امروزه تکیه دشمن در نبرد هوایی به هواپیماهای پنهانکار از لحاظ راداری شامل جنگنده، ضربتی و بمبافکن سرنشیندار به طور محسوسی قابل مشاهده است و بدون سرنشینها نیز مأموریتهای شناسایی و جاسوسی را به صورت گسترده و عملیاتهای تهاجمی را نیز به میزان قابل توجهی به انجام میرسانند. در سالهای آینده نقش پهپادهای رزمی بیش از پیش خواهد شد و هواپیماهای پنهانکار سرنشیندار نیز به طور گسترده در مأموریتهای تهاجم زمینی وارد عمل می‌شوند.
بنا بر این لازم است علاوه بر کاربرد سامانههای فعلی و افزایش توانمندی آنها سامانههایی نیز با قابلیت برجسته در نقش مقابله با تهدیدات هوایی پنهانکار توسعه یابند.
سبک طراحی رادار اصلی این سامانه شباهتهای معناداری به یکی از معروفترین رادارهای پیشرفته دنیا در زمینه شناسایی اهداف پنهانکار یعنی رادار نبو (Nebo) و در واقع مدل یو ئی (UE) آن دارد. رادار علم الهدی یک رادار آرایه فازی کنترل آتش در باند VHF است که اولین رادار کنترل آتش در این باند محسوب می‌شود.
رادارهای کنترل آتش برای تعیین دقیق موقعیت هدف در آسمان نیازمند دقت و قابلیت تفکیک بالا هستند از این رو با توجه به خطای ذاتی چند ده تا چند صد متری رادارهای باند VHF/HF در تعیین موقعیت در مجموعههای پدافند هوایی از این رادارها تنها برای شناسایی اولیه استفاده شده و کار کنترل آتش به رادارهایی در باندهایی مانند x سپرده میشد. از طرفی برد این رادارها در مقابل هواگردهای با سطح مقطع راداری پائین به شدت افت می‌کند.
پیش از این فعالیتهایی برای استفاده از رادارهای VHF برای کشف اولیه و انتقال و ترکیب دادههای آن با رادارهای فرکانس پائینتر یا انواع حسگرهای دیگر برای کنترل آتش و ایجاد راهکار عملی برای مقابله با اهداف پنهانکار در دنیا مشاهده شده بود.
اما بنا بر اطلاعات منتشر شده در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، رادار علم الهدی (که رادار اصلی سامانه پدافند هوایی علم الهدی است) کار کشف، ردگیری و هدایت آتش علیه اهداف را بر عهده دارد که با توجه به مشکلات ذاتی باند فرکانسی مورد اشاره در تعیین دقیق موقعیت اهداف، امری بیسابقه است. بنا بر این متخصصان کشورمان باید راهی برای غلبه بر این مشکل یافته باشند.
این رادار از دو بخش اصلی افقی و عمودی تشکیل شده است که با وجود طول زیاد برای حمل و نقل قابلیت جمع شدن بر روی یک کفی دو محوره تریلی را داشته و توانمندیهای جابجایی آن را بهتر و سریعتر نمودهاند. لازم به ذکر است به طور کلی رادارهای آرایه فازی امکان پویش بسیار سریع محیط، پایداری بالا در برابر جنگ الکترونیک و توانایی کشف و ردگیری تعداد بالایی از اهداف را دارند.
بدیهی است همانطور که هدف بعدی سامانههای دفاع هوایی موشکی "رعد/سوم خرداد/طبس" رسیدن کامل به سطح توانمندی سامانههایی همچون اس-300 است سایر اجزاء این مجموعه پدافندی نیز باید در داخل کشور توسعه یابد. بنا بر این میتوان نتیجه گرفت رادار علم الهدی به عنوان نمونه ایرانی یکی از گونههای مهم رادار نبو، رادار کاوش به عنوان مشابه داخلی رادار کاستا و رادارهای بشیر و غدیر و علیم نیز که هر یک با ابتکارات و نبوغ مهندسان جوان و متخصصان خطشکن ایرانی تفاوتهایی با نمونه های مشابه یا همرده خارجی پیدا کردهاند شکلدهنده مجموعه مدرن و یکپارچه پدافند هوایی کشور هستند.
در حالی که تهیه رادارها و مجموعههای پدافند هوایی از خارج کشور که تطابق کامل با نیازهای بومی داشته باشد امروزه بسیار دشوارتر از گذشته شده ساخت داخلی این رادارها و موشکهای مورد نیاز آنها نه تنها به رفع نیازهای اولیه پدافندی منجر می‌شود بلکه در ادامه مسیر به پوشش افزونتر تمام مناطق لازم و به مرور نیز جایگزینی سامانههای موجود با محصولات مدرن و بومی خواهد انجامید.
پیرامون موشک موجود روی خودروی پرتابگر سامانه علم الهدی که از نوع طائر-2ب است باید گفت هر چند طول کلی و قطر بدنه در ناحیه پیشران در این موشک ظاهراً بسیار نزدیک یا مشابه نمونه طائر-2آ به نمایش در آمده از سال 91 است اما بر خلاف این نمونه، طائر-2ب از قطر ثابت از انتها تا دماغه موشک برخوردار است.
