به گزارش پایگاه عدالت خواهان"امیر خلبان حسن شاه‌صفی فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی اسلامی ایران در دیدار 19 بهمن کارکنان و فرماندهان این نیروی با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمانده معظم کل قوا، طی گزارشی کوتاه، مشخصا به 3 دستاورد نهاجا در یک سال اخیر اشاره کرد که یکی از آنها «راه اندازی دوربین راهبردی تصویربرداری هوایی از ارتفاع بیش از ٤٥ هزار پا با سرعت مافوق صوت» بود.
در این گزارش ضمن آشنایی مختصر با هواپیمای فانتوم* شناسایی RF-4E که این دوربین‌ها بر روی آنها سوار می‌شود، به اهمیت این دستاورد اخیر در شرایط سخت تحریم به دست متخصصان داخلی صنعت دفاعی خواهیم پرداخت.
این گزارش تقدیم می‌شود به روح بلند شهید والامقام «فریدون ذوالفقاری» از برجسته‌ترین خلبانان گردان 11 شناسایی که به همراه شهید «محمدرضا نوروزی»، در حمله انبوهی از هواپیماهای میراژ عراقی با شعار «تنها ، نترس و غیر مسلح» جاودانه شدند.**
* تولد یک افسانه
هواپیماهای شناسایی را باید چشمان بینای هر نیروی مسلحی دانست که به واسطه آنان اجرای عملیات در عرصه های زمینی، هوایی و دریایی ممکن می‌شود.
در ایران نیز این مسئولیت بر عهده گونه‌ای از فانتوم‌های افسانه‌ای قرار دارد که به نام RF-4E شناخته می‌شوند.
از روزی که بشر به اهمیت شناسایی در میدان جنگ -پیش از شروع حمله- آگاهی یافت، این مهم را با استفاده از هرآنچه فکر می کرد می تواند برای او مثمر ثمر باشد، به کار گرفت که یکی از آن استفاده از هواگردها بود.
نخستین هواپیماهای شناسایی، یک هواگرد ساده بود که دوربینی کوچک را با خود حمل می کرد اما با گذشت زمان و خصوصا در مقطع دو جنگ جهانی اول و دوم، تصویربرداری هوایی به یک نیاز حیاتی تبدیل شد و اقدامات جهت پیشرفت در این مسیر سرعتی شگرف پیدا کرد تا آنجا که آغاز هر عملیاتی منوط به تهیه تصاویر لازم و تحلیل شرایط محیطی، چیدمان تسلیحات و نیروها و دیگر پارامترهای موجود بود.
این روند با ورود به عصر جت، شکلی دیگر به خود گرفت؛ جنگنده‌هایی با ماموریت جاسوسی و عکسبرداری ساخته شد و علاوه بر آن از، به منظور استفاده از دیگر جنگنده‌ها که عموما وظیفه رزمی داشتند، غلاف‌های شناسایی با قابلیت‌های گوناگون ساخته شد که می‌توانست بر روی آنها نصب شده و نقش تصویر برداری را ایفا کند.
در دوران جنگ سرد، طراحی و ساخت هواپیماهای شناسایی یکی از عرصه‌های رقابت میان دو ابرقدرت شرق و غرب بود که منجر به تولد انواع این پرونده‌ها از جمله SR-71 «بلک برد» در ایالات متحده و MiG-25RB «فاکس بت» در شوروی شد.
اما با ظهور یک پرنده جدید در حوزه رزم هوایی، معادلات تغییرات زیادی کرد.
این پرنده با نام McDonnell Douglas F-4 Phantom II، جنگنده بمب افکنی بود که نه فقط در بُعد رزم هوایی و بمباران بلکه در ماموریت‌های شناسایی/تاکتیکی نیز کارایی بالایی داشت.
درواقع برنامه‌ریزی برای انجام عملیات‌های سریع شناسایی که بتواند به قلب هدف نفوذ کرده و با تصویربرداری از اماکن حساس و چیدمان نیروها به سلامت باز گردد، فلسفه تولد موفق‌ترین هواپیمای شناسایی/تصویربرداری تاریخ در تمام شرایط جوی شبانه روز بود که به RF-4 یا «فتوفانتوم» (حرف R از Reconnaissance به معنای شناسایی) معروف شد.
در ایالات متحده از دو مدل RF-4B (برای نیروی دریایی) و RF-4C (برای نیروی هوایی) استفاده شد اما مدل صادراتی این هواپیما که در اختیار ایران نیز قرار گرفت، RF-4E بود که بردی در حدود 3هزار کیلومتر (شعاع عملیاتی 1500کیلومتر) دارد و می‌تواند در ارتفاع حداکثر 60000 پایی پرواز کند.
از نظر ظاهری، در بخش دماغه فتوفانتوم و پشت رادوم (محل نصب رادار ناوبری جهت پرواز ارتفاع پایین) محل نصب چندین دوربین با قابلیت های متفاوت قرار دارد که با هدف تصویربرداری ارتفاع بالا و پایین، ثبت تصاویر جانبی، رو به رو و پشت و همچنین تهیه پانوراما از میادین نبرد، تهیه نقشه رزمی و همچنین تصاویر حرارتی یا IR در شب مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.
این دوربین‌ها از انواع نمونه های KA-56 و KA-1 جهت ثبت تصاویر ارتفاع پایین، KA-55 ، KA-90 ، KS-91 وKS-127 جهت ثبت تصاویر ارتفاع بالا در دید وسیع و به صورت افق تا افق، KC-1 و T-11 جهت ثبت تصاویر جانبی، پانوراما و نقشه برداری و نهایتا KS-87 و KS -72 به عنوان یک دوربین جلونگر هستند که برای عملیات های روزانه کاربرد دارند و در سه جایگاه جلو، میانی و انتهای بخش دوربین دماغه نصب می شود.
علاوه بر آن، «فتوفانتوم» در عملیات‌های شبانه نیز می‌تواند با بهره‌گیری از دو محفظه پرتاب فلر (منور) در دو سمت انتهای جنگنده با 54 کارتریج و روشن کردن منطقه تصویربرداری را انجام دهند، ضمن آنکه قابلیت بهره‌برداری از دوربین‌های حرارتی و سامانه فروسرخ با نام AN/AAS 18 را نیز برای ثبت عکس در تاریکی مطلق موجود است.
این پرونده (با طول 19.2 متر، عرض 11.7 و ارتفاع 5 متر) به وسیله یک خلبان و یک افسر ناوبر کنترل می‌شود ضمن آنکه سامانه‌های تصویربرداری در کابین جلو قرار داشته و در کابین عقب نیز سامانه‌های جنگ الکترونیک جهت فرار از تهدیدات تعبیه شده است.
