جمعی از سردبیران، دبیران و خبرنگاران رسانه‌های کشور عصر دیروز (دوشنبه) 30 اردیبهشت ماه با حضور در مجتمع غنی‌سازی شهید مصطفی احمدی‌روشن از بخش‌های مختلف این مجتمع راهبردی بازدید کردند.
در پایان این بازدید نیز بهروز کمالوندی معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس و سخنگوی سازمان انرژی اتمی در نشستی خبری اعلام کرد که از امروز (دوشنبه) با توجه ابلاغیه اخیر شورای عالی امنیت ملی و ریاست جمهوری مبنی بر عدم رعایت سقف 300 کیلویی UF6 در کشور و دستور رئیس سازمان انرژی اتمی برای ایجاد زمینه‌های لازم، ظرفیت تولید محصول غنی‌سازی کشور بدون اضافه کردن سانتریفیوژ و زنجیره، به حدود چهار برابر افزایش یافت و اطلاعات طراحی در این خصوص به آژانس بین‌المللی ارائه شده است.
وی عنوان کرد: ظرفیت ۴ برابری پیامی برای طرف مقابل است که قابلیت افزایش بیشتر وجود دارد و دیری نخواهد بود که از سقف ۳۰۰ کیلو عبور خواهیم کرد. چه بهتر که هرچه زودتر اگر می‌خواهند همین محدوده‌ها حفظ شود، کشورهای اروپایی اقدامات لازم را انجام دهند.
در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام در 18 اردیبهشت سال جاری شورای عالی امنیت ملی ایران در بیانیه‌ای توقف برخی تعهدات برجامی ایران را در چارچوب برجام اعلام کرد و به کشورهای باقیمانده در توافق ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و مالی فرصت داد.
در این بیانیه اعلام شد که جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند و به کشورهای باقی مانده در برجام 60 روز فرصت داده شد تا تعهدات خود به ویژه در حوزه های بانکی و نفتی را عملیاتی کنند و چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.
برطبق بند هفت برجام، ایران متعهد شده بود که طی مدت 15 سال و همچنان که به طور تدریجی به سمت رسیدن به استانداردهای بین المللی کیفیت برای سوخت تولیدی در ایران حرکت می‌کند، ذخایر اورانیوم خود را به 300 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی شده تا 3.67 درصد یا معادل آن در سایر اشکال شیمیایی محدود کند. براساس برجام جمهوری اسلامی ایران مقید بود تا 15 سال میزان ذخایر آب سنگین را به 130 تن محدود کند. در همین زمینه سید عباس عراقچی 18 اردیبهشت ماه در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری عنوان کرد: ایران امروز اعلام کرد دیگر به این محدودیت قائل نیست و ما دیگر هیچ محدودیتی برای میزان ذخایر خود قائل نیستیم. اینکه ذخایر به چه مراحلی می‌رسد و چه میزان افزایش می‌یابد، دست خودمان است، با توجه به ظرفیت‌های فنی، نیازها و تعاملات دیپلماتیک در عرصه عمل تصمیم می‌گیریم که با چه سرعتی مواد و ذخایر خود را افزایش دهیم.
*مجتمع غنی‌سازی نطنز
جمهوری اسلامی ایران در سال‌های 1376 و 1377 به اولین مهارت‌های پایدار کردن سانتریفیوژ دست یافت و 79-78 توانست به توانایی تکنولوژیک راه‌اندازی زنجیره سانتریفیوژ دست پیدا کند و اولین فعالیت‌های اجرایی در نطنز در زمینه بتن ریزی و خاک ریزی در سال 79 آغاز و اولین مراحل نصب سانتریفیوژها نیز در سال 1381 شروع شد. در پی تبلیغات منفی گروهک تروریستی منافقین و متعاقب بیانیه سعدآباد ایران به مدت دو سال (84-82) فعالیت غنی سازی را به حالت تعلیق درآورد و بعد از فک پلمب دو ساله فعالیت‌ها مجددا از سر گرفته شد و در 20 فروردین 1385 گازدهی به نخستین زنجیره صنعتی در نطنز آغاز شد. ایران متعاقب آن در سال 1389 نیز اقدام به غنی سازی 20 درصد در دو زنجیره کرد و در سال 1390 نیز اولین مجتمع سوخت تولید شد.
پس از توافق برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) بین ایران و گروه 1+5 (آلمان، آمریکا، روسیه، چین، انگلیس و فرانسه) به همراه اتحادیه اروپا در تیر ماه 1394 جمهوری اسلامی محدودیت‌هایی را برای چندین سال قبول کرد از جمله کاهش تعداد سانتریفیوژها تا یک دوره زمانی مشخص و بازطراحی راکتور آب سنگین اراک. در پی بیانیه اخیر شورای عالی امنیت ملی ایران برخی تعهدات خود را متوقف کرد از جمله در خصوص میزان ذخایر خود در غنی سازی و آب سنگین اراک.
مجتمع غنی‌سازی نطنز در حد فاصل کاشان و اصفهان بعد از شهادت شهید مصطفی احمدی‌روشن در دی ماه 1390 به نام این شهید نامگذاری شد.
در ابتدای ورود به این مجموعه فیلمی از روند فعالیت‌های سایت هسته‌ای شهید احمدی روشن و روند چرخه سوخت برای خبرنگاران به نمایش درآمد.
اورانیوم طبیعی پس از استخراج از معدن و تغلیظ به کیک زرد تبدیل و در کارخانه یوسی‌اف UCF اصفهان به UF6 یا همان گاز هگزافلوراید اورانیوم تبدیل می‌شود که حاوی 99.284 درصد اورانیوم 238 و تنها حدود 0.7 درصد اورانیوم 235 است. در کارخانه غنی‌سازی نطنز این میزان غنای اورانیوم 235 (0.7درصد) به غنای زیر 3.5 تا 5 درصد می‌رسد. در تاسیسات غنی‌سازی فردو تا قبل از توافق وین غنی‌سازی 20 درصد انجام می‌شد که در پی برجام این میزان متوقف شد. اورانیوم غنی شده در نطنز مجددا به اصفهان بازگشته و بعد از فرآوری به قرص و مجتمع سوخت تبدیل و در نیروگاه‌های تولید برق هسته‌ای از جمله بوشهر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مجتمع غنی سازی نطنز شامل واحد خوراک‌دهی، سالن زنجیره‌های سانتریفیوژ، واحد محصول‌گیری و اتاق کنترل است. سانتریفیوژهای مستقر در نطنز که در حال حاضر پنج هزار و 60 سانتریفیوژ از نوع IR-1 هستند، قابلیت غنی‌سازی در حد یک سو را دارند.
یکی از کارشناسان حاضر در این محل با بیان اینکه بعد از تاسیس سایت نطنز پیش بینی اولیه این بود که ده سایت دیگر نیز ایجاد شود، یادآور شد: ولی در حال حاضر بدون ایجاد سایت جدید و در صورت تصمیم کشور، قادریم در نطنز با استفاده از نسل‌های پیشرفته ماشین‌های سانتریفیوژ اقدام به غنی سازی مورد نیاز کنیم.
*انبار سانتریفیوژهای IR-1 و IR-2m و IR-4
پس از بازدید از سالن محل استقرار سانتریفیوژها ( سالن A1000) به سالن B رفتیم که بعد از برجام به محلی برای انبار و نگهداری ماشین‌های سانتریفیوژ IR-1 و IR-2m و IR-4 به همراه لوله‌ها و متعلقات آن تبدیل شده است. همه سانتریفیوژها تحت شرایط خاص و با استاندارهای جهانی به خوبی در این محل نگهداری می‌شدند و هر زمانی که ماشین‌های در حال کار به علت خرابی و کرش نیاز به تعویض داشته باشند، با این سانتریفیوژها جایگزین می‌شود. شیوه نگهداری این ماشین‌ها به نحوی است که هر زمان ایران تصمیم بگیرد ماشین‌های موجود در این انبار را مجددا به چرخه غنی سازی بازگردانده و فعالشان کند، این کار با سرعت عملی است.
در بند دو برجام آمده است: ایران در ده سال آغاز به از رده خارج کردن سانتریفیوژهای IR-1 خود خواهد کرد. طی این دوره، ایران ظرفیت غنی سازی خود در نظنز را حداکثر تا ظرفیت غنی سازی اورانیوم تعداد 5060 سانتریفیوژ IR-1 نصب شده نگه خواهد داشت. سانتریفیوژهای اضافی و زیرساخت های غنی سازی مربوطه در نطنز تحت نظارت مستمر آژانس به نحو مشروح در پیوست 1 انبار خواهد شد.
بر طبق بند 3 برجام، ایران تحقیق و توسعه ی غنی سازی را به شیوه ای که به انباشت اورانیوم غنی شده منتج نشود ادامه خواهد داد. تحقیق و توسعه غنی سازی ایران با اورانیوم برای مدت 10 سال شامل صرفا ماشین های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 به نحو تشریح شده در پیوست 1 خواهد بود، و ایران به نحو مشخص شده در پیوست یک در سایر فناوری های جداسازی ایزوتوپ برای غنی سازی اورانیوم وارد نخواهد شد. ایران به تست دستگاه های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد، و در میانه سال هشتم، تست تا 30 دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را به نحو مشخص شده در پیوست 1 آغاز خواهد کرد.
براساس بند 4 برجام، همچنان که ایران سانتریفیوژهای IR-1 را از رده خارج می‌کند، به جز نحوه مندرج در پیوست 1 اقدام به ساخت یا سرهم کردن سانتریفیوژ نخواهد کرد و سانتریفیوژهای از کار افتاده را با نوع مشابه جایگزین خواهد کرد. ایران تولید دستگاه های سانتریفیوژ پیشرفته را صرفا برای فعالیت‌های مشخص شده در این برجام صورت خواهد داد. از پایان سال هشتم، و به نحو مندرج در پیوست 1، ایران آغاز به ساخت تعداد مورد توافقی از دستگاه‌های سانتریفیوژ IR-6 و IR-8 بدون روتورز کرده و تمامی دستگاه‌های تولید شده را در نطنز، تا زمانی که بر اساس برنامه بلندمدت ایران مورد نیاز واقع شوند، تحت نظارت مستمر آژانس انبار خواهد کرد.
براساس ضمیمه یک برجام، ایران ذخیره ماشین سانتریفیوژ IR-1 موجود در انبار خود را که مازاد بر تعداد 5060 عدد ماشین سانتریفیوژ IR-1 در نطنز و ماشین‌های سانتریفیوژ IR-1 نصب شده در فردو می باشد را برای جایگزینی ماشین‌های خراب و یا برخورد کرده، استفاده خواهد کرد. هر زمان در طی مدت 10 سال از شروع اجرای برجام، سطح موجودی ماشین سانتریفیوژ IR-1 به 500 عدد و یا کمتر از آن رسید، ایران می تواند این سطح از موجودی را با از سرگیری تولید ماشین های IR-1 با نرخ تعداد متوسط ماهانه ماشین‌های برخورد کرده، بدون اینکه از سطح ذخیره 500 عدد تجاوز کند، حفظ کند.
*نصب زنجیره 20 تایی سانتریفیوژ IR-6 در نطنز
گفتنی است 20 فروردین سال جاری (1398) نصب زنجیره 20 تایی سانتریفیوژ IR-6 در مجتمع نطنز (شهید احمدی روشن) آغاز شد. علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی همزمان با آغاز نصب این زنجیره عنوان کرد: این ماشین از صفر تا صدش در مرکز مدرن مونتاژ سانتریفیوژ ساخته شده است. این مرکز را بنا به دستور مقام معظم رهبری که فرموده بودند زیرساخت‌های ساخت سانتریفیوژهای جدید را آماده کنید، آماده کردیم و این سانتریفیوژها در آنجا ساخته شده است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای 14 خرداد 1397 در مراسم سالگرد عروج ملکوتی امام خمینی (ره) با تأکید بر اینکه ملت و دولت ایران این را تحمل نخواهد کرد که هم تحریم باشد هم در محدودیت و حبس هسته‌ای، مسئولان سازمان انرژی اتمی را موظف کردند به سرعت آمادگی‌های لازم را برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو فراهم آورند.
*واحد فرآیندی اختلاط، انتقال و نمونه‌گیری
بازدید از واحد اختلاط، انتقال و نمونه‌گیری در سایت نطنز از دیگر برنامه‌های رسانه‌های حاضر در این تور هسته‌ای بود. این واحد 20 فروردین 1397 رسما مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
طراحی این طرح در سال ۹۲ آغاز و در اواخر سال ۹۴ عملیات اجرایی این طرح کلید خورد.این واحد غنای مواد را تنظیم می‌کند و جزو حلقه‌های نهایی استفاده از سوخت است.
* مرکز مدیریت پسمانهای غنی‌سازی E1000
مرکز مدیریت پسمانهای غنی سازی E1000 از دیگر بخش‌های مستقر در مجتمع نطنز است که به دلیل کمبود وقت موفق به بازدید از داخل مجموعه نشدیم.
در مجتمع غنی سازی شهید احمدی روشن پس از راه‌اندازی و بهره‌برداری از زنجیره‌های غنی سازی و تولید مقادیری از پسمان پرتوزا و برخی نیازهای دیگر، طراحی و ساخت مرکز مدیریت پسمانهای غنی سازی به منظور جمع آوری پسمانها، طبقه بندی، پیش آمایش، آمایش، آماده سازی، تثبیت و انبارش موقت پسمانهای جامد پرتوزا و عملیات رفع آلودگی از ماشین‌های سانتریفیوژ و سایر تجهیزات فرآیندی در دستورکار سازمان انرژی اتمی ایران قرار گرفت. طراحی و ساخت و اجرای این مرکز از سال 1394 آغاز شد.
این مرکز دارای زیربنای تقریبی پنج هزار و 600 متر مربع میباشد و شامل چهار بخش اصلی، عملیات پسماناری مواد جامد پرتوزا، عملیات رفع آلودگی از ماشین‌های سانتریفیوژ از IR-1 تا IR-8 و سایر تجهیزات غنی سازی شامل مخازن، پمپ‌های خلاء و انواع شیرها، عملیات شستشو و سرویس سیلندرهای خوراک دهی و جمع آوری UF6 ، آمایش خاک‌ها و حلال‌های آلی آلوده، خشک نبودن پسمانهای مرطوب و رفع آلودگی وسایل نقلیه آلوده در بخش‌های مختلف آن با رعایت مسائل ایمنی و استاندارد انجام می‌شود. تجهیزات اصلی مرکز شامل خردکننده صنعتی، دستگاه فشرده ساز، دستگاه برش، حوضچه‌‌های رفع آلودگی، پکیج بازیابی و تصفیه روغن، بسته‌بندی و ابزار دمونتاژ ماشین سانتریفیوژ و سایر تجهیزات فرآیندی با هدف مدیریت پسمانهای غنی سازی در فاز اول تا آستانه غنی سازی به میزان 190 هزار سو طراحی، اجرا نصب و راه‌اندازی شده است که این ظرفیت در آینده تا یک میلیون سو قابل افزایش است.
علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی در زمان افتتاح این مرکز در 20 فروردین سال جاری در این باره گفت: این مرکز جایگاه مهمی در سایت نطنز دارد هر سایت غنی‌سازی باید چنین مرکزی را برای مدیریت پسمانها داشته باشد. این پروژه برای 190 هزار سو می‌تواند پاسخگو باشد، البته می‌تواند به راحتی تا یک میلیون سو نیز توسعه یابد. اغلب دستگاه‌ها و تجهیزات در ایران طراحی و نصب شد و همه چیز بومی است.
گفتنی است با راه‌اندازی و بهره‌برداری از این واحد پسمانهای پرتوزا در هر دو سایت غنی‌سازی اورانیوم شهید علیمحمدی و شهید احمدی روشن به صورت استاندارد و کاملا ایمن مدیریت خواهد کرد.
* زیرساخت‌های برقی نطنز
از دیگر مجموعه‌هایی که حدود یک سال گذشته در نطنز ایجاد شده، واحد پست برق است که در 20 فروردین 1397 مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در گذشته برق مجتمع تنها از یک پست برق تامین می‌شد که در صورت قطع برق مشکلاتی برای فرآیند غنی سازی و دستگاه‌های سانتریفیوژ ایجاد می‌شد که با احداث این پست این مشکل هم برطرف شده است. در این زمینه علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی گفته بود: با سرعت در این زمینه کار کرده و هزینه زیادی را پرداختیم و در حال حاضر تاسیسات برقی نطنز برای چند صد هزار سو آماده است.
*مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران
برنامه پایانی هم بازدید از مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران بود که همه بومی و به دست متخصصان صنعت هسته‌ای کشور ایجاد شده است.
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی 15 خرداد 1397 و پس از دستور رهبر معظم انقلاب که سازمان انرژی اتمی را موظف کردند به سرعت آمادگی‌های لازم را برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو فراهم کنند، از راه‌اندازی کارخانه‌ای سخن گفت که قرار است در چارچوب طرح تحول غنی سازی کشورمان، ساخت انبوه سانتریفیوژهای پیشرفته IR-6، IR-4، IR-2M و در مرحله بعدی IR-8 در آن انجام شود.
علی‌اکبر صالحی 15 خرداد 1397 در نشستی خبری در این باره گفته بود: کار دیگری که در نطنز انجام شد و باز در چارچوب تعهدات پادمانی ما بود؛ ولی اعلام عمومی نکردیم، برای ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته بود. ما برای ساخت این سانتریفیوژها، باید تاسیساتی را فراهم می‌کردیم و بهترین تجهیزات اندازه‌گیری، تجهیزات مختلف کنترلی و مکانی برای مونتاژ سانتریفیوژهای جدید را باید انجام می‌دادیم که این کار را انجام دادیم و فعالیت‌های گسترده‌ای را داشتیم، ولی آنجا را به کار نگرفتیم و به فرمان رهبری و دستور رئیس جمهور ما برای به کارگیری این زیرساخت بسیار افتخار آفرین کار را آغاز کردیم.
وی در همان زمان درباره مقدمات غنی سازی 190 هزار و زمان رسیدن به این میزان گفت: مقدمات آن یک سالن مونتاژ است که خیلی از کارهای این سالن را انجام دادیم و امیدواریم ظرف هفته‌ها و یکی دو ماه آینده از هر حیث آماده باشد، ولی این به معنای شروع مونتاژ سانتریفیوژهای جدید به مفهوم تولید انبوه نیست. این امکانات هست که اگر خدای نکرده برجام فروریخت که امیدوارم چنین نشود، ما دنبال این نباشیم که بخواهیم سالن ایجاد کنیم.در صورتی که برجام فرو بریزد ظرفیت این سالن مونتاژ اینقدر بالاست که در زمان کوتاهی می‌توانیم به این ظرفیت (190 هزار سو) برسیم.
