به گزارش پایگاه عدالت خواهان"به نقل از خبرگزاري بسيج از قزوين، آنچه پيش رو داريد بحثى پيرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبايى در تفسير شريف الميزان است كه در دو سوره « قدر» و «دخان» مطرح گرديده است.
شب قدر يعنى چه؟
مراد از قدر، تقدير و اندازه گيرى است و شب قدر شب اندازه گيرى است و خداوند متعال در شب قدر حوادث يك سال را تقدير مي كند و زندگى، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و امورى ازاين قبيل را دراين شب مقدر مي گرداند.
شب قدر كدام شب است؟
در قرآن كريم آيه اى كه به صراحت بيان كند شب قدر چه شبى است ديده نمي شود. ولى از جمع بندى چند آيه از قرآن كريم مي توان فهميد كه شب قدر يكى از شبهاى ماه مبارك رمضان است. قرآن كريم از يك سو مي فرمايد: « انا انزلناه فى ليله مباركه.»( دخان / ۳ ) اين آيه گوياى اين مطلب است كه قرآن يكپارچه در يك شب مبارك نازل شده است و از سوى ديگر مي فرمايد: « شهررمضان الذى انزل فيه القرآن.»( بقره / ۱۸۵) و گوياى اين است كه تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است.
و در سوره قدر مي فرمايد: «انا انزلناه فى ليله القدر.» (قدر/۱) از مجموع اين آيات استفاده مي شود كه قرآن كريم در يك شب مبارك در ماه رمضان كه همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اين كه كدام يك از شبهاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن كريم چيزى برآن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار مي توان آن شب(شب قدر) را معين كرد.
در بعضى از روايات منقول از ائمه اطهار عليهم السلام شب قدر مردد بين نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان است و در برخى ديگر از آنها مردد بين شب بيست و يكم و بيست و سوم و در روايات ديگرى متعين در شب بيست و سوم است. (۱) وعدم تعين يك شب به جهت تعظيم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نكنند.
پس از ديدگاه روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام شب قدر از شبهاى ماه رمضان و يكى از سه شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم است. اما روايات منقول از طرق اهل سنت به طورعجيبى با هم اختلاف داشته و قابل جمع نيستند ولى معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هفتم ماه رمضان شب قدر است (۲) و در آن شب قرآن نازل شده است.
تكرار شب قدر در هر سال
شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالى كه قرآن درآن نازل شد نيست بلكه با تكرار سالها، شب قدر نيز تكرار ميشود. يعنى درهر ماه رمضان شب قدرى است كه درآن شب امور سال آينده تقدير مي شود. دليل براين امر اين است كه:
اولا: نزول قرآن به طور يكپارچه در يكى از شبهاى قدر چهارده قرن گذشته ممكن است ولى تعيين حوادث تمامى قرون گذشته و آينده درآن شب بى معنى است.
ثانيا: كلمه «يفرق» در آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم.» (دخان / ۶ ) در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را ميرساند و نيز كلمه «تنزل» درآيه كريمه «تنزل الملئكه والروح فيها باذن ربهم من كل امر» (قدر / ۴ ) به دليل مضارع بودنش دلالت بر استمرار دارد.
ثالثا: از ظاهر جمله « شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن.»( بقره / ۱۸۵ ) چنين برمي آيد كه مادامى كه ماه رمضان تكرار مي شود شب قدر نيز تكرار مي شود. پس شب قدر منحصر در يك شب نيست بلكه درهر سال در ماه رمضان تكرار مي شود.
در اين خصوص در تفسير برهان از شيخ طوسى از ابوذر روايت شده كه گفت: به رسول خدا (ص) عرض كردم يا رسول الله آيا شب قدر شبى است كه درعهد انبياء بوده و امر به آنان نازل مي شده و چون از دنيا مي رفتند نزول امر درآن شب تعطيل مي شده است؟ فرمود: « نه بلكه شب قدر تا قيامت هست.»
عظمت شب قدر
در سوره قدر مي خوانيم: «انا انزلناه فى ليله القدر وما ادريك ما ليله القدر ليله القدر خير من الف شهر.» خداوند متعال براى بيان عظمت شب قدر با اين كه ممكن بود بفرمايد: «وما ادريك ما هى هى خير من الف شهر» يعنى با اين كه مي توانست در آيه دوم و سوم به جاى كلمه «ليله القدر» ضمير بياورد، خود كلمه را آورد تا بر عظمت اين شب دلالت كند. و با آيه « ليله القدر خير من الف شهر» عظمت اين شب را بيان كرد به اين كه اين شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن اين شب از هزار ماه، بهتر بودن از حيث فضيلت عبادت است. چه اين كه مناسب با غرض قرآن نيز چنين است. چون همه عنايت قرآن دراين است كه مردم را به خدا نزديك و به وسيله عبادت زنده كند. و احياء يا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق عليه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ ( با اين كه در آن هزار ماه درهر دوازده ماهش يك شب قدر است.
حضرت فرمود: « عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت درهزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد.» (۴)
وقايع شب قدر
الف- نزول قرآن در شب قدر
ظاهر آيه شريفه « انا انزلناه فى ليله القدر» اين است كه همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبير به انزال كرده كه ظهور در يكپارچگى و دفعى بودن دارد نه تنزيل، كه ظاهر در نزول تدريجى است.
قرآن كريم به دو گونه نازل شده است:
نزول يكباره در يك شب معين.