* تنها باش و نترس
با این تفاسیری که در بالا گفته شد، فتوفانتوم اساسا یک هواپیمای غیرمسلح است که برای دفاع از خود تنها با غلاف‌ها (پادهای) اخلالگر می‌تواند در محدوده فرکانسی خاصی از هواپیماها و تجهیزات موشکی زمین به هوا فعالیت کند.
باید به این نکته نیز توجه کرد که با توجه به ماموریت ذاتی این جنگنده مبنی بر نفوذ سریع به خاک دشمن، تصویربرداری و سپس بازگشت در حداقل زمان، سبک بودن جنگنده یک امتیاز محسوب می‌شود لذا از نصب هرگونه سلاح یا رادار درگیری هوایی بر روی آن خودداری شده و تنها در کنار سرعت بالا و غلاف های اخلالگر این توانایی خلبان است که می‌تواند موفقیت یک عملیات تصویربرداری را در مرگ‌بارترین لایه های دفاعی دشمن تضمین کند..
* فتوفانتوم به ایران می‌آید
از آنجا که ایران پیش از پیروزی انقلاب، به عنوان یکی از کشورهای هم‌پیمان غرب در منطقه محسوب می‌شد، جدیدترین نسل تسلیحات نظامی را از ایالات متحده و همچنین کشورهای عضو ناتو تحویل می‌گرفت که یکی از این تسلیحات هواپیمای F-4 (فانتوم) بود که البته آن هم با کش و قوس فراوان و تهدیدهای مکرر شاه ایران مبنی بر خرید تسلیحات از شوروی که منجر به واردات محدود تجهیزات شرقی شد، به نتیجه نشست و نخستین دسته چهار فروندی فانتوم از نمونه F-4D در تاریخ 27 شهریور سال 1347 وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد.
علاوه بر این تلاش، به شوروی نیز در همسایگی ایران با نگاه تهدید نگریسته می شد؛ تهدیدی که آن را هم متوجه ایران و هم متوجه منافع آمریکا می‌دانستند لذا ایالات متحده که موقعیتی بهتر از ایران در جهت جاسوسی از دشمن درجه یک خود نمی دید، سلسله اقداماتی را در قالب طرح Dark Gene یا ژن سیاه آغاز کرد که شامل استقرار سایت‌های شنود در نزدیکی مرزهای شوروی، فعالیت کارشناسان CIA و وزارت دفاع آمریکا در کنار کارشناسان ایرانی، بکارگیری نسل جدیدی از رادارها همچو ADS-4 جهت ثبت تحرکات دقیق همسایه‌های شمالی، بهره‌گیری از هواگردهای شنودسیگنالی تحت پروژه IBEX جهت پرواز در نوار مرزی، واگذاری جنگنده‌های رهگیر نسل جدید و پیشرفته F- 14 تامکت و هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابرد E-3A (که البته این آواکس‌ها هیچگاه به کشورمان نرسید و قرارداد آن لغو شد) کرد و همه اینها برای مقابله با هواگردهای جاسوسی شوروی (خصوصا هواپیمای بلند پرواز و افسانه‌ای MiG-25) بود.
در این میان، برای مقابله به مثل نهایی، 2 فروند هواپیمای شناسایی عکسبرداری RF-4C نیز از موجودی ایالات متحده [موقتا] وارد کشورمان شد تا با نفوذ به عمق خاک همسایه شمالی اقدام به تصویر برداری و سنجش توانایی طرف مقابل کند.
یک ماه بعد از بازگشت این دو فروند به پایگاه هوایی خود در اشتوتگارت آلمان، نخستین دسته از فتوفانتوم‌های سفارش ایران از نوع RF-4E در سال 1971 پایگاه خود را از سنت لوییس به سمت مهرآباد تهران ترک کردند و این پایه گذاری بود برای پرافتخارترین گردان عملیاتی نیروی هوایی کشورمان با نام گردان 11 شناسایی/تاکتیکی.
فتوفانتوم پیش از تحویل در سنت لوییس آمریکا در حال تست های پروازی
ناگفته پیداست که تحویل این هواپیماها در آن مقطع و در حالی که «مکدانل داگلاس» (شرکت سازنده فانتوم‌ها) مشتری های بسیاری را داشت، خود نقطه عطفی در روابط تسلیحاتی ایران و آمریکا محسوب می‌شد تا آنجا که کشورمان پس از آلمان، با سفارش نزدیک به 30 فروند فتوفانتوم، دومین خریدار بزرگ این هواپیما به شمار می‌رفت.
از میان این 30 فروند، 16 فروند در زمان پیش از پیروزی انقلاب تحویل شد و مابقی به سبب قطع روابط دو کشور و لغو قراردادها توسط دولت موقت هرگز به ایران نرسید اما همین تعداد کم نیز در یکی از بزرگترین نبردهای قرن بیستم یعنی جنگ 8 ساله ایران و عراق، کارنامه‌ای درخشان از خود به جای گذاشت.
* درخشش در جنگ
در طول سالهای دفاع مقدس، در کنار عملیات های سنگین هوایی و بمباران خاک دشمن بعثی، فتوفانتوم‌ها نیز وظیفه شناسایی دقیق اماکن سیاسی، نظامی، اقتصادی و خطوط درگیر مرزی را بر عهده گرفتند که از منتهی علیه شمال عراق تا مرزهای دریایی آن در آب های خلیج فارس را شامل می شد.
درواقع پیش از انجام هر عملیات و پس از آن، باید شناسایی توسط هوایپماهای شناسایی صورت می‌گرفت و این وظیفه در نقاط عمقی بر دوش فتوفانتوم ها و در برخی نقاط مرزی بر عهده فریدوم فایترها (RF-5A) گذاشته شد.
جنگنده شناسایی RF-5A فریدوم فایتر
از جمله اقدامات معروف و ماندگار گردان شناسایی می‌توان به تصویربرداری از اماکن حساس سیاسی عراق شامل مجلس الوطنی، کاخ صدام، ساختمان وزارت کشور، پایگاه‌های هوایی این کشور در اقصی نقاط خاک آن، بنادر، پالایشگاه‌ها، پل‌ها، خطوط مواصلاتی، مراکز اقتصادی، سکوهای نفتی و خطوط مقدم جنگ اشاره کرد که هر یک توسط حجم وسیعی از سایت های موشکی و جنگنده های رهگیر محافظت شده و خلبان گردان شناسایی با علم به امکان کشته شدن 100% در عملیات عازم ماموریت های خود می شدند.
