دولت آقای روحانی با شعار اعتدال‌گرایی وارد عرصه‌ی مدیریت کلان کشور شد. دولت یازدهم با روایت و برداشت‌های متفاوت از شیوه و رویه‌ی اعتدال‌گزینی و با اعلام شرایط خاص در کشور، کابینه‌ای اصلاح‌طلب-کارگزارانی را معرفی نمود که با واکنش مناسب مجلس همراه شد و تعدادی از افراد معرفی‌شده به بهارستان ناکام ماندند و در برخی از موارد، با رأی ضعیف بهارستان‌نشین‌ها همراه شد، اما آنچه در دولت یازدهم درخور توجه است، تشکیل جایگاه «دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهوری» است؛ رئیس‌جمهور درباره‌ی جایگاه حقوقی و سیاسی دستیار ویژه سکوت پیشه کرده است، ولی علی یونسی دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی، در این موضوع بیان داشت که «رئیس‌جمهوری در مواردی که فرصت ندارد و یا به هر دلیلی امکان ورود به عرصه‌ای را پیدا نمی‌کند، دستیاری را منصوب می‌کند تا او کارها را پیش ببرد. بنابراین به نظر من، دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهور کاری مهم‌تر از وزارت است... و به تعبیری دیگر، ریاست بر وزیران نیز معنا می‌شود.»1 با توجه به اهمیت شایان توجه این پست جدید در دولت یازدهم، در این یادداشت به بررسی کوتاهی از سوابق دستیاران ویژه‌ی رئیس‌جمهور و کنش‌های رفتاری آنان در مدتی که به این جایگاه مهم رسیده‌اند می‌پردازیم.
الف) حجت‌الاسلام علی یونسی
علی یونسی در سال 1330 در نهاوند استان همدان به دنیا آمد و پس از گذراندن دروس ابتدایی، راهی حوزه‌ی علمیه‌ی قم شد و فعالیت علمی خود را در مدرسه‌ی حقانی (مدرسه‌ای که بسیار از افراد اثرگذار در نهادهای امنیتی کشور در آنجا پرورش فکری-سیاسی یافتند) پی گرفت و در کنار فعالیت‌های علمی، اقداماتی نیز برضد حکومت پهلوی انجام داد و پس از انقلاب نیز فعالیت‌های مهمی در امور قضایی برعهده گرفت، گرچه وزارت وی در دولت خاتمی بر آن‌ها سایه انداخته است.
علی یونسی در دوران اصلاحات، با پیشنهاد موسوی‌خوئینی‌ها و مهدی کروبی، پس از آقای دری نجف‌آبادی، به‌عنوان وزیر اطلاعات منصوب شد و سپس در انتخابات سال 1388 بار دیگر اسم ایشان بر سر زبان‌ها جاری شد. این‌بار نه به خاطر رفتارهای خودش، بلکه سخنان فرزندش، حسن یونسی در مرداد 1388 در یادداشتی در صفحه‌ی شخصی‌اش به معرفی معاونین مخالف پدرش در وزارت اطلاعات پرداخت و آنان را متهم به کودتا کرد. وی چند ماه بعد در تظاهراتی غیرقانونی در میدان ولیعصر تهران دستگیر و روانه‌ی زندان اوین شد.
علی یونسی در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، از همان آغاز فعالیت‌های انتخاباتی، در ستاد دکتر حسن روحانی به‌عنوان مسئول اقوام و اقلیت‌های مذهبی حضور پیدا کرد و در فاصله‌ی چند روز مانده به انتخابات 24 خرداد، بیان داشت: «اگر می‌خواهید دل آقای هاشمی را شاد کنید، به روحانی رأی دهید.»
علی یونسی در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، از همان آغاز فعالیت‌های انتخاباتی، در ستاد دکتر حسن روحانی به‌عنوان مسئول اقوام و اقلیت‌های مذهبی حضور پیدا کرد و در فاصله‌ی چند روز به انتخابات 24 خرداد، بیان داشت: «اگر می‌خواهید دل آقای هاشمی را شاد کنید، به روحانی رأی دهید.»2 و پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری، زمزمه‌هایی از حضور وی در وزارت اطلاعات و وزارت کشور به گوش می‌رسید که گویا برخی از مطالب روزنامه‌ی «تهران امروز» او را از رسیدن به این دو وزارتخانه دور کرد و پس از گذشت تب‌وتاب اعلام کابینه و رأی اعتماد به آن، یونسی در 9 مهرماه 1392، طی حکمی از سوی رئیس‌جمهور به‌عنوان «دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی» انتخاب شد و پس از گذشت چند ماه، برخی از اظهارنظرات او چالش‌برانگیز بوده است که به بررسی مختصر آن می‌پردازیم.