نزول تدريجى در طول بيست و سه سال نبوت پيامبر اكرم
آياتى چون «قرانا فرقناه لتقراه على الناس على مكث ونزلناه تنزيلا.»( اسراء / ۱۰۶ ) نزول تدريجى قرآن را بيان مي كند.
در نزول دفعى (و يكپارچه)، قرآن كريم كه مركب از سوره ها و آيات است يك دفعه نازل نشده است بلكه به صورت اجمال همه قرآن نازل شده است چون آياتى كه درباره وقايع شخصى و حوادث جزيى نازل شده ارتباط كامل با زمان و مكان و اشخاص و احوال خاصهاى دارد كه درباره آن اشخاص و آن احوال و درآن زمان و مكان نازل شده و معلوم است كه چنين آياتى درست در نمي آيد مگر اين كه زمان و مكانش و واقعهاى كه درباره اش نازل شده رخ دهد به طورى كه اگر از آن زمانها و مكانها و وقايع خاصه صرف نظر شود و فرض شود كه قرآن يك باره نازل شده، قهرا موارد آن آيات حذف مي شود و ديگر بر آنها تطبيق نمي كنند، پس قرآن به همين هيئت كه هست دوبار نازل نشده بلكه بين دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصيل است.
همان اجمال و تفصيلى كه درآيه شريفه «كتاب احكمت اياته ثم فصلت من لدن حكيم خبير.»( هود / ۱) به آن اشاره شده است. و در شب قدر قرآن كريم به صورت اجمال و يكپارچه بر پيامبر اكرم (ص) نازل شد و در طول بيست و سه سال به تفصيل و به تدريج و آيه به آيه نازل گرديد.
ب- تقدير امور در شب قدر
خداوند متعال در شب قدر حوادث يك سال آينده را از قبيل مرگ و زندگى، وسعت يا تنگى روزى، سعادت و شقاوت، خير و شر، طاعت و معصيت و… تقدير مي كند.
در آيه شريفه «انا انزلناه فى ليله القدر»( قدر / ۱ ) كلمه «قدر» دلالت بر تقدير و اندازه گيرى دارد و آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم.» (دخان / ۶ ) كه در وصف شب قدر نازل شده است بر تقدير دلالت مي كند. چون كلمه «فرق» به معناى جدا سازى و مشخص كردن دو چيز از يكديگر است. و فرق هر امر حكيم جز اين معنا ندارد كه آن امر و آن واقعهاى كه بايد رخ دهد را با تقدير و اندازه گيرى مشخص سازند. امور به حسب قضاى الهى داراى دو مرحله اند، يكى اجمال و ابهام و ديگرى تفصيل. و شب قدر به طورى كه از آيه «فيها يفرق كل امر حكيم.» برمي آيد شبى است كه امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصيل بيرون مي آيند.
ج- نزول ملائكه و روح در شب قدر
بر اساس آيه شريفه « تنزل الملئكه والروح فيها باذن ربهم من كل امر.»( قدر / ۴) ملائكه و روح در اين شب به اذن پروردگارشان نازل مي شوند. مراد از روح، آن روحى است كه از عالم امر است و خداى متعال درباره اش فرموده است « قل الروح من امر ربى.»( اسراء / ۸۵ ) دراين كه مراد از امر چيست؟ بحثهاى مفصلى در تفسير شريف الميزان آمده است كه به جهت اختصار مبحث به دو روايت در مورد نزول ملائكه و اين كه روح چيست بسنده مي شود.
پيامبر اكرم (ص) فرمود: وقتى شب قدر مي شود ملائكهاى كه ساكن در «سدره المنتهى» هستند و جبرئيل يكى از ايشان است نازل ميشوند در حالى كه جبرئيل به اتفاق سايرين پرچمهايى را به همراه دارند.
يك پرچم بالاى قبر من، و يكى بر بالاى بيت المقدس و پرچمى در مسجد الحرام و پرچمى بر طورسينا نصب مي‌كنند و هيچ مؤمن و مؤمنه اى دراين نقاط نميماند مگر آن كه جبرئيل به او سلام ميكند، مگر كسى كه دائم الخمر و يا معتاد به خوردن گوشت خوك و يا زعفران ماليدن به بدن خود باشد. (۵)
از امام صادق عليه السلام در مورد روح سؤال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئيل بزرگتر است و جبرئيل از سنخ ملائكه است و روح ازآن سنخ نيست. مگر نمىبينى خداى تعالى فرموده: «تنزل الملئكه والروح» پس معلوم مىشود روح غير از ملائكه است.
د- سلام و امنيت در شب قدر
قرآن كريم در بيان اين ويژگى شب قدر مي فرمايد: «سلام هى حتى مطلع الفجر.»( قدر / ۵ ) كلمه سلام و سلامت به معناى عارى بودن از آفات ظاهرى و باطنى است. و جمله «سلام هى» اشاره به اين مطلب دارد كه عنايت الهى تعلق گرفته است به اين كه رحمتش شامل همه آن بندگان بشود كه به سوى او روى مي آورند و نيز به اين كه در خصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد.
به اين معنا كه عذابى جديد نفرستد. و لازمه اين معنا اين است كه دراين شب كيد شيطانها هم مؤثر واقع نشود چنانكه در بعضى از روايات نيز به اين معنا اشاره شده است.
البته بعضى از مفسرين گفته اند: مراد از كلمه «سلام» اين است كه در شب قدر ملائكه از هر مؤمن مشغول به عبادت بگذرند، سلام مي دهند.
