دولت با استخدام مستشاران خارجی موافقت کرد

هیئت دولت در جلسه امروز به اتفاق آرا معاهده مورخه نهم ماه اوت 1919 م، بین ایران و انگلستان را ملغی و به وزارت خارجه اعلام کرد که با تنظیم لایحه‌ای درباره الغای قرارداد مذکور مراتب را به سفارت انگلیس اعلام نماید.

«نرمن» وزیر مختار انگلیس در ایران که از حامیان و طرفداران اقدامات سید ضیاء علیه طبقه حاکمه بود، به لرد کرزن وزیر خارجه انگلیس چنین اظهار نمود که قدرت را جز با زور نمی‌توان از چنگ گروه کوچکی از افراد فاسد و بی‌کفایت یا هر دو که تا به حال آن را در انحصار خود داشته‌اند و تقریباً کشور را به نابودی کشانده‌اند، درآورد.

نرمن نیز تأیید کرد که حبس و تبعید تنها راه جلوگیری از دستیابی مجدد آنان به مقام‌های پیشین است. او حتی در این گزارش که برای کرزن ارسال نمود، خاطرنشان ساخت که بعضی از طبقه حاکمه قدیم از کودتا و نتایج آن به عنوان تنها راه نجات ایران از چنگال بلشویک‌ها استقبال می‌کنند.

وزارت خارجه انگلیس که به حفظ افسران انگلیسی در شمال ایران تمایل داشت، به وزارت جنگ  انگلیس پیشنهاد داد، افسران انگلیسی مزبور به طور انفرادی و داوطلبانه وارد خدمت در ایران شوند که مسئولیتی متوجه دولت انگلیس نباشد.

امروز هیئت دولت با استخدام عده‌ای مستشار از کشورهای مختلف اروپا و آمریکا به شرح ذیل موافقت نمود:

1ـ یک نفر افسر عالی‌رتبه سوئدی که حداقل دارای درجه سرهنگی و بیست و چهار نفر صاحبمنصب سوئدی که دارای درجات مختلف نظامی باشند، با نظر وزارتخانه‌های داخله و جنگ از کشور سوئد برای تشکیلات اداره ژاندارمری.

2ـ یک نفر مستشار عالی‌رتبه و ده نفر متخصص مالیه از انگلستان که متناسب با مشاغل مورد نظر با مشاوره وزارت مالیه در نظر گرفته شوند.

3ـ یک نفر مستشار عالی‌رتبه و ده نفر متخصص امور کشاورزی از آمریکا با موافقت وزارتخانه‌های مالیه وفلاحت و تجارت برای اصلاح امور کشاورزی و تقسیم اراضی خالصه.

4ـ یک نفر مستشار عالی‌رتبه و چهار نفر متخصص قضایی برای عدلیه با موافقت نظر وزارت عدلیه از فرانسه، همچنین مسئولیت استخدام مستشاران و متخصصین خارجی، به «میرزا حسین‌خان علاء» محول شد. وظیفه انتخاب مستشاران و عقد قرارداد با آنان نیز به عهده میرزا حسین خان علاء گذاشته شد. 

روس‌ها یکصدوپنجاه نفر از نیروهای خود را که اخیراً به ایران وارد کرده بودند به پل خاتون اعزام نمودند.

مصوبه مهم دیگر در جلسه امروز در دولت ضبط دارایی تجارتخانه تومانیانس  اعم از منقول و غیر منقول (در هر نقطه از کشور) در مقابل بدهی این تجارتخانه به دولت بود.

«مسعود کیهان» وزیر جنگ با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: با توجه به این که، وزارت جنگ برای اصلاحات نظامی مجبور به اتخاذ تصمیمات اساسی است، از این به بعد هرگونه توصیه‌ای، درباره هر کس، به این وزارتخانه برسد، بدون پاسخ خواهد ماند و ترتیب اثر داده نخواهد شد.

 

«نرمن» در مقام معرفی سید ضیاءالدین طباطبایی رئیس‌الوزرای جدید ایران به «کرزن» وزیر خارجه انگلیس وی را نخستین کسی دانست که، جداًَ درصدد برآمده تا دست به اصلاحات بزند ... نخستین کسی است که، پس از میرزا تقی‌‌خان امیرکبیر درصدد تغییرهای جدی برآمده است.

از سوی رئیس‌الوزراء به تمام وزارتخانه‌ها و دوایر دولتی دستور داده شد، هرچه زودتر بودجه‌های سال آینده خود را تهیه نموده و به هیئت دولت ارائه کنند.

قبل از ظهر امروز رضاخان رئیس دیویزیون قزاق به حضور رئیس‌الوزراء رسید و مدتی با وی مذاکره و گزارش‌هایی را به او ارائه کرد.

امروز مبلغ بیست‌وشش هزار و پانصد تومان از بابت درآمدهای اداره تحدید و دوهزار و پانصد تومان از بابت درآمدهای اداره دخانیات به خزانه‌داری کل تحویل گردید.

پیش از ظهر امروز «موقرالدوله» وزیر فلاحت و تجارت و فواید عامه به تمام دوایر و شعب این وزارتخانه سرکشی کرده، و افراد هر یک از این دوایر به او معرفی شدند، به هر یک از این کارکنان جهت بهبود امور اداری توصیه‌های لازم ارائه شد.

به مناسبت درگذشت مرحوم «میرزا فضلعلی مجتهد تبریزی»  امروز مجلس ترحیمی در مسجد شیخ عبدالحسین (مسجد ترک‌ها) برگزار گردید.