علی‌اکبر صالحی 17 خرداد 1397 هم با حضور در محل این سالن در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری عنوان کرد: اینجا قبلا یک سوله متروکه بود و وقتی که مذاکرات آغاز شد با توجه به تجربه‌ای که از گذشته داشتیم پیش بینی می‌کردیم که شاید مذاکرات بالاخره به نتیجه نرسد و یا اگر هم به نتیجه برسد، براساس بدعهدی‌که از آمریکایی‌ها و دیگران سراغ داریم، آمادگی لازم را برای برگشت پذیری برای خودمان ایجاد کردیم. قبل از آن که برجام به سرانجام برسد، فعالیت این سالن را شروع کردیم و در سال 93 شروع به طراحی و تامین تجهیزات و ساخت این سوله متروکه کردیم، این سوله از چند غرفه مختلف تشکیل شده به عنوان مثال تست روتور در سرعت‌های مختلف.
صالحی با بیان اینکه تمامی تست‌های لازم را هم برای روتور و هم تجهیزات دیگری که در سانتریفیوژ به کار گرفته می‌شود در این سالن‌‌های مختلف انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: در این سالن تعدادی از شاخص‌ها اندازه‌گیری می‌شود و علاوه بر این، یک سالن بزرگتری نیز هست که هنوز کارش به اتمام نرسیده و انشاءالله ظرف چند هفته دیگر آماده می‌شود که در آنجا کنترل کامل یک سانتریفیوژ بعد از اینکه کاملا مونتاژ می‌شود، انجام می‌شود و آنجا ظرفیت 60 سانتریفیوژ را دارد که همزمان کنترل کامل کند.
وی عنوان کرد: این سالن برای سانتریفیوژهای IR-2m ,IR-4 ,IR-6 که جزو سانتریفیوژهای پیشرفته ما هستند، مناسب است. اما سقف آن برای IR-8 مناسب نیست و می‌توانیم در ادامه این سوله یک سوله دیگری را داشته باشیم و در سالن جدید سقف را آن قدر بزرگ در نظر می‌گیریم که IR-8 و نسل‌های بعدی و تا IR-8 در آن جا بگیرد.
صالحی بیان کرد: سال 93 شروع به ساخت این سوله کردیم و 94 تمام شد اما از آن بهره برداری نکردیم و در واقع زیرساختی بود تا اگر شرایط تغییر کرد جلوتر از زمان باشیم، اگر می‌خواستیم طبق روال معمول عمل کنیم، مجموعه‌ای که اکنون می‌بینید 5 الی 6 سال آینده ساخته می‌شد.
وی همچنین گفت: ما الان اینجا نمی‌توانیم هر مقدار که دلخواهمان است سانتریفیوژ جدید را مونتاژ کنیم، محدودیت برجامی داریم و مقام معظم رهبری نیز فرموده‌اند که شما زیرساخت‌های لازم را آماده کنید تا چنانچه ضرورت یافت به سرعت بتوانیم مونتاژ سانتریفیوژهای جدید را آغاز کنیم، به گونه‌ای که تا ظرفیت 190 هزار سو در یک فاصله زمانی کوتاهی برسیم.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ظرفیت این سالن حدود 60 ماشین در روز است، گفت: اگر 60 تا IR-6 را بخواهیم مونتاژ کنیم 60 تا 10 سو می‌شود 600 سو، ماهی 18 هزار سو و 10 ماه می‌شود 180 هزار سو؛ یعنی در عرض 10 ماه مجموعه سالن‌هایی که ایجاد شده می‌توانند 180 هزار سو یا همان 190 هزار سو مدنظر را تولید کنند.
*بازدید از اراک هم در برنامه است
بهروز کمالوندی در نشست خبری روز دوشنبه در نطنز همچنین اعلام کرد که به زودی برنامه‌ای برای بازدید از رآکتور آب سنگین اراک نیز برای رسانه‌ها ترتیب داده خواهد شد.