شاهکار تصاویر گردان 11 شناسایی/ کاخ ریاست جمهوری عراق در بغداد
لازم به ذکر است که علاوه بر اهمیت بالای این ناوگان به لحاظ تعداد بسیار محدود و غیر مسلح بودن آنان، عمده پروازها با حجم وسیعی از اقدامات شامل حضور تانکرهای سوخت رسان جهت پروازهای عمقی، جنگنده های رهگیر در نقاط مرزی یا حتی همراهی آنان در خاک عراق جهت حفاظت از فتوفانتوم (اگر تحت تعقیب جنگنده عراقی قرار داشت)، هواپیماهای شنود سیگنالی جهت بررسی فعالیت های پدافندی طرف مقابل و فعالیت های راداری جهت یافتن مسیر ایمن برای RF-4E ها در کنار برخی از عملیات های ایذایی همراه بود که در نهایت استفاده از هر سورتی پرواز را بسیار ارزشمند و راهبردی می‌نمود.
عبور خلبانان شجاع گردان شناسایی از فراز سایت های پدافند موشکی سام 3 عراق/ سایه هواپیما در تصویر به وضوح مشخص است
در بیان محدودیت های متعدد برای این پرنده های استراتژیک تنها به یک سخن از امیر سرتیپ دوم خلبان نمکی (نویسنده کتاب نیروی هوایی در دفاع مقدس) بسنده می کنیم که می گوید: «در خصوص برخی از تجهیزات شامل دوربین ارتفاع بالا KA-90 به شدت در مضیقه بودیم و تنها یک عدد از آن موجود بود که در صورت هدف گیری هواپیماهای حامل ضربه مهلکی بر فعالیت های آتی وارد می‌شد و این اقلام حکم استراتژیک را داشتند.»
شمای گرافیکی از محل نصب برخی از دوربین های فتوفانتوم در محل دماغه
البته در همان سالهای پایانی جنگ، جهاد خودکفایی نهاجا اقدام به ارتقا توان غلاف‌های جنگ الکترونیک همسو با نیازهای آن زمان کرد و طرحی را برای نصب میله سوخت‌گیری بر روی یک فروند از RF-4E ها اجرا کرد که طی آن این هواپیما علاوه بر سوخت‌گیری به روش معمول بوم و از تانکرهای بوئینگ 707 و بوئینگ 747 بتواند از یک جنگنده فانتوم دیگر نیز سوخت دریافت کند که این اقدام به جهت نفوذ به خاک دشمن و بهره گیری از روش سوخت گیری یار به یار در عمق عراق مناسب بود.
جنگنده شناسایی RF-4E در حال اجرای نمایش سوخت گیری هوایی از تانکر بوئینگ 707
نهایتا این گردان در طی 8 سال جنگ تحمیلی با کمترین میزان سوانح نسبت به تعداد پروازهای بالا و خطرناک خود، توانست حماسه ای ماندگار را رقم زند که شرح آنها به چند گزارش مفصل نیاز دارد.
جمعی از خلبانان گردان 11 شناسایی تاکتیکی که نشان پروازی آنها با شعار معروف «تنها، غیر مسلح، نترس» پشت آنان قرار دارد
* بازسازی، نوسازی و ارتقا
با پایان جنگ تحمیلی، دوران بازسازی نیروی هوایی آغاز شد و از آنجایی که هیچ گزینه‌ای مشابه با فتوفانتوم‌ها برای خرید وجود نداشت -یا اساسا قابل سفارش نبود- همچنان این گردان کوچک اما ارزشمند در کانون توجه قرار داشت.
تلاش‌های گسترده مراکز تعمیراتی نیروی هوایی ارتش و سازمان صنایع هوایی ایران (صها) برای بازسازی فتوفانتوم‌های آسیب دیده یا تعمیرات سنگین آنها در جریان بود و با نقل مکان استقرار آنها به پایگاه هوایی همدان، گردان 11 شناسایی جای خود را به گردان تازه تاسیس 31 شناسایی همدان داد.
در این میان اقدامات ماندگاری به وقوع پیوست که از جمله آن می‌توان به بازگشت یکی از RF-4E ها به خدمت پس از سالها اشاره کرد.
فتوفانتوم مجهز به غلاف اخلالگر AN/ALQ-119 که پیشرفته ترین سامانه دفاعی آن در کشورمان محسوب می‌شود
این هواپیما که در سال 1356 به دلیل فرود سخت دچار آسیب شده بود، با تلاش فراوان متخصصان داخلی، در سالهای ابتدایی دهه 80 مجددا طی مراسمی وارد ناوگان نیروی هوایی شد.
اولین آر اف 4 تحویلی به نیروی هوایی در پایگاه یکم شکاری مهرآباد/ این جنگنده اندکی بعد آسیب دید و سالها بعد به خدمت بازگشت
ضمن آنکه در جریان حمله کشورهای ائتلاف به عراق (جنگ اول خلیج فارس)، بار دیگر فتوفانتوم‌ها جهت شناسایی مواضع همسایه غربی از مرزها عبور کردند که نشان از همیشگی بودن فعالیت‌های این گردان -نه فقط در دوران جنگ- دارد.
در کنار نوسازی ناوگان و بعضا ارتقاء برخی از تجهیزات ناوبری و احتمالا جنگ الکترونیک، در نمایشگاه‌های گوناگون خبر از افزایش قابلیت و توان عملکردی دوربین‌های شناسایی این هواپیما به زبان آمده است که نشان از آن دارد که فتوفانتوم‌ها نسبت به نمونه‌های تحویل گرفته شده ارتقا یافته و همچنان قابلیت اجرای عملیات‌های موثر را دارا هستند.
نقش بی بدیل این گردان تا آنجا مهم و اساسی است که امروزه نیز با حضور پهپادهای مختلف در ناوگان هوایی کشورمان، همچنان از خدمت کنار گذاشته نشده و به فعالیت مشغول هستند چرا که هرکجا نیاز به تحرک بالا و حضور در اسرع وقت باشد، این جنگنده شناسایی ایست که با هدایت خلبان می‌تواند موفق‌تر عمل کند هرچند با وجود پرنده‌های بدون سرنشین می‌توان در بخشی از ماموریت‌ها وظیفه را به آنان واگذار کرد تا خطر آسیب و هدف قرار گرفتن هواپیماهای شناسایی نیز کاهش یابد ولی این به معنی پوشش تمام عملیات ها توسط پهپادها نیست. گواه این موضوع نیز عملیات‌های اخیر کشورها در سرتاسر جهان است که علیرغم آنکه دیگر هوایپمایی با وظیفه شناسایی صرف ساخته نمی‌شود و بر روی جنگنده‌های شکاری، غلاف‌های شناسایی نیز نصب می شود، اما بازهم برای تصویربرداری دقیق در کنار قوی‌ترین ماهواره‌ها به این روند متوسل هستند.
از ارتقا این هواپیماها در ناوگان دیگر کشورها می‌توان به آلمان، یونان، ترکیه و ژاپن اشاره کرد که برخی از اجزا شامل دوربین‌ها، به صورت دیجیتالی درآمده یا توانایی ارسال لحظه‌ای از میادین نبرد را دارند ضمن آنکه سامانه‌های حفاظتی همانند جنگ الکترونیک نیز بهبود یافته است.