1. وزارت اطلاعات
بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی، پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات رئیس‌جمهوری، احتمال حضور علی یونسی را در وزارت اطلاعات می‌دادند، اما در هنگام معرفی کابینه، از حضور او در هیئت دولت خبری نبود و حسن روحانی ترجیح داد سید محمود علوی، عضو مجلس خبرگان رهبری، را به مجلس معرفی نماید که در جلسه‌ی رأی اعتماد ایشان، با مخالفت‌های جدی از سوی نمایندگان مجلس مواجه شد. به این نحوه که حمید رسایی بیان داشت: «عدم آشنایی و تسلط بر امور درباره‌ی وزارتخانه‌ی حساسی مانند وزارت اطلاعات، آسیب‌های جدی به کشور ما وارد می‌کند. همه‌ی شما به یاد دارید که در سال 76، وقتی دولتی روی کار آمد، وزیری را معرفی کرد که او هم هیچ سابقه و آشنایی با این حوزه نداشت... وزارتخانه‌ای وزیرش بر امور تسلط نداشت، یک تیم امنیتی که مسئله داشتند، این هشدار است، این آقایان آن روز اصلاً با انتصاب این وزیر مخالفت نکردند، نتیجه‌اش این شد که بی‌تجربگی موجب شود وزیر را دور بزنند، قتل‌های زنجیره‌ای تحقق پیدا کردند، مهم‌ترین هدف قتل‌های زنجیره‌ای زدن و تخریب وزارت اطلاعات بود.»3 و مخالفت‌های دیگری نیز در همین راستا از سوی نمایندگان ابراز شد و شرایط را برای رأی اعتماد محمود علوی سخت کرد. در این شرایط، مهدی سنایی (داماد علی یونسی و نماینده‌ی مردم نهاوند که پس از چند ماه سفیر ایران در روسیه شد) رایزنی‌ها و تلاش‌های فراوانی در صحن مجلس برای کسب رأی اعتماد وزیر پیشنهادی انجام داد که خبر حمایت وزیر اطلاعات دولت اصلاحات را از وزیر پیشنهادی دولت تدبیر و امید تقویت کرد و سرانجام آقای علوی وزیر اطلاعات شدند.
چند ماه پس از آن رخداد، علی یونسی در گفت‌وگو با ایسنا بیان داشت: «اگر به نطق رسمی آقای وزیر اطلاعات در زمان رأی اعتماد در مجلس استناد کنیم، ایشان هم از این نظر همین مشی را در نظر گرفته‌اند. ضمن اینکه هنوز وضعیت گذشته به تسخیر دولت جدیددرنیامده، این دوران، دوران گذار و فترت است.»4 این عبارت‌ها از سوی دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهور نشان می‌دهد که ایشان هم چنان نگاهی به وزارت اطلاعات دارند و احتمالاً برای به تسخیر درآوردن این وزارتخانه‌ی مهم، راهبرد‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی را مدنظر قرار خواهند داد.
2. انتخابات مجلس
اکبر ترکان، از مشاوران ارشد دکتر حسن روحانی، یک روز مانده به بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی در بهارستان، طی یادداشتی در روزنامه‌ی «شرق» نمایندگان ملت را تحت فشار قرار داد و تهدید کرد. وی در این یادداشت بیان داشت: «فکر خوبی است اگر از مردم عزیز کشورمان خواسته شود که فرمایشات نمایندگانشان را به دقت گوش کنند. اگر این حرف‌ها، حرف دلشان بود، در دور بعدی هم دوباره به آن‌ها رأی می‌دهند، اما اگر نظرات و حرف‌های برخی نمایندگان، حرف دل مردمی نیست که به آن‌ها رأی داده‌اند، در دور بعد، در رأی دادنشان تجدیدنظر کنند.»5
و بعد از ترکان نوبت به سخن‌گوی دولت، محمدباقر نوبخت، رسید که عصبانیت خود را از عدم رأی اعتماد نمایندگان به وزیران پیشنهادی، با این عبارت که «انتخابات مجلس فرصتی است تا مردم رضایت یا عدم رضایت خود را از نمایندگان نشان دهند.»6بیان نماید. قرار دادن این گزاره‌ها کنار هم، نمایانگر این است که گویا تقسیم کاری از سوی دولتی‌ها صورت پذیرفته است که افرادی مانند ترکان، نوبخت و حجاریان به تهدید‌های کلامی مجلس روی بیاورند و آقای یونسی بسترهای اجرایی همسوسازی بهارستان با پاستور را عملیاتی کند.
