گلستان دو دیدگاه متناقض حاکم است، یکی دیدگاه کارشناسان و متولیان بخش کشاورزی که اظهار می‎کنند کشت شالی با استفاده از منابع آب زیرزمینی به تدریج ضمن کاهش سطح سفره‎های آب زیرزمینی شدت ناپایداری را افزایش می‎دهد و دیدگاه دوم که از طرف بهره‎برداران مطرح می‎شود، عمدتا به معیشت کشاورزان و درآمد نسبتأ مناسبی که از کشت برنج در مقابل دیگر کشت‎های مرسوم به دست می‎آورند، مرتبط است. در حالیکه کشاورزان برای مصرف آب در بخش کشاورزی، هزینه‎ی واقعی آب را نمی‎پردازند.

آیا این تحلیل که با کشت شالی، سطح سفره‎های آب زیرزمینی کاهش می‎یابد و در آینده کشور با مشکل مواجه خواهد شد، کارکرد لازم برای کاهش کشت این محصول توسط کشاورزان را داشته است؟

کیانی: خیر، افزایش سطح زیرکشت شالی در سال زراعی جاری با وجود کاهش نزولات جوی نسبت به طولانی مدت در منطقه و اخطارهای متعدد متولیان بخش کشاورزی و منابع آب در خصوص عدم کشت برنج، گواه این مدعا است. در سال جاری بخشی از کشاورزان به دلیل کمبود بارش بعد از گندم زمین را کشت نکردند و برخی هم که سویا کشت کردند، مواجه با کمبود بارش درخرداد و تیر، افزایش درجه حرارت به خصوص در  مرداد و شهریور و کاهش دبی چاه‎ها شدند و عملکرد سویا به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. مشاهدات نشان می‎دهد که یکی از عوامل اصلی خسارت‎زا به سویا با توجه به شرایط اقلیمی سال جاری، افزایش سطح زیرکشت شالی و الویت تخصیص آب به این گیاه می‎باشد.

بنابراین چاره چیست تا بین دو دیدگاه کاملا متناقض راه حل منطقی یافت به طوریکه با حفظ منابع پایه و پایداری، کشاورزان نیز در کوتاه‌مدت بخشی از درآمد حاصل از کشت شالی را دریافت کنند؟

کیانی: با توجه به عدم کارکرد راه‎حل‎های عامرانه، از نظر بنده راه حل عملیاتی در این خصوص این است که به طریقی درآمد کشاورزان حاصل از کشت جایگزین برنج تأمین شود در این رابطه یا باید قیمت محصولات جایگزین افزایش یابد و یا به ازای میزان صرفه‎جویی آبی که ناشی از کشت جایگزین برنج حاصل می‎شود و در منابع آبهای زیرزمینی ذخیره می‌شود و گامی مؤثر در جهت حفظ پایداری است، به کشاورزان مبلغی پرداخت شود.

*تحقق تولید پایدار با توسعه کشت گلخانه‎ای

در رابطه با مکانیزم اجرایی این کار توضیح بفرمایید.

کیانی: مکانیزم اجرایی این کار در دو برنامه کوتاه و میان‌مدت قابل بررسی است. در برنامه کوتاه مدت نیاز است، حجم آب مصرفی کشت جایگزین در طی فصل برآورد و با میزان آب مورد نیاز شالی مقایسه شود. مقدار تفاوت، یعنی آبی که از ذخایر استفاده نشده است، با قیمت منطقی به طوریکه بخشی از کاهش درآمد ناشی از کشت جایگزین برای کشاورز جبران گردد، به کشاورز پرداخت شود. در برنامه میان‌مدت لازم است برنامه‎ریزان بخش کشاورزی و متولیان آب به فکر ایجاد بازار آب همانند کالاهای دیگر باشند. الان کشاورزان برای مساحت زمین و حتی بسیاری از کالاهای کم ارزش دیگر که مالکیت آن‎را دارند، چون قابل فروش در بازار هستند، حساسیت زیادی برای حفظ و نگهداری آن نشان می‎دهند. اگر آب یک کالای با ارزشی است باید همانند دیگر کالاها سند و بازار برای فروش داشته باشد. دو برنامه عملیاتی ذکر شده انگیزه لازم برای حفظ آب در بین بهره‎برداران ایجاد می‎کند به طوری که حامی اصلی حفظ و حراست آب بهره‎برداران خواهند بود.

با توجه به برنامه‎های ذکر شده برای جایگزینی کشت برنج، چه محصولاتی جایگزین مناسبی خواهند بود؟

کیانی: گیاهانی مانند سویا، پنبه، آفتابگردان و کنجد گزینه‎های مناسبی هستند. اما پیشنهاد نهایی برای کشت جایگزین برنج و حتی دیگر محصولات ذکر شده به طوریکه هم صرفه اقتصادی داشته باشد و هم منبع پایه خصوصأ آب محفوظ بماند، توسعه کشت گلخانه‎ای است که در صورت تحقق آن با ایجاد ارزش افزوده مناسب و تحقق شعار «تولید بیشتر با آب کمتر» بسیاری از مسایل کنونی، به نفع تولید پایدار مرتفع خواهد شد./فارس

انتهای پیام/