رژیم صهیونیستی نیز با تسلیح فتوفانتوم‌های خود به موشک‌های حرارتی تنها دارنده این هواپیما بود که آنها را به صورت مسلح به ماموریت اعزام می‌کرد.
در این میان، کشورمان با توجه به تحریم‌های گسترده نظامی و عدم دسترسی به تجهیزات نوین، با اتکا به توان داخلی توانسته است ناوگان شناسایی خود را همچنان توانمند نگاه دارد و اجرای طرح‌های مختلف همانند بازسازی بدنه، موتور، سامانه‌های ناوبری و رزمی و همچنین برخی از اخبار در خصوص ارتقا قابلیت‌های تصویربرداری گواه این مطلب است که فتوفانتوم‌های ایرانی جنگنده‌ای شناسایی برای تمام دوران خواهند بود.
* احیای دوربین تصویربرداری هوایی از ارتفاع بالا
اما اصلی‌ترین بخش نوشتار که پیش نیاز به ظاهر طولانی را در توصیف هواپیمای شناسایی/تاکتیکی فتوفانتوم می‌طلبید در یکی از جدیدترین دستاوردهای جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش نهفته است که در گزارش اخیر فرمانده نیروی هوایی در محضر رهبر انقلاب (19 بهمن امسال) نیز به آن اشاره شد، یعنی راه اندازی دوربین ارتفاع بالا این جنگنده.
دوربین‌های تصویربرداری ارتفاع بالا اساسا با دیگر سامانه‌های شناسایی فتوفانتوم متفاوت هستند چراکه به دلیل ماهیت کارکرد تواما آن یعنی سرعت های بالای صوت و محیط عملکردی سطوح بالا از حساسیت بسیاری برخوردار بوده و البته نگهداری پیچیده تری نیز دارد.
به طور مثال، دوربین KA-90 که در اختیار کشورمان بوده و برای تصویربرداری در فاصله 45000 پایی و به صورت افق تا افق کاربرد دارد، می‌تواند مجموعه‌ای از تصاویر را از محیط بسیار وسیعی تهیه کند که با چیدن کنار یکدیگر یک نمای کلی در سطح چندین کیلومتر پدید می‌آید که از جزییات بسیار زیادی نیز برخوردار است.
این دوربین علاوه بر این کار می‌تواند تصاویری از فاصله زیاد و بدون وارد شدن به رینگ پدافندی را ثبت کند که در دوران فعلی با توجه به پیشرفت سامانه‌های پدافندی بسیار موثر است و عملا با این تاکتیک، فتوفانتوم می‌تواند با صعود به ارتفاع و دور بودن از خطرات سیستم‌های پدافندی -که عموما در ارتفاع متوسط عمل می‌کنند- به هدف خود دست یابد حال آنکه برای مقابله با سامانه‌های برد بلند موشکی یا هواپیماهای رهگیر می‌تواند از جدیدترین غلاف‌های جنگ الکترونیک یا پوشش هواپیماهای خودی استفاده کند.
به همین دلیل است که امروزه بسیاری از کشورها که همچنان از سامانه‌های عکسبرداری بر روی هواپیماهای شکاری خود استفاده می‌کنند به روش فاصله زیاد اقدام به تصویربرداری کرده که گاها از داخل مرزهای خودی، نقاطی از خاک دشمن را نیز رصد می‌کنند و نمونه بارز این اتفاقات عملیات‌های هواپیماهای شناسایی فتوفانتوم ترکیه جهت عکس برداری از سوریه بوده است که البته یک فروند از آنها نیز ساقط شد.
از سوی دیگر همانطور که در بخش ابتدایی مطلب گفته شد، طی جنگ تحمیلی و بنا بر گفته امیر نمکی، ما در راه اندازی دوربین ارتفاع بالا در مضیقه بودیم و اهمیت بهره‌برداری صحیح از آن به سبب استراتژیک بودن اقلام، بیش از پیش لازم به نظر می رسید و واضح است با گذشت سالها از تحویل این دوربین‌ها، هریک نیازمند بهینه‌سازی و بهبود عملکرد هستند پس قطعا متخصصان صنایع هوایی کشورمان در عرصه‌های گوناگون دست روی دست نگذاشته و علاوه بر راه اندازی آن سعی در ارتقا و بهبود عملکرد آن کرده‌اند که دقیقا نقطه اوج آن را می‌توان همین مورد دانست که به توانایی راه اندازی و بهره‌گیری از دوربین‌های غول پیکر و راهبردی ارتفاع بالا که توانایی عکسبرداری از فاصله 45000 پایی و سرعت مافوق صوت دست پیدا کرده اند.
تصویری دیگر از نصب دوربین‌های شناسایی در بخش دماغه
شاید لازم به ذکر باشد که نمونه‌های جدیدتر این دوربین‌ها با نام KS-127 همچنان در کشورهایی که فتوفانتوم را در خدمت دارند به فعالیت مشغول است و کشورمان نیز به جهت بهره‌برداری صحیح از هواپیما نیازمند سامانه‌های نسل جدید خواهد بود که یکی از اصلی‌ترین قدم‌ها بهبود داشته‌های موجود است. لذا در حال حاضر با تعمیرات و به خط آوردن دوربین‌های موجود می‌توان نیازها را تامین کرد که نمونه بارز این موفقیت حضور عملیاتی فتوفانتوم‌ها در سالهای اخیر و در عرصه‌های مختلف عملیاتی است.
در پایان نیز اشاره به این موضوع لازم است که توانایی تعمیر و نگهداری این گونه تجهیزات که از دانش فراوانی در طراحی آنان استفاده شده، نیازمند سطح بالایی از علوم مختلف است چرا که یک دوربین عکسبرداری هوایی علاوه بر بهره‌گیری از پیچیدگی‌هایی همچون لنزهای مختلف و کارکرد در فواصل کانونی گوناگون، باید بتواند در سرعت زیاد، مانورهای سنگین و حرکات سریع هواپیما، فعالیت در محیط‌های مختلف با سطح متفاوت غلظت هوا همچون ارتفاعات بالا عملکردی مطمئن و خالی از اشکال داشته باشد تا موفقیت نفوذ به یک طرح حفاظت شده تامین شده و خلبان با دست پر به پایگاه خود بازگردد.
فتوفانتوم در رزمایش اخیر نیروی هوایی در پایگاه هوایی اصفهان در حالی که به غلاف جنگ الکترونیک AN/ALQ-101 مجهز است
لذا این گفتارها موید آن است که این اقدام مهم و ارزشمند در راستای راه‌اندازی اقلام استراتژیک عکسبرداری هوایی شایسته تقدیر است که با ارتقا و بهره گیری از دانش بومی همراه با افزایش کیفیت تصاویر تکمیل خواهد شد.