حجت‌الاسلام یونسی درباره‌ی فعالیت انتخاباتی دولت برای تسخیر مجلس آینده بیان داشت: «ستادهای انتخاباتی دکتر روحانی در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری نه تنها باید منسجم باشند، بلکه [باید] از هم‌اکنون برای انتخابات بعدی مجلس فعالیت خود را آغاز کنند.»
حجت‌الاسلام یونسی درباره‌ی فعالیت انتخاباتی دولت برای تسخیر مجلس آینده بیان داشت: «ستادهای انتخاباتی دکتر روحانی در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری، نه تنها باید منسجم باشند، بلکه [باید] از هم‌اکنون برای انتخابات بعدی مجلس فعالیت خود را آغاز کنند.»7 و سپس بعد از چند روز در مصاحبه‌ای دیگر افزود: «مهم‌ترین برنامه‌ای که اکنون باید آن را پی گیریم، انتخابات مجلس شورای اسلامی است که باید همان‌گونه که در انتخابات ریاست‌جمهوری با شعار اعتدال مردم به پای صندوق‌های رأی آمدند، در انتخابات مجلس نیز باید چنین اتفاقی بیفتد.» و «امیدوارم و مطمئن هستم که در آینده، مجلس بهتری مردم ما انتخاب خواهند کرد که یکی از ویژگی‌های این مجلس، همراهی با دولت باشد. حتماً ائتلاف اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان، همان‌طور که در انتخابات ریاست‌جمهوری صورت گرفت، در اینجا هم صورت خواهد گرفت.»8
بنابراین ایشان برای عملیاتی کردن این طرح، در سفر به سیستان و بلوچستان، از اعضای ستاد انتخاباتی دکتر روحانی خواستند که آمادگی خود را حفظ کنند و از تعطیلی ستاد خودداری نمایند و پیشنهاد احیای ستادهای انتخاباتی دکتر روحانی برای مجلس دهم را رسماً کلید زدند.
3. اقلیت‌های قومی و مذهبی
حجت‌الاسلام علی یونسی، در 9 مهرماه 1392، طی حکمی از سوی رئیس‌جمهور، به‌عنوان «دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی» انتخاب شد.9 در همین راستا، وی سفرهایی به استان‌های مختلف کشور انجام داد و خواستار آموزش زبان‌های محلی در مدارس کشور شد و همچنین اعلام نمود: «وعده‌های رئیس‌جمهور به اقوام و اقلیت‌های دینی از چنان اهمیتی برخوردار است که در گزارش صدروزه‌ی خود، دوباره بر حقوق شهروندی و وعده‌های خود تأکید کردند و در همین راستا هم پیش‌نویس منشور حقوق شهروندی را تهیه کرده و در معرض قضاوت مردم نیز قرار دادند.»10 گرچه پس از گذشت چند ماه، وی در گفت‌وگویی با ویژه‌نامه‌ی نوروزی روزنامه‌ی زنجیره‌ای «شرق» بیان داشت: «پیش‌نویس حقوق شهروندی بسیار عجولانه نوشته شده و در بسیاری موارد ضعیف است.»11
برخی از تحلیل‌گران سیاسی برداشت متفاوتی از کنش‌های دستیار ویژه‌ی رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی دارند.
در همین راستا، محمد رضایی، رئیس ستاد مشترک انتخاباتی اقوام ایرانی، معتقد است: «در ایام انتخابات، افرادی در ستاد رسمی آقای روحانی فعالیت داشتند که اساساً اعتقادی به حقوق اقوام نداشتند که امروز ما شاهد حضور آنان در دولت هستیم و بنده نیز همان زمان در اعتراض به حضور این افراد آقای روحانی را در سفر به استان کردستان همراهی نکردم تا هشداری داده باشیم.»12و هدف این اقدامات از سوی علی یونسی را «تکرار شعارهای توخالی که بار دیگر بتواند از آرای اقوام بهره‌مند شود» تفسیر می‌کند.
حجت‌الاسلام یونسی در سفرهای متعددش به استان‌های مختلف کشور، اظهارات عجیبی را بیان داشته است. وی در سفر به استان شیراز و در کنیسه‌ی یهودیان بیان داشت: «پرچم سه‌رنگ ایران سابقه‌ی بسیار قدیمی دارد. این یک نماد ملی است. عده‌ای خیال می‌کردند نماد شیر و خورشید در میان پرچم ایران یک نماد سلطنتی است، اما این‌گونه نیست. شیر نماد حضرت علی (ع) و خورشید نماد حضرت محمد (ص) است و تنها تاجش مربوط به شاه بود.
