سرنوشت نامعلوم آشوراده تنها جزیره ایرانی در خزر

به گزارش پایگاه عدالت خواهان گلستان"وضعیت آشوراده، در هاله‌ای از ابهام»؛ این شاید مناسب‌ترین توصیفی باشد که بتوان از شرایط این روزهای این روستای زیبا و تنها جزیره ایرانی دریای خزر کرد. حالا سازمان محیط زیست و فعالان و مدافعان محیط زیست، بر سر وضعیت این منطقه و زمزمه‌هایی که مبنی بر واگذاری آن به‌عنوان منطقه گردشگری مطرح است، با یکدیگر وارد جدال و نامه‌نگاری شده‌اند. این در حالی است که برخی خبرها از دست‌های سیاسی در پشت‌پرده این واگذاری حکایت دارد.

 

 

آشوراده روستایی در مرکز شبه جزیره میان‌کاله در شهرستان بندر ترکمن استان گلستان و تنها جزیره ایرانی دریای خزر است. این جزیره، مدت‌ها پیش به دلیل فعالیت‌های انسانی و در اثر حفر کانال از شبه جزیره میان‌کاله جدا افتاده است.

 

آنچنان که در منابع تاریخی ذکر شده است، آشوراده، مجمع‌الجزایری بوده که از سه جزیره تشکیل می‌شد اما به دلیل بالا آمدن سطح آب، دو جزیره کوچک انتهای آن در آب فرو رفته و هم‌اکنون فقط یک جزیره آن باقی مانده است. آشوراده در دوره صفویه به‌عنوان شکارگاه مورد توجه قرار گرفت و از این‌رو، دژهایی در این جزیره بنا شد.

 

آشوراده از شمال به دریای خزر، از شرق به تنگه چپق‌اوغلی، از غرب به کانال خزینی و ادامه شبه‌جزیره میان‌کاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود. ارتفاع آشوراده از سطح دریاهای آزاد، 26- متر است.

 

این جزیره، در 5 کیلومتری غرب بندر ترکمن قرار گرفته و دارای آب و هوای معتدل است. آشوراده تا سال 72 دارای امکاناتی از قبیل پاسگاه، تعاونی روستایی، مدرسه، مغازه، مسجد و حسینیه بود و بیش از 1000 نفر سکنه داشت که به دامداری، کارگری، ماهی‌گیری و کسب و کار مشغول بودند اما پس از وقوع سیل در سال 72، این جزیره از وجود سکنه تخلیه شد و اکنون فقط کارمندان شیلات در آن سکونت دارند.

 

آشوراده، دو بنای تاریخی در خود دارد؛ قلعه روس‌ها که در زمان رضاشاه تجدید بنا و به پاسگاه تبدیل شده و خانه وزیر مختار روس. این در حالی است که به دلیل عدم توجه کافی از سوی مسئولان ذی‌ربط، قلعه روس‌ها تخریب شده و خانه وزیر مختار روس نیز در حال تخریب است.

 

بوته‌های تمشک، نوعی خار خودرو و درختان انار ترش بخش عمده پوشش گیاهی آشوراده را تشکیل می‌دهند و می‌توان گونه‌های مختلف جانوری نظیر شغال، روباه، خرگوش، ماهی، قرقاول، کبک و پرندگان دریایی را در این جزیره یافت. همچنین حدود 40 درصد خاویار ایران، از مناطق نزدیک به این جزیره حاصل می‌شود.

 

 

نخستین زمزمه‌ها مبنی بر واگذاری جزیره آشوراده در پناهگاه حیات‌وحش میانکاله، در خرداد 91 شنیده شد. البته بحث تبدیل این جزیره به منطقه گردشگری از سال 76 و همزمان با تاسیس استان گلستان آغاز شد و مدیران این استان همواره درصدد تبدیل این جزیره به یک منطقه نمونه گردشگری بوده‌اند. این تلاش‌ها در دولت‌های نهم و دهم اوج گرفت، اما به دلیل فشار مسئولان محیط‌زیست به نتیجه نرسید.

 

در اول مرداد 84 و در واپسین روزهای فعالیت دولت هشتم، معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست در توافقنامه‌ای با حسین مرعشی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری در آشوراده را مجاز دانست و بهره‌برداری از آن را به شرکت میان‌کاله واگذار کرد؛ شرکتی که از صندوق محیط‌زیست (وابسته به سازمان محیط‌زیست)، شرکت توسعه گردشگری (وابسته به سازمان میراث فرهنگی) و همچنین سازمان مناطق گردشگری جهان (بخش خصوصی) تشکیل شده است. این تفاهمنامه به شدت مورد اعتراض بدنه کارشناسی سازمان محیط‌زیست واقع شد و کارشناسان با امضا توماری اعتراض خود را به این اقدام اعلام کردند اما توجهی به این اعتراضات نشد.