* فانتوم به معنای شبح
** Unarmed , Alone , Unafraid (تنها، نترس، غیر مسلح)، شعار خلبانان گردان شناسایی/تکتیکی
گزارش: دانیال بهمنش
در این گزارش ضمن آشنایی مختصر با هواپیمای فانتوم* شناسایی RF-4E که این دوربین‌ها بر روی آنها سوار می‌شود، به اهمیت این دستاورد اخیر در شرایط سخت تحریم به دست متخصصان داخلی صنعت دفاعی خواهیم پرداخت.
این گزارش تقدیم می‌شود به روح بلند شهید والامقام «فریدون ذوالفقاری» از برجسته‌ترین خلبانان گردان 11 شناسایی که به همراه شهید «محمدرضا نوروزی»، در حمله انبوهی از هواپیماهای میراژ عراقی با شعار «تنها ، نترس و غیر مسلح» جاودانه شدند.**
* تولد یک افسانه
هواپیماهای شناسایی را باید چشمان بینای هر نیروی مسلحی دانست که به واسطه آنان اجرای عملیات در عرصه های زمینی، هوایی و دریایی ممکن می‌شود.
در ایران نیز این مسئولیت بر عهده گونه‌ای از فانتوم‌های افسانه‌ای قرار دارد که به نام RF-4E شناخته می‌شوند.
از روزی که بشر به اهمیت شناسایی در میدان جنگ -پیش از شروع حمله- آگاهی یافت، این مهم را با استفاده از هرآنچه فکر می کرد می تواند برای او مثمر ثمر باشد، به کار گرفت که یکی از آن استفاده از هواگردها بود.
نخستین هواپیماهای شناسایی، یک هواگرد ساده بود که دوربینی کوچک را با خود حمل می کرد اما با گذشت زمان و خصوصا در مقطع دو جنگ جهانی اول و دوم، تصویربرداری هوایی به یک نیاز حیاتی تبدیل شد و اقدامات جهت پیشرفت در این مسیر سرعتی شگرف پیدا کرد تا آنجا که آغاز هر عملیاتی منوط به تهیه تصاویر لازم و تحلیل شرایط محیطی، چیدمان تسلیحات و نیروها و دیگر پارامترهای موجود بود.
این روند با ورود به عصر جت، شکلی دیگر به خود گرفت؛ جنگنده‌هایی با ماموریت جاسوسی و عکسبرداری ساخته شد و علاوه بر آن از، به منظور استفاده از دیگر جنگنده‌ها که عموما وظیفه رزمی داشتند، غلاف‌های شناسایی با قابلیت‌های گوناگون ساخته شد که می‌توانست بر روی آنها نصب شده و نقش تصویر برداری را ایفا کند.
در دوران جنگ سرد، طراحی و ساخت هواپیماهای شناسایی یکی از عرصه‌های رقابت میان دو ابرقدرت شرق و غرب بود که منجر به تولد انواع این پرونده‌ها از جمله SR-71 «بلک برد» در ایالات متحده و MiG-25RB «فاکس بت» در شوروی شد.
اما با ظهور یک پرنده جدید در حوزه رزم هوایی، معادلات تغییرات زیادی کرد.
این پرنده با نام McDonnell Douglas F-4 Phantom II، جنگنده بمب افکنی بود که نه فقط در بُعد رزم هوایی و بمباران بلکه در ماموریت‌های شناسایی/تاکتیکی نیز کارایی بالایی داشت.
درواقع برنامه‌ریزی برای انجام عملیات‌های سریع شناسایی که بتواند به قلب هدف نفوذ کرده و با تصویربرداری از اماکن حساس و چیدمان نیروها به سلامت باز گردد، فلسفه تولد موفق‌ترین هواپیمای شناسایی/تصویربرداری تاریخ در تمام شرایط جوی شبانه روز بود که به RF-4 یا «فتوفانتوم» (حرف R از Reconnaissance به معنای شناسایی) معروف شد.
در ایالات متحده از دو مدل RF-4B (برای نیروی دریایی) و RF-4C (برای نیروی هوایی) استفاده شد اما مدل صادراتی این هواپیما که در اختیار ایران نیز قرار گرفت، RF-4E بود که بردی در حدود 3هزار کیلومتر (شعاع عملیاتی 1500کیلومتر) دارد و می‌تواند در ارتفاع حداکثر 60000 پایی پرواز کند.
از نظر ظاهری، در بخش دماغه فتوفانتوم و پشت رادوم (محل نصب رادار ناوبری جهت پرواز ارتفاع پایین) محل نصب چندین دوربین با قابلیت های متفاوت قرار دارد که با هدف تصویربرداری ارتفاع بالا و پایین، ثبت تصاویر جانبی، رو به رو و پشت و همچنین تهیه پانوراما از میادین نبرد، تهیه نقشه رزمی و همچنین تصاویر حرارتی یا IR در شب مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.
این دوربین‌ها از انواع نمونه های KA-56 و KA-1 جهت ثبت تصاویر ارتفاع پایین، KA-55 ، KA-90 ، KS-91 وKS-127 جهت ثبت تصاویر ارتفاع بالا در دید وسیع و به صورت افق تا افق، KC-1 و T-11 جهت ثبت تصاویر جانبی، پانوراما و نقشه برداری و نهایتا KS-87 و KS -72 به عنوان یک دوربین جلونگر هستند که برای عملیات های روزانه کاربرد دارند و در سه جایگاه جلو، میانی و انتهای بخش دوربین دماغه نصب می شود.
علاوه بر آن، «فتوفانتوم» در عملیات‌های شبانه نیز می‌تواند با بهره‌گیری از دو محفظه پرتاب فلر (منور) در دو سمت انتهای جنگنده با 54 کارتریج و روشن کردن منطقه تصویربرداری را انجام دهند، ضمن آنکه قابلیت بهره‌برداری از دوربین‌های حرارتی و سامانه فروسرخ با نام AN/AAS 18 را نیز برای ثبت عکس در تاریکی مطلق موجود است.
این پرونده (با طول 19.2 متر، عرض 11.7 و ارتفاع 5 متر) به وسیله یک خلبان و یک افسر ناوبر کنترل می‌شود ضمن آنکه سامانه‌های تصویربرداری در کابین جلو قرار داشته و در کابین عقب نیز سامانه‌های جنگ الکترونیک جهت فرار از تهدیدات تعبیه شده است.
* تنها باش و نترس
با این تفاسیری که در بالا گفته شد، فتوفانتوم اساسا یک هواپیمای غیرمسلح است که برای دفاع از خود تنها با غلاف‌ها (پادهای) اخلالگر می‌تواند در محدوده فرکانسی خاصی از هواپیماها و تجهیزات موشکی زمین به هوا فعالیت کند.
باید به این نکته نیز توجه کرد که با توجه به ماموریت ذاتی این جنگنده مبنی بر نفوذ سریع به خاک دشمن، تصویربرداری و سپس بازگشت در حداقل زمان، سبک بودن جنگنده یک امتیاز محسوب می‌شود لذا از نصب هرگونه سلاح یا رادار درگیری هوایی بر روی آن خودداری شده و تنها در کنار سرعت بالا و غلاف های اخلالگر این توانایی خلبان است که می‌تواند موفقیت یک عملیات تصویربرداری را در مرگ‌بارترین لایه های دفاعی دشمن تضمین کند..
* فتوفانتوم به ایران می‌آید
از آنجا که ایران پیش از پیروزی انقلاب، به عنوان یکی از کشورهای هم‌پیمان غرب در منطقه محسوب می‌شد، جدیدترین نسل تسلیحات نظامی را از ایالات متحده و همچنین کشورهای عضو ناتو تحویل می‌گرفت که یکی از این تسلیحات هواپیمای F-4 (فانتوم) بود که البته آن هم با کش و قوس فراوان و تهدیدهای مکرر شاه ایران مبنی بر خرید تسلیحات از شوروی که منجر به واردات محدود تجهیزات شرقی شد، به نتیجه نشست و نخستین دسته چهار فروندی فانتوم از نمونه F-4D در تاریخ 27 شهریور سال 1347 وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد.
علاوه بر این تلاش، به شوروی نیز در همسایگی ایران با نگاه تهدید نگریسته می شد؛ تهدیدی که آن را هم متوجه ایران و هم متوجه منافع آمریکا می‌دانستند لذا ایالات متحده که موقعیتی بهتر از ایران در جهت جاسوسی از دشمن درجه یک خود نمی دید، سلسله اقداماتی را در قالب طرح Dark Gene یا ژن سیاه آغاز کرد که شامل استقرار سایت‌های شنود در نزدیکی مرزهای شوروی، فعالیت کارشناسان CIA و وزارت دفاع آمریکا در کنار کارشناسان ایرانی، بکارگیری نسل جدیدی از رادارها همچو ADS-4 جهت ثبت تحرکات دقیق همسایه‌های شمالی، بهره‌گیری از هواگردهای شنودسیگنالی تحت پروژه IBEX جهت پرواز در نوار مرزی، واگذاری جنگنده‌های رهگیر نسل جدید و پیشرفته F- 14 تامکت و هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابرد E-3A (که البته این آواکس‌ها هیچگاه به کشورمان نرسید و قرارداد آن لغو شد) کرد و همه اینها برای مقابله با هواگردهای جاسوسی شوروی (خصوصا هواپیمای بلند پرواز و افسانه‌ای MiG-25) بود.
در این میان، برای مقابله به مثل نهایی، 2 فروند هواپیمای شناسایی عکسبرداری RF-4C نیز از موجودی ایالات متحده [موقتا] وارد کشورمان شد تا با نفوذ به عمق خاک همسایه شمالی اقدام به تصویر برداری و سنجش توانایی طرف مقابل کند.
یک ماه بعد از بازگشت این دو فروند به پایگاه هوایی خود در اشتوتگارت آلمان، نخستین دسته از فتوفانتوم‌های سفارش ایران از نوع RF-4E در سال 1971 پایگاه خود را از سنت لوییس به سمت مهرآباد تهران ترک کردند و این پایه گذاری بود برای پرافتخارترین گردان عملیاتی نیروی هوایی کشورمان با نام گردان 11 شناسایی/تاکتیکی.
فتوفانتوم پیش از تحویل در سنت لوییس آمریکا در حال تست های پروازی
ناگفته پیداست که تحویل این هواپیماها در آن مقطع و در حالی که «مکدانل داگلاس» (شرکت سازنده فانتوم‌ها) مشتری های بسیاری را داشت، خود نقطه عطفی در روابط تسلیحاتی ایران و آمریکا محسوب می‌شد تا آنجا که کشورمان پس از آلمان، با سفارش نزدیک به 30 فروند فتوفانتوم، دومین خریدار بزرگ این هواپیما به شمار می‌رفت.
از میان این 30 فروند، 16 فروند در زمان پیش از پیروزی انقلاب تحویل شد و مابقی به سبب قطع روابط دو کشور و لغو قراردادها توسط دولت موقت هرگز به ایران نرسید اما همین تعداد کم نیز در یکی از بزرگترین نبردهای قرن بیستم یعنی جنگ 8 ساله ایران و عراق، کارنامه‌ای درخشان از خود به جای گذاشت.
* درخشش در جنگ
در طول سالهای دفاع مقدس، در کنار عملیات های سنگین هوایی و بمباران خاک دشمن بعثی، فتوفانتوم‌ها نیز وظیفه شناسایی دقیق اماکن سیاسی، نظامی، اقتصادی و خطوط درگیر مرزی را بر عهده گرفتند که از منتهی علیه شمال عراق تا مرزهای دریایی آن در آب های خلیج فارس را شامل می شد.
درواقع پیش از انجام هر عملیات و پس از آن، باید شناسایی توسط هوایپماهای شناسایی صورت می‌گرفت و این وظیفه در نقاط عمقی بر دوش فتوفانتوم ها و در برخی نقاط مرزی بر عهده فریدوم فایترها (RF-5A) گذاشته شد.
جنگنده شناسایی RF-5A فریدوم فایتر
از جمله اقدامات معروف و ماندگار گردان شناسایی می‌توان به تصویربرداری از اماکن حساس سیاسی عراق شامل مجلس الوطنی، کاخ صدام، ساختمان وزارت کشور، پایگاه‌های هوایی این کشور در اقصی نقاط خاک آن، بنادر، پالایشگاه‌ها، پل‌ها، خطوط مواصلاتی، مراکز اقتصادی، سکوهای نفتی و خطوط مقدم جنگ اشاره کرد که هر یک توسط حجم وسیعی از سایت های موشکی و جنگنده های رهگیر محافظت شده و خلبان گردان شناسایی با علم به امکان کشته شدن 100% در عملیات عازم ماموریت های خود می شدند.
شاهکار تصاویر گردان 11 شناسایی/ کاخ ریاست جمهوری عراق در بغداد
لازم به ذکر است که علاوه بر اهمیت بالای این ناوگان به لحاظ تعداد بسیار محدود و غیر مسلح بودن آنان، عمده پروازها با حجم وسیعی از اقدامات شامل حضور تانکرهای سوخت رسان جهت پروازهای عمقی، جنگنده های رهگیر در نقاط مرزی یا حتی همراهی آنان در خاک عراق جهت حفاظت از فتوفانتوم (اگر تحت تعقیب جنگنده عراقی قرار داشت)، هواپیماهای شنود سیگنالی جهت بررسی فعالیت های پدافندی طرف مقابل و فعالیت های راداری جهت یافتن مسیر ایمن برای RF-4E ها در کنار برخی از عملیات های ایذایی همراه بود که در نهایت استفاده از هر سورتی پرواز را بسیار ارزشمند و راهبردی می‌نمود.