اگر به من باشد، هلال احمر را تغییر می‌دهم و شیر و خورشید را جایگزین آن می‌کنم. البته برای هلال احمر هم احترام قائلم.»13 که این گفتار وی با واکنش بسیاری از سیاست‌مداران و روحانیون همراه شد و حتی رسانه‌های نزدیک به دولت نیز این سخنران را بحران‌زایی برای دولت توصیف نمودند.14
4. انتقاد به صداوسیما
علی یونسی همانند دیگر دولتمردان، برای سرپوش نهادن به عدم اقبال آحاد مردم به طرح انصراف از دریافت یارانه‌ها، نوک پیکان انتقادات خود را به‌سوی صداوسیما گرفت و بیان داشت: «متأسفانه صداوسیما در جایگاه رسانه‌ی اپوزیسیون نسبت به دولت عمل می‌کند. این در حالی است که جایگاه رسانه‌ی ملی، جایگاه یک رسانه‌ی اپوزیسیون نیست. اصولاً صداوسیما باید حامی رئیس‌جمهور باشد و در عین حال، نظرات مردم را در رابطه با دولت منعکس کند. دولت نسبت به رفتار صداوسیما در قبال دولت، نقدهای جدی دارد. شخص رئیس‌جمهور و ارکان دولت هم منتقد رفتارها و عملکرد صداوسیما در قبال دولت هستند.»15
این اظهارات تند علی یونسی در مورد عملکرد صداوسیما در حالی است که چندی پیش عزت‌الله ضرغامی در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور، از عملکرد صداوسیما در فاز دوم هدفمندی گزارشی داده است. ضرغامی در این گزارش، با اشاره به فراهم آوردن آنتن زنده برای 25 مدیر دولتی، اعلام کرده بود که حتی زیرنویس‌های شبکه‌های تلویزیونی را هم با مقامات دولت هماهنگ کرده و پس از تأیید آنان به نمایش گذاشته است. رئیس صداوسیما در این نامه همچنین با برشمردن 13 نقطه‌ضعف در عملکرد تیم اقتصادی و رسانه‌ای دولت، این نقاط را باعث انصراف 5/4درصدی مردم از دریافت یارانه برشمرده است.16
حسین فریدون پس از پیروزی برادرش در انتخابات، به جایگاه دستیار ویژه‌ای رسید. وی برخلاف حجت‌الاسلام علی یونسی، بسیار محتاطانه رفتار می‌کند و سعی دارد که فعالیت‌های خود را در پس پرده‌ی سیاست مخفی نماید.
ب) حسین فریدون
در سیر ادوار دولت‌ها در جمهوری اسلامی، حضور نزدیکان رئیس‌جمهور در جایگاه‌های مهم و اثرگذار، امری معمولی بوده است. رئیس‌جمهور‌های گذشته (هاشمی، خاتمی و احمدی‌نژاد) با ادعای درهم‌آمیختگی قرابت خویشاوندی و حس اعتماد، از نزدیکان خود در پست‌های کلیدی استفاده کردند. حسن روحانی نیز از پیروان این سنت به‌شمار می‌رود و برادرش حسین فریدون را دستیار ویژه‌ی خود قرار داده است، هرچند وی نسبت به همتای دیگرش در این جایگاه محافظه‌کارانه و به‌دور از جنجال عمل می‌کند.
حسین فریدون، برادر کوچک‌تر حسن روحانی است. وی در هنگام بازگشت امام خمینی (ره) به کشور، جزء تیم حفاظتی و امنیتی ایشان به‌شمار می‌رفت و سپس فرماندار نیشابور و کرج شد و در دوران جنگ تحمیلی، وارد وزارت خارجه شد و مدتی نیز در سفارت ایران در مالزی خدمت کرد و تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، مشاور برادرش در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.
حسین فریدون پس از پیروزی برادرش در انتخابات، به جایگاه دستیار ویژه‌ای رسید. وی برخلاف حجت‌الاسلام علی یونسی، بسیار محتاطانه رفتار می‌کند و سعی دارد که فعالیت‌های خود را در پس پرده‌ی سیاست مخفی نماید. شرکت وی در اولین ماه‌های آغاز دولت یازدهم، در صدر جلسات هیئت دولت، بدون هیچ‌گونه توجیه قانونی، از روابط نزدیکش با رئیس‌جمهور و قدرت او در مناسبات دولت خبر می‌داد. حضور ایشان در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی مجازی و کمیته‌‌ی انتخاب استانداران و همراه و دوشادوش رئیس‌جمهور در سفرهای خارجی و داخلی قرار گرفتن، از دامنه‌ی وسیع اثرگذاری و فعالیت وی در عرصه‌ی سیاست داخلی و خارجی خبر می‌دهد و می‌توان او را مرد قدرتمند در سایه لقب داد.