 

 

البته پس از مدت کوتاهی یعنی در 18 مرداد 84، سازمان بازرسی کل کشور نسبت به تلاش برای تغییر کاربری اراضی آشوراده و میانکاله هشدار داد. این سازمان چندی بعد در گزارش مشروح خود، خواستار ابطال این تفاهمنامه شد.

 

در دی 84، خبرهای امیدوارکننده‌ای در این رابطه به گوش می‌رسید. با پیگیری فاطمه واعظ جوادی، رئیس سازمان محیط ‌زیست در دولت نهم، توافقنامه رئیس پیشین این سازمان با سازمان میراث فرهنگی ابطال شد و سازمان محیط‌ زیست با هماهنگی سازمان جنگل‌ها و مراتع برای ابطال سند مالکیت آشوراده به مراجع قضایی شکایت کرد. با دستور مستقیم آیت‌الله هاشمی شاهرودی، رئیس قوه قضاییه پرونده آشوراده در خرداد ١٣٨٦ مورد بازبینی قرارگرفت و سرانجام قاضی دادگاه در واپسین روزهای سال ٨٦ سند مالکیت این جزیره را ابطال و سند جدید به نام نمایندگی سازمان جنگل‌ها و مراتع به نام دولت ثبت شد و آشوراده بار دیگر در اختیار سازمان محیط زیست قرار گرفت.

 

 

اما در تابستان 90 و در زمان ریاست محمدجواد محمدی‌زاده بر سازمان محیط‌زیست، تلاش برای واگذاری آشوراده از سر گرفته شد و این بار یک شرکت فرآورده‌های لبنی به‌عنوان سرمایه‌گذار معرفی شد و سرانجام پس از سومین سفر استانی دولت دهم به استان گلستان، تبدیل این جزیره به منطقه گردشگری به تصویب رسید.

 

در آن زمان، معاون عمرانی وقت استانداری گلستان اعلام کرد که براساس مصوبه هیئت دولت قرار است جزیره آشوراده به قطب گردشگری شمال تبدیل شود. عبدالرضا دادبود گفته بود: برای نخستین بار با تلاش مسئولان استان از جمله استاندار گلستان در سفر سوم دولت، کارگروهی برای توسعه آن تشکیل شده تا فرآیند توسعه آن شتاب گیرد. وی همچنین از لزوم حضور تمام دستگاه‌های اجرایی در انتخاب سرمایه‌گذار سخن به میان آورده بود.

 

در مرداد 92 اما اخبار متفاوتی در این رابطه منتشر شد. برخی خبرها حاکی از آن بود که این واگذاری نه با مصوبه دولت بلکه از طریق سازمان محیط زیست و با همکاری استانداری گلستان به یک شرکت فراورده‌های لبنی برای ایجاد زیرساخت‌های گردشگری انجام شده است. طرح اولیه، حاکی از برنامه‌ریزی برای واگذاری این جزیره در یک بازه زمانی 30 ساله یا 99 ساله بود.

 

این در حالی است که فرهاد شمس فلاح مشاور عالی سازمان محیط زیست در این رابطه گفته بود: این سازمان مالک جایی نیست که بتواند آن را واگذار کند. اگر رسانه‌ها اجازه دهند، سازمان محیط زیست می‌خواهد تجربه موفق سایر کشورها در نگهداری از این عرصه را با همکاری بخش خصوصی اجرا کند و تنها با استعلام استانداری و سازمان گردشگری موافقت کرده است.

 

وی تصریح کرد: مگر می‌شود به دور منطقه‌ای چون جز اراضی حفاظت‌شده سازمان محیط زیست است حصار کشید و اجازه تردد مردم را نداد؟ چرا تصور می‌کنید هر سازمانی باید نگاه صرف به حیطه کاری خود داشته باشد و با دیگر دستگاه‌ها تعامل برقرار نکند؟

 

از آن زمان تاکنون، واگذاری آشوراده و جدایی آن از پناهگاه حیات‌وحش میان‌کاله توسط سازمان محیط‌زیست در دست پیگیری است اما کارشناسان تاکید می‌کنند که براساس قوانین موجود، این اقدام، غیرقانونی بود و حتی براساس طرح مدیریت تهیه‌شده برای پناهگاه حیات‌وحش میان‌کاله، از مجموع بیش از 600 هکتار وسعت جزیره، بخش محدودی از آن جز زون تفرج قرار می‌گیرد و مابقی اراضی جزیره در زون حفاظتی است؛ بنابراین باید اقدامات حفاظتی برای آن تشدید شود نه این‌که جزیره به‌طور کامل به بخش خصوصی واگذار شود.