عبور خلبانان شجاع گردان شناسایی از فراز سایت های پدافند موشکی سام 3 عراق/ سایه هواپیما در تصویر به وضوح مشخص است
در بیان محدودیت های متعدد برای این پرنده های استراتژیک تنها به یک سخن از امیر سرتیپ دوم خلبان نمکی (نویسنده کتاب نیروی هوایی در دفاع مقدس) بسنده می کنیم که می گوید: «در خصوص برخی از تجهیزات شامل دوربین ارتفاع بالا KA-90 به شدت در مضیقه بودیم و تنها یک عدد از آن موجود بود که در صورت هدف گیری هواپیماهای حامل ضربه مهلکی بر فعالیت های آتی وارد می‌شد و این اقلام حکم استراتژیک را داشتند.»
شمای گرافیکی از محل نصب برخی از دوربین های فتوفانتوم در محل دماغه
البته در همان سالهای پایانی جنگ، جهاد خودکفایی نهاجا اقدام به ارتقا توان غلاف‌های جنگ الکترونیک همسو با نیازهای آن زمان کرد و طرحی را برای نصب میله سوخت‌گیری بر روی یک فروند از RF-4E ها اجرا کرد که طی آن این هواپیما علاوه بر سوخت‌گیری به روش معمول بوم و از تانکرهای بوئینگ 707 و بوئینگ 747 بتواند از یک جنگنده فانتوم دیگر نیز سوخت دریافت کند که این اقدام به جهت نفوذ به خاک دشمن و بهره گیری از روش سوخت گیری یار به یار در عمق عراق مناسب بود.
جنگنده شناسایی RF-4E در حال اجرای نمایش سوخت گیری هوایی از تانکر بوئینگ 707
نهایتا این گردان در طی 8 سال جنگ تحمیلی با کمترین میزان سوانح نسبت به تعداد پروازهای بالا و خطرناک خود، توانست حماسه ای ماندگار را رقم زند که شرح آنها به چند گزارش مفصل نیاز دارد.
جمعی از خلبانان گردان 11 شناسایی تاکتیکی که نشان پروازی آنها با شعار معروف «تنها، غیر مسلح، نترس» پشت آنان قرار دارد
* بازسازی، نوسازی و ارتقا
با پایان جنگ تحمیلی، دوران بازسازی نیروی هوایی آغاز شد و از آنجایی که هیچ گزینه‌ای مشابه با فتوفانتوم‌ها برای خرید وجود نداشت -یا اساسا قابل سفارش نبود- همچنان این گردان کوچک اما ارزشمند در کانون توجه قرار داشت.
تلاش‌های گسترده مراکز تعمیراتی نیروی هوایی ارتش و سازمان صنایع هوایی ایران (صها) برای بازسازی فتوفانتوم‌های آسیب دیده یا تعمیرات سنگین آنها در جریان بود و با نقل مکان استقرار آنها به پایگاه هوایی همدان، گردان 11 شناسایی جای خود را به گردان تازه تاسیس 31 شناسایی همدان داد.
در این میان اقدامات ماندگاری به وقوع پیوست که از جمله آن می‌توان به بازگشت یکی از RF-4E ها به خدمت پس از سالها اشاره کرد.
فتوفانتوم مجهز به غلاف اخلالگر AN/ALQ-119 که پیشرفته ترین سامانه دفاعی آن در کشورمان محسوب می‌شود
این هواپیما که در سال 1356 به دلیل فرود سخت دچار آسیب شده بود، با تلاش فراوان متخصصان داخلی، در سالهای ابتدایی دهه 80 مجددا طی مراسمی وارد ناوگان نیروی هوایی شد.
اولین آر اف 4 تحویلی به نیروی هوایی در پایگاه یکم شکاری مهرآباد/ این جنگنده اندکی بعد آسیب دید و سالها بعد به خدمت بازگشت
ضمن آنکه در جریان حمله کشورهای ائتلاف به عراق (جنگ اول خلیج فارس)، بار دیگر فتوفانتوم‌ها جهت شناسایی مواضع همسایه غربی از مرزها عبور کردند که نشان از همیشگی بودن فعالیت‌های این گردان -نه فقط در دوران جنگ- دارد.
در کنار نوسازی ناوگان و بعضا ارتقاء برخی از تجهیزات ناوبری و احتمالا جنگ الکترونیک، در نمایشگاه‌های گوناگون خبر از افزایش قابلیت و توان عملکردی دوربین‌های شناسایی این هواپیما به زبان آمده است که نشان از آن دارد که فتوفانتوم‌ها نسبت به نمونه‌های تحویل گرفته شده ارتقا یافته و همچنان قابلیت اجرای عملیات‌های موثر را دارا هستند.
نقش بی بدیل این گردان تا آنجا مهم و اساسی است که امروزه نیز با حضور پهپادهای مختلف در ناوگان هوایی کشورمان، همچنان از خدمت کنار گذاشته نشده و به فعالیت مشغول هستند چرا که هرکجا نیاز به تحرک بالا و حضور در اسرع وقت باشد، این جنگنده شناسایی ایست که با هدایت خلبان می‌تواند موفق‌تر عمل کند هرچند با وجود پرنده‌های بدون سرنشین می‌توان در بخشی از ماموریت‌ها وظیفه را به آنان واگذار کرد تا خطر آسیب و هدف قرار گرفتن هواپیماهای شناسایی نیز کاهش یابد ولی این به معنی پوشش تمام عملیات ها توسط پهپادها نیست. گواه این موضوع نیز عملیات‌های اخیر کشورها در سرتاسر جهان است که علیرغم آنکه دیگر هوایپمایی با وظیفه شناسایی صرف ساخته نمی‌شود و بر روی جنگنده‌های شکاری، غلاف‌های شناسایی نیز نصب می شود، اما بازهم برای تصویربرداری دقیق در کنار قوی‌ترین ماهواره‌ها به این روند متوسل هستند.
از ارتقا این هواپیماها در ناوگان دیگر کشورها می‌توان به آلمان، یونان، ترکیه و ژاپن اشاره کرد که برخی از اجزا شامل دوربین‌ها، به صورت دیجیتالی درآمده یا توانایی ارسال لحظه‌ای از میادین نبرد را دارند ضمن آنکه سامانه‌های حفاظتی همانند جنگ الکترونیک نیز بهبود یافته است.
رژیم صهیونیستی نیز با تسلیح فتوفانتوم‌های خود به موشک‌های حرارتی تنها دارنده این هواپیما بود که آنها را به صورت مسلح به ماموریت اعزام می‌کرد.
