سم الله الرحمن الرحیم
"ارتجاع؛ بزرگترین آفت انقلاب" (بخش اول)
یکی از کلیدواژه‌هایی که اخیراً توسط رهبر فرزانه‌ی انقلاب، حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در زمینه‌ی آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی مطرح گردید و در آغاز چهل‌سالگی این انقلاب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، مساله‌ی "ارتجاع" است.
معظم‌له در تاریخ ۹۶/۱۱/۲۹ و در دیدار مردم تبریز فرمودند :
"یکی از مهم‌ترین آفت‌های همه‌ی انقلاب‌ها «ارتجاع» است. ارتجاع یعنی این حرکتی که انقلاب شروع کرده و ملت با سرعت داشتند در این مسیر حرکت می‌کردند، در یک جاهایی سست شود، بعد متوقف شود و بعد برگردد.
- همه‌ی انقلاب‌های بزرگ تاریخ مثل انقلاب‌های فرانسه، روسیه، آمریکای لاتین و آفریقا در سال‌های اول عمر خودشان به این بلیه دچار شدند. اینکه ۴۰سال بگذرد و شعارهای انقلاب دست نخورد، در هیچ‌کدام از این انقلاب‌ها وجود نداشته. ما توانستیم این شعارها را حفظ کنیم، اما من وظیفه دارم خطر را به مردم عزیزمان بگویم.
- ما اگر به سمت اشرافیگری رفتیم، این ارتجاع است. اگر به جای توجه به طبقه‌ی ضعیف، دل‌سپرده‌ی طبقات مرفه و زیاده‌خواه شدیم، این ارتجاع است.
اگر به جای تکیه به مردم، به خارجی‌ها تکیه کردیم و امیدمان به بیگانه شد، این حرکت به سمت ارتجاع است.
- نخبگان و مدیران باید حواسشان باشد. مردم هم نگاه کنند و با حساسیت، رفتار ماها و مدیران را دنبال کنند.
وقتی ارتجاع اتفاق می‌افتد، همان آدم‌های انقلابی سابق سر کارند اما خط و راه عوض شده. کأنه انقلاب شده بود برای اینکه آن قبلی‌ها بروند و ما بیاییم سر کار."
معنای ارتجاع :
واژه "ارتجاع" هرچند از اصطلاحات رایج در مباحث سیاسی است، ولیکن از دیدگاه ما یک مفهوم قرآنی نیز به شمار می‌آید.
ارتجاع، از لحاظ لغوی به معنای «بازگشت» و در اصطلاح سیاسی عبارت است از "مخالفت با پیشرفت و تحول در بنیادهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی یا روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی موجود".
گاهی نیز به جای معنای مصدری، به معنای وصفی استعمال می‌شود، و کسی یا تفکری که خواهان «خنثی شدن» این‌گونه تحولات و «بازگشت به گذشته» است نیز ارتجاع نامیده می‌شود.
ارتجاع در قرآن :
ارتجاع یک واژه‌ی عربی است، ولی در قرآن خود این لفظ به کار نرفته است، مفهوم قرآنی ارتجاع، گاهی با واژه‌ی "الرّدّ علی الاعقاب" و گاه با واژه‌ی "الانقلاب علی الاعقاب" که هردو به معنای بازگشت به گذشته میباشد، به‌کار رفته و گاهی مفهوم آن بدون استفاده از الفاظ صریح مطرح شده است؛ در ادامه به بررسی بخشی از مهم‌ترین آیات مربوط به این مفهوم خواهیم پرداخت.
استمرار انقلاب :
روشن است که مطرح کردن مفهوم ارتجاع در رابطه با انقلاب، در صورتی موجه خواهد بود که ما خواهان "استمرار انقلاب" باشیم.
ممکن است این سوال مطرح شود که مگر نه این است که با پیروزی انقلاب به هدف رسیده‌ایم، پس معنای "استمرار انقلاب" چیست؟
رهبر معظم انقلاب می‌فرماید :
"بعضی خیال می‌کنند انقلاب فقط در سال ۵۷ بود و تمام شد؛ این خطاست. انقلاب در سال ۵۷ شروع شد. آغاز تغییر و آغاز حرکت اصلاحی در جامعه در سال ۵۷ اتفاق افتاد. این حرکت باید عمیق‌تر، وسیع‌تر و خردمندانه‌تر ادامه پیدا کند نه اینکه متوقف شود." (۹۶/۱۱/۲۹)
اهدافی که رهبر کبیر انقلاب، امام خمینی(ره) و انقلابیون مومن دنبال می‌کردند، بسیار بالاتر و والاتر از سقوط رژیم پهلوی بود، اهدافی مانند: گسترش ارزش‌های الهی و معنویتِ مبتنی بر اسلام ناب محمدی، عدالت‌خواهی، استکبارستیزی، استقلال‌خواهی در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ...
در واقع می‌توان گفت: پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن۵۷، دو دست‌آورد بزرگ داشت، نخست برداشتن یک مانع بزرگ -رژیم وابسته، ستمگر و دین‌ستیز پهلوی- از جلوی مسیر اصلاحی مردم حق‌طلب ایران، دیگری برپایی نظامی مبتنی بر اسلام ناب که بتواند تا حداکثر ممکن، ضامن اجرای احکام اسلام -هرچند در دراز مدت- باشد.
با این توضیح معلوم می‌شود که انقلاب، نه یک امر دفعیّ‌الوقوع، بلکه یک فرایند تدریجی‌ّالحصول و زمان‌بر خواهد بود؛ و در اینجاست که اگر این فرایند دچار توقف و بازگشت شود، "ارتجاع" تحقق پیدا کرده است.
در نوشتارهای آتی، به توضیح ارتجاع از دیدگاه قرآن و برخی تطبیقات تاریخی و تطبیق آن بر انقلاب اسلامی ایران خواهیم پرداخت.
سید محسن طاهری
مسئول مدرسه علمیه امام صادق(ع)
گرگان
۹۶/۱/۹