 

اما در مقابل این نظرات کارشناسان، سازمان محیط زیست در توجیه این واگذاری اعلام کرده بود: در حال حاضر، به دلیل نبود امکانات گردشگری در جزیره آشوراده اگرچه گردشگران زیادی به آنجا مراجعه می‌کنند وضعیت این جزیره اصلا مناسب نیست و ما امیدواریم با همکاری بخش خصوصی بتوانیم امکاناتی که سازمان قادر به ایجاد آنها نیست را برای گردشگران فراهم کنیم تا از این طریق بتوان الزامات زیست‌محیطی را که هم‌اکنون در آنجا رعایت نمی‌شود اعمال کرد.

 

 

از ابتدای دولت یازدهم اما این موضوع به شکل جدی‌تری مطرح شد و حتی رئیس‌جمهور و معاون اول وی، نیز در این رابطه به اظهارنظر پرداختند.

 

در آبان 92 و در حالی‌که زمان زیادی از روی کار آمدن دولت یازدهم نمی‌گذشت، نام آشوراده بار دیگر با گردشگری گره خورد. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور خواستار تغییر کاربری آشوراده به گردشگری شد و مسئولیت این امر را به سازمان میراث فرهنگی واگذار کرد.

 

9 آذر امسال نیز در آستانه سفر رئیس‌جمهور به استان گلستان سازمان محیط‌ زیست و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تواقفنامه‌ای مبنی بر تبدیل 380 هکتار از آشوراده به گردشگری امضا شد. بر اساس طرحی که آبان سال جاری به سازمان محیط ‌زیست ارائه شده بود، در فاز نخست 280 هکتار و در فاز دوم 100 هکتار از اراضی آشوراده به گردشگری اختصاص یافته است.

 

در روزهای میانی آذر امسال، مهم‌ترین اظهارنظر در این زمینه از ابتدای بحث‌ها در خصوص تبدیل آشوراده به منطقه گردشگری از سوی رئیس‌جمهور بیان شد. حجة‌الاسلام حسن روحانی در سفر استانی هیئت دولت به استان گلستان گفته بود: در این سفر منطقه آشوراده را به مرکز مهم گردشگری تبدیل خواهیم کرد.

 

در حالی ‌که مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست، معاون اسبق سازمان محیط زیست و بدنه کارشناسی سازمان محیط زیست و برخی متخصصان مستقل، این امر را به معنی نابودی آشوراده و پافشاری معصومه ابتکار بر یک اشتباه قدیمی دانسته‌اند اما رئیس سازمان محیط ‌زیست می‌گوید فقط 10 درصد آشوراده به گردشگری اختصاص می‌یابد؛ آن هم با رعایت ضوابط محیط ‌زیست و تنها در زون تفرج متمرکز و گسترده.

 

این در حالی است که اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست، توان این منطقه برای تاسیسات گردشگری را «بسیار کم» می‌داند و می‌گوید: این مساله که واگذاری جزیره آشوراده به گردشگری، به معنای نابودی محیط ‌زیست این منطقه خواهد بود، از هم‌اکنون کاملا شفاف و روشن است و به هیچ وجه نمی‌توان آن را توجیه کرد.

 

وی در این‌باره گفته است: واگذاری مدیریت این منطقه برای گردشگری به معنای ساخت هتل‌های 20 طبقه، هجوم جمعیت و درخواست‌هایی مانند ساخت تله‌کابین، جت اسکی، افزایش آلودگی، افزایش سر و صدا، تجمع زباله‌ها و ورود پساب‌ها به تالاب و هجوم انواع ماشین‌ها و درخواست برای پارکینگ و... است؛ اتفاقی که این جزیره را به تهرانی کوچک تبدیل خواهد کرد و بنابراین از همین حالا باید این منطقه را شهری با جمعیتی معادل سه میلیون نفر تصور کرد که در آینده نه چندان دور، از محیط ‌زیست آن چیزی باقی نخواهد ماند.

 

مشاور رئیس سازمان محیط ‌زیست تصریح کرده است: سازمان محیط‌ زیست تمام تلاش خود را برای جلوگیری از واگذاری جزیره آشوراده کرد و در نهایت محیط ‌زیست به گردشگری باخت و زور مسئولان محیط‌ زیست به دولت نرسید.