در این میان، کشورمان با توجه به تحریم‌های گسترده نظامی و عدم دسترسی به تجهیزات نوین، با اتکا به توان داخلی توانسته است ناوگان شناسایی خود را همچنان توانمند نگاه دارد و اجرای طرح‌های مختلف همانند بازسازی بدنه، موتور، سامانه‌های ناوبری و رزمی و همچنین برخی از اخبار در خصوص ارتقا قابلیت‌های تصویربرداری گواه این مطلب است که فتوفانتوم‌های ایرانی جنگنده‌ای شناسایی برای تمام دوران خواهند بود.
* احیای دوربین تصویربرداری هوایی از ارتفاع بالا
اما اصلی‌ترین بخش نوشتار که پیش نیاز به ظاهر طولانی را در توصیف هواپیمای شناسایی/تاکتیکی فتوفانتوم می‌طلبید در یکی از جدیدترین دستاوردهای جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش نهفته است که در گزارش اخیر فرمانده نیروی هوایی در محضر رهبر انقلاب (19 بهمن امسال) نیز به آن اشاره شد، یعنی راه اندازی دوربین ارتفاع بالا این جنگنده.
دوربین‌های تصویربرداری ارتفاع بالا اساسا با دیگر سامانه‌های شناسایی فتوفانتوم متفاوت هستند چراکه به دلیل ماهیت کارکرد تواما آن یعنی سرعت های بالای صوت و محیط عملکردی سطوح بالا از حساسیت بسیاری برخوردار بوده و البته نگهداری پیچیده تری نیز دارد.
به طور مثال، دوربین KA-90 که در اختیار کشورمان بوده و برای تصویربرداری در فاصله 45000 پایی و به صورت افق تا افق کاربرد دارد، می‌تواند مجموعه‌ای از تصاویر را از محیط بسیار وسیعی تهیه کند که با چیدن کنار یکدیگر یک نمای کلی در سطح چندین کیلومتر پدید می‌آید که از جزییات بسیار زیادی نیز برخوردار است.
این دوربین علاوه بر این کار می‌تواند تصاویری از فاصله زیاد و بدون وارد شدن به رینگ پدافندی را ثبت کند که در دوران فعلی با توجه به پیشرفت سامانه‌های پدافندی بسیار موثر است و عملا با این تاکتیک، فتوفانتوم می‌تواند با صعود به ارتفاع و دور بودن از خطرات سیستم‌های پدافندی -که عموما در ارتفاع متوسط عمل می‌کنند- به هدف خود دست یابد حال آنکه برای مقابله با سامانه‌های برد بلند موشکی یا هواپیماهای رهگیر می‌تواند از جدیدترین غلاف‌های جنگ الکترونیک یا پوشش هواپیماهای خودی استفاده کند.
به همین دلیل است که امروزه بسیاری از کشورها که همچنان از سامانه‌های عکسبرداری بر روی هواپیماهای شکاری خود استفاده می‌کنند به روش فاصله زیاد اقدام به تصویربرداری کرده که گاها از داخل مرزهای خودی، نقاطی از خاک دشمن را نیز رصد می‌کنند و نمونه بارز این اتفاقات عملیات‌های هواپیماهای شناسایی فتوفانتوم ترکیه جهت عکس برداری از سوریه بوده است که البته یک فروند از آنها نیز ساقط شد.
از سوی دیگر همانطور که در بخش ابتدایی مطلب گفته شد، طی جنگ تحمیلی و بنا بر گفته امیر نمکی، ما در راه اندازی دوربین ارتفاع بالا در مضیقه بودیم و اهمیت بهره‌برداری صحیح از آن به سبب استراتژیک بودن اقلام، بیش از پیش لازم به نظر می رسید و واضح است با گذشت سالها از تحویل این دوربین‌ها، هریک نیازمند بهینه‌سازی و بهبود عملکرد هستند پس قطعا متخصصان صنایع هوایی کشورمان در عرصه‌های گوناگون دست روی دست نگذاشته و علاوه بر راه اندازی آن سعی در ارتقا و بهبود عملکرد آن کرده‌اند که دقیقا نقطه اوج آن را می‌توان همین مورد دانست که به توانایی راه اندازی و بهره‌گیری از دوربین‌های غول پیکر و راهبردی ارتفاع بالا که توانایی عکسبرداری از فاصله 45000 پایی و سرعت مافوق صوت دست پیدا کرده اند.
تصویری دیگر از نصب دوربین‌های شناسایی در بخش دماغه
شاید لازم به ذکر باشد که نمونه‌های جدیدتر این دوربین‌ها با نام KS-127 همچنان در کشورهایی که فتوفانتوم را در خدمت دارند به فعالیت مشغول است و کشورمان نیز به جهت بهره‌برداری صحیح از هواپیما نیازمند سامانه‌های نسل جدید خواهد بود که یکی از اصلی‌ترین قدم‌ها بهبود داشته‌های موجود است. لذا در حال حاضر با تعمیرات و به خط آوردن دوربین‌های موجود می‌توان نیازها را تامین کرد که نمونه بارز این موفقیت حضور عملیاتی فتوفانتوم‌ها در سالهای اخیر و در عرصه‌های مختلف عملیاتی است.
در پایان نیز اشاره به این موضوع لازم است که توانایی تعمیر و نگهداری این گونه تجهیزات که از دانش فراوانی در طراحی آنان استفاده شده، نیازمند سطح بالایی از علوم مختلف است چرا که یک دوربین عکسبرداری هوایی علاوه بر بهره‌گیری از پیچیدگی‌هایی همچون لنزهای مختلف و کارکرد در فواصل کانونی گوناگون، باید بتواند در سرعت زیاد، مانورهای سنگین و حرکات سریع هواپیما، فعالیت در محیط‌های مختلف با سطح متفاوت غلظت هوا همچون ارتفاعات بالا عملکردی مطمئن و خالی از اشکال داشته باشد تا موفقیت نفوذ به یک طرح حفاظت شده تامین شده و خلبان با دست پر به پایگاه خود بازگردد.
فتوفانتوم در رزمایش اخیر نیروی هوایی در پایگاه هوایی اصفهان در حالی که به غلاف جنگ الکترونیک AN/ALQ-101 مجهز است
لذا این گفتارها موید آن است که این اقدام مهم و ارزشمند در راستای راه‌اندازی اقلام استراتژیک عکسبرداری هوایی شایسته تقدیر است که با ارتقا و بهره گیری از دانش بومی همراه با افزایش کیفیت تصاویر تکمیل خواهد شد.
* فانتوم به معنای شبح
** Unarmed , Alone , Unafraid (تنها، نترس، غیر مسلح)، شعار خلبانان گردان شناسایی/تکتیکی
گزارش: دانیال بهمنش