در نتیجه حجم داخلی این موشک بیشتر از نسل قبلی خواهد بود. با توجه به اینکه این افزایش حجم در بخشهای میانی تا دماغه رخ داده احتمالاً سهم کمتری از آن نصیب پیشران سوخت جامد موشک خواهد بود و بیشتر این فضای افزوده به سامانههای هدایت و کنترل جدید مربوط می‌شود.
از تصاویر منتشر شده از نمایشگاه اخیر که البته نشان دهنده تمام دستاوردهای ارائه شده به محضر فرماندهی کل قوا نبود چند نمونه سامانه راداری با آنتن مسطح و متحرک با قطر نزدیک به موشکهای طائر2 دیده می‌شود که نمونه بزرگتر ممکن است سامانه مورد استفاده در طائر2ب باشد که به همراه سامانههای پردازشی در فضای بزرگتر این موشک جای میگیرد.
این سامانه راداری ظاهراً از نوع رادار فعال است که به استقلال عملکرد موشک از مجموعه پدافند هوایی پس از مراحل اولیه پرتاب منجر شده و خود سامانه را نیز از لزوم حفظ موقعیت و شرایط قفل روی هدف تا رسیدن موشک به آن بینیاز میسازد.
بر اساس مشخصات اعلام شده از سامانه سوم خرداد که کاربر موشک طائر2ب است میتوان برد موشک جدید را 50 کیلومتر و سقف پروازی آن را 25 کیلومتر برآورد نمود. رسیدن به این ارتفاع پروازی برای انهدام تمام انواع هواپیماهای رزمی فعلی و حتی نمونههایی که در آینده نزدیک به سازمان رزم دشمن افزوده می‌شوند کاملاً کافی بوده و برای درگیر شدن با راکتهای دوربرد تاکتیکی و برخی ردههای موشکهای بالستیک نیز توانمند خواهد بود.
همچنین اعلام توانایی درگیری همزمان سامانه سوم خرداد با 4 هدف و تخصیص و هدایت تا 2 موشک برای هر هدف اولین اعلام رسمی توانمندی کشورمان در رسیدن به قابلیت درگیری همزمان با بیش از 2 هدف است و طبیعتاً در بخش درگیری سامانه علم الهدی نیز قابل دستیابی است.
باید در نظر داشت پردازش سریع و همزمان دادههای تولید شده توسط رادار بر اساس علائم دریافتی از اهداف، تعیین اهداف خطرناکتر، تخصیص موشک به اهداف و هدایت ابتدایی موشکها فعالیتهایی است که حتی با فرض برخورداری موشکها از رادار فعال توسط سامانه باید به اجرا درآید و سامانههای جدید ایرانی به توان اجرای همزمان همه این فعالیتها برای 4 هدف و 8 موشک رسیدهاند.
نکته قابل ذکر دیگر این که پرتابگر حامل موشک طائر2ب در سامانه علم الهدی که در نمایشگاه اخیر دیده شد به سامانه ردگیری الکترواپتیکی مجهز بود که نشان از به کار گیری ترکیبی سامانههای مختلف شناسایی هدف است.
همچنین در کنار این خودروی پرتابگر موشکی به نام سدید630 نیز قابل مشاهده بود. بالهای این موشک مشابهت بالایی با طائر2آ و ب داشته و از نوع کشیده و نصب شده در میانه بدنه است اما بالکهای کنترلی در انتهای بدنه و شکل دماغه آن تا حدودی متفاوت از موشکهای طائر2 بود.
طول و قطر بدنه این موشک نیز نزدیک به نمونههای طائر2 به نظر رسیده اما نقش و کاربرد این موشک در سامانه علم الهدی مشخص نیست و میتواند حامل گونه متفاوتی از حسگرها برای درگیری با اهداف باشد.
با توجه به برد بالای احتمالی رادار علم الهدی برای کاستن هر چه بیشتر از فرصت واکنش اهداف و با توجه به امکان تجهیز خودروهای پرتابگر موشک های طائر2 به سامانههای مستقل ردگیری میتوان انتظار داشت همانند سامانه مرصاد2، در این سامانه نیز بین پرتابگرها و مجموعه رادار اصلی و بخش فرماندهی و کنترل امکان ایجاد فاصله باشد تا موشکها در اولین فرصت به سمت هدف شلیک شوند و عملاً برد درگیری سامانه افزایش یابد.
اطلاعات منتشر شده از سامانه علم الهدی هر چند بسیار اندک است اما نشاندهنده تلاش متخصصان کشور برای ایجاد یک سامانه کارامد در برابر اهداف پنهانکار راداری، مطابق با نیازهای دفاع در برابر تهدیدات امروزی، مبتنی بر ابتکار و تفکر داخلی و دانش پیشرفته است که برای کاهش هزینه و زمان و رسیدن به نتیجه قابل اطمینان از اجزاء سایر سامانههای تولید شده پدافندی برای تکمیل حلقههای مختلف یک سامانه دفاع هوایی موشکی بهره برده است.