مبلغ پنجاه هزار تومان از بانک شاهنشاهی شعبه اصفهان به عراق (اراک) حمل شد.

پاورقی‌:

1. اسناد وزارت امورخارجه، س 1339ق، ک 37، پ 2، ص 7 و زندگانی سیاسی، اجتماعی سید ضیاءالدین طباطبایی، ص 205.

2. Norman to Curzon, 3 March 1921 , Fo 371/6401/ 2883.

3. وزارت جنگ انگلیس به دلیل آنکه، این امر به تعهدات بیشتر نظامی از نوعی نامحدود منجر نشود و بودجه و افراد لازم هم موجود نبود مخالف پیشنهاد وزارت خارجه بود.

«الیفانت» پس از جلسه‌ای طولانی، نتوانست نگرانی ژنرال «رادکلیف»، فرمانده عملیات نظامی را که هنوز هم احساس می‌کرد در صورت به خطر افتادن زندگی این افسران وزارت جنگ ناگزیر می‌شود که برای نجاتشان اقدام کند، فرونشاند.«الیفانت» مستقیماًَ به «ویلسون» متوسل شد، او سرانجام موافقت کرد به افسرانی که داوطلب این کار بودند اجازه دهد، اما هشدارداد که آنان باید بدانند که در صورت به خطر افتادن جانشان، اعزام نیرو برای نجاتشان امکان‌پذیر نیست.

(Wo to Haldane, 19 March 1921, wo 32/ 5807; Fo 371/ 6426/ 3166, 3420, 3399).

  Wo to Fo. 3 March 1921, Fo 371/ 6426/ 3166.

4. تلگراف کارگزاری اصفهان به وزارت خارجه، 15/12/1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 46، پ 5، ص 85 .

5. مراسله ریاست وزرا به وزارت خارجه، 30/12/1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 41، پ 22، ص 50، اصل این مصوبه در 13/12/1299 بوده که در روزشمار تاریخ ایران نوشته باقر عاقلی، تاریخ 16/12/1299 برای آن ذکر شده است که صحیح نمی‌باشد. (م).

6. تلگراف کارگزاری سرخس به وزارت خارجه، 14/12/1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 42، پ 6، ص 123.

7. تجارتخانه تومانیانس. اولین تجارتخانه‌ای است که در ایران به کار صرافی و بانکداری، به شکل وسیع و جدید آن،‌روی آورد. هاراتون تومانیانس در 1257، مؤسسه تجاری خود را در تبریز، شهر پر رونق تجاری آن زمان، تأسیس کرد و پس از برقراری صادرات و واردات با روسیه و چند سفر به این کشور و آشنایی با بانکداری آن، در 1309 کار صرافی و بانکداری را آغاز کرد که به تدریج، به صورت فعالیت اصلی تجارتخانه درآمد. تومانیانس در شهرهای تهران،‌تبریز، ارومیه، رشت، بندرانزلی، قزوین، مشهد، سبزوار، گرگان و نیز شهرهای خارجی بادکوبه، حاجی طرخان، مسکو، برلین، پاریس، لندن و قسطنطنیه شعبه نمایندگی داشت.این مؤسسه، در مدتی کوتاه توانست در خرید و فروش ارز با بانک شاهنشاهی رقابت کند و با افتتاح حساب جاری برای مردم، پرداخت وام و دادن بهره به موجودی تا 6%، موفقیت زیادی به دست آورد. ولی پس از قریب یک قرن فعالیت، در جریان انقلاب روسیه، ورشکست و اموالش توقیف شد.

در سال‌های آخر دایر بودن تجارتخانه تومانیانس سه نفر از فرزندان تومانیانس به نام‌های وارطان، گریگور و لیون تومانیانس تجارتخانه را اداره می‌‌کردند. (جهت اطلاع بیشتر رک: تاریخچه سی‌ساله بانک ملی ایران، ص 47ـ 50؛ خاطرات احتشام‌السلطنه، ص 219؛ سفری به ایران همزمان با انقلاب روسیه، ص 43؛ بانک و عملیات بانکی، ص 309ـ 311؛ پول و بانک از نظریه تا سیاست‌گذاری، ص 169؛ موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، ص 77ـ 78).

8. .زندگانی سیاسی، اجتماعی‌سید ضیاءالدین طباطبایی، ص 205.

9. روزنامه ایران، 13/12/1299، ص 1.

10. Norman to Curzon, 3 March 1921. Fo 371/6403.

11. روزنامه ایران، 14/12/1299، ص 1.

12. همان، ص 1.

13. همان، ص 2.

14. همان، ص 1.

15. فضلعلی آقا مجتهد تبریزی (میرزا) فرزند حاجی میرزا عبدالکریم ملاباشی پسر میرزا ابوالقاسم ایروانی الاصل، پسر میرزا محمد کلانتر از ساکنین تبریز و جزو علمای آن شهر، مخصوصاً از ادبای درجه اول آن جا، محسوب می‌شد. در دوره اول مشروطیت ایران در س 1324 ق، از طرف آذربایجان به عنوان وکیل مجلس به تهران روانه گردید. پس از انحلال مجلس در س1326 ق، در تهران متوقف و بعدها به خدمت عدلیه درآمد و در ادارة دیوان تمیز عضو گردید. در سال 1334ق، به واسطه کسالت مزاج عازم لندن و بعد از مدتی عازم هلند شد و در سال 1335ق، برای تکمیل معالجه به برلین رفت سرانجام وی در فوریه 1921م، دارفانی را وداع گفت. وی در هنگام مرگ حدود 60 سال داشت. (رجال عصر