به گزارش پایگاه عدالت خواهان"بدون شک نمی توان قدرت تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی در ایجاد شبکه ای گسترده از افراد جامعه برای حضور در فضای مجازی و ارتباطات را نادیده یا کم اثر فرض کرد. از سال 1394 که شبکه های اجتماعی تلگرام و اینستاگرام بدون هیچ محدودیتی وارد خانه های ایرانی شدند، تحولات چشمگیری در این حوزه رقم خورد. شاید بتوان از عضویت 40 میلیون ایرانی در تلگرام و 20 میلیون در اینستاگرام،به عنوان فاکتورهای عمده سنجش رفتارهای اجتماعی و مجازی ایرانیان یاد کرد. بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی دفتر بررسی‌های اقتصادی وزارت ارتباطات، ضریب نفوذ موبایل در ایران از ۱۰۴ درصد عبور کرده است. برمبنای این آمار، 47 میلیون ایرانی از اینترنت موبایل استفاده می کنند.
برمبنای ارزیابی های انجام شده پهنای باند اینترنت بین الملل تا پایان شهریورماه امسال به یکهزار و 114 گیگابیت بر ثانیه رسیده است و این درحالی است که در سال 86 ظرفیت پهنای باند اینترنت بین الملل 6.05 گیگابیت بر ثانیه بوده است که رشد هزار برابری را نشان می دهد.
درهمین حال ظرفیت پهنای باند شبکه اینترنت داخل کشور نیز از 31.8 گیگابیت بر ثانیه در سال 88 به 6800 گیگابیت برثانیه رسیده است . بررسی ها حاکی از آن است که 47 میلیون و 332 هزار و 555 مشترک در کشور از اینترنت موبایل و پهن باند سیار استفاده می کنند و شمار مشترکین اینترنت ثابت (پهن باند ثابت از طریق فناوری ADSL و فیبر) بالغ بر 10 میلیون و 490 هزار و 118 مشترک اعلام شده است.
در کنار هم قرار دادن این آمارها نشان از تحول در عرصه فضای مجازی و ضریب نفوذ اینترنت در ایران دارد که ورای دستاوردهایی که در این زمینه ایجاد شده و توانسته فضای کسب و کارهای نوین را وارد حوزه کسب و کارهای سنتی کند، با این وجود نباید از آسیب پذیری های آن نیز غافل شد. به هر حال هیچ جامعه ای نمی تواند خود را از تحولات فضای مجازی مصون بدارد و می بایست همواره از سطح آمادگی لازم برای مقابله با پیامدهای احتمالی آن برخوردار باشد.
تحولات سیاسی و اجتماعی
شبکه های اجتماعی در عصر جدید ارتباطات دارای چنان نقشی هستند که بسیاری از مسئولان ایرانی علی رغم فیلتر بودن برخی از آنها در این شبکه ها فعالند. این رفتارهای دوگانه در حالیست که تا پیش از فیلتر شدن تلگرام در ایران، در همان اوایل گسترش این شبکه، بسیاری از دولتمردان از مقاومت در مقابل فیلتر شدن آن به عنوان افتخار کاری خود نام می بردند.
علی جنتی وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمان زعامت در این وزارتخانه از عضویت خود در فیس بوک دفاع کرده بود و درباره تلگرام نیز گفته بود: «تلاش‌های زیادی شد تا این شبکه‌ها را فیلتر کنند اما وزرای این دولت که عضو کمیته مصادیق مجرمانه هستند در مقابل آن مقاومت کردند و در عین حال توانستیم فیلترینگ هوشمند را برقرار کنیم و شما مشاهده می‌کنید که دیگر صفحات مبتذل در این شبکه‌ها قابل دسترس نیست.
نمی‌شود مقابل واقعیت‌ها و تکنولوژی ایستاد و ما باید اکنون برای توسعه فرهنگ خودمان از این شبکه‌ها استفاده کنیم.» این در حالی بود که رسانه هایی مانند بی بی سی فارسی یا رادیو فردا علی رغم فیلتر بودن سایت های آنها در ایران، به راحتی در شبکه های اجتماعی تلگرام و اینستاگرام در دسترس ایرانیان بودند و هستند.
به هر حال تقابل مدافعان و مخالفان گسترش شبکه های اجتماعی با روشن شدن هزینه هایی که در هفته های اخیر برای امنیت و ثبات کشور داشته، به یک نقطه مشترک یعنی فیلترینگ رسیده است. شاید اگر اتفاقات اخیر رقم نمی خورد و کانال تلگرامی مانند آمدنیوز، مردم را به اقدامات خرابکارنه دعوت نمی کرد، تلگرام همچنان مهمان خانه های ایرانی بود. در این مقال درباره توطئه یا دست های پشت پرده شبکه اجتماعی تلگرام بحثی نمی شود ولی باید به آسیب شناسی جدی نوع تعامل دولت و حکومت ایران با فضای مجازی و شبکه های اجتماعی پرداخت.
سوال اساسی این است با وجود زیرساخت های ایجاد شده در بستر اینترنت و تقاضای بالای جامعه برای تبادل آزاد اطلاعات، می توان به مانند گذشته تنها بر دکمه فیلتر تکیه زد. این در حالیست که با وجود فیلترتلگرام، فیلترشکن ها رونق صدچندانی در میان ایرانیان پیدا کرده اند.
چه باید کرد؟
کانال تلگرامی آمدنیوز با وجود فیلتر بودن تلگرام، دوباره عضو گیری کرده است. مقامات ایرانی بهترین گزینه را برای مقابله با اقدامات چنین کانال هایی، فیلترینگ در نظر گرفتند اما چرا با وجود این اقدام، جامعه ایرانی از جستجو برای دستیابی به تلگرام عقب نشینی چشمگیری نکرده است. عوامل زیر را می توان برای پاسخ به این سوال در نظر گرفت:
- بیشتر کسانی که در کانال های تلگرامی مانند آمدنیوز، بی بی سی فارسی و ... عضو می شوند، تروریست، شورش گر، مخالف نظام جمهوری اسلامی یا برانداز نیستند. در میان اعضای این کانال های از استاد دانشگاه و افرادی با تحصیلات بالا تا افراد معمولی حضور دارند. طیف وسیعی از اقشار مختلف چرا باید وارد چنین کانال هایی برای دستیابی به اطلاعاتی شوند که بدون شک با هدفمندی خاصی در اختیار مخاطب قرار می گیرد.
دلایل متعددی را می توان عنوان کرد اما عضوگیری چشمگیر این کانال های در ناآرامی های اخیر و شتاب گیری آنها را باید در حس کنجکاوی و تشنگی دهها هزار نفر برای دستیابی به اخباری عنوان کرد که از مجاری رسمی داخلی به سختی می توان به آنها دست یافت. بدون هیچ تردیدی رسانه های معاند یا رقیب خارجی اطلاعات و اخبار را اززاویه دید و منطبق بر دستورکار تعریف شده در آنسوی آب ها به مخاطب ایرانی تزریق می کنند و به راحتی می توانند اذهان را منحرف و در تقابل با نظام و دولت قرار دهند.
- یکی از مجاری رسمی برای انتقال اخبار در ایران صداو سیماست. اما آیا این رسانه فراگیر در سطح ایران توانسته به رسالت خود به نحو احسن در طول 40 سال اخیر عمل کند. ریزش مخاطبان آن گویای واقعیتی تلخ است که نمی توان آن را در تحلیل ها در نظر نگرفت. مخاطبان ایرانی صدا وسیما از طیف های مختلف هستند و برآورده کردن نیازهای اطلاعاتی آنها نیز نیازمند طیف نگاری ویژه ای است.
در صورتیکه تحولات اخیر در صدا و سیما به سرعت و با عاقلانه تر بیشتری پوشش داده می شد، بی تردید مخاطبان دلیلی نمی دیدند برای پیگیری اخبار دیش ها بر بام ها مستقر کنند و از فیلتر ها برای دستیابی به اخبار عبور کنند. این نقیصه می تواند در میان مدت با تغییر رویه در صدا و سیما با شیبی نسبتا ملایم به سمت اعتمادسازی مخاطب داخلی پیش رود. تزریق اطلاعات و اخبار کامل تحولات در صدا وسیما بدون توجه به مصلحت های خودانگارانه سیاستگذاران این حوزه، انحصار رسانه ها و شبکه های اجتماعی در تاثیرگذاری بر افکار عمومی ایران را از بین خواهد برد.
- با وجود فیلتر شدن تلگرام، کاربران ایرانی شبکه های اجتمااعی به جای استفاده از نمونه های داخلی پیام رسان ها، یا با فیلترشکن در تلگرام باقی مانده اند و یا آنکه از پیام رسان های خارجی به ویژه مرتبط با کشورهای غربی بهره می برند. حتی در زمینه استفاده از وی چت که بعد از 4 سال رفع فیلتر شد، کاربران با تردید به آن می نگرند.
این در حالیست که پیام رسان های داخلی که با سرمایه گذاری کلانی در دو سال اخیر ایجاد شده اند، نتوانسته اند در داخل ایران فراگیر شوند و هر یک از آنها مزایا و معایبی دارند که در صورت تجمیع همه آنها در یک پیام رسان شاید نتایج به مراتب بهتری رقم می خورد.
در کنار این شائبه سرمایه گذاری دولت یا نهادهای نظامی، اطلاعاتی و امنیتی در این شبکه ها باعث شده تا کاربران ایرانی تمایل چندانی برای استفاده از این پیام رسانه ها نداشته باشند. حال چه اقداماتی برای رفع این شائبه ها و شبهات صورت گرفته، محل تردید است. از سوی دیگر دولت می توانست با به میدان کشیدن بخش خصوصی و تجمیع تمامی سرمایه ها در ایجاد یک یا دو پیام رسان با هدف جامعه هدف جهانی، نتایج به مراتب بهتری رقم بزند.
می توان دلایل متعدد دیگری نیز را به این لیست اضافه کرد ولی به نظر می رسد یکی از مهمترین اقدامات در حوزه شبکه های اجتماعی و نقش آنها در ناآرامی ها، تحول ساختاری در حوزه رسانه و صدا و سیما باشد. انعکاس سریع، دقیق و تاحدودی کامل اخبار و تحولات از سوی مجاری رسانه ای داخلی و افزایش اعتمادسازی میان رسانه های رسمی و مخاطبان می تواند فرصت سواستفاده دشمنان و رسانه های معاند را از آنها بگیرد و به تدریج نقش آنها را در آشوب ها و سواستفاده از هیجانات به شدت کاهش دهد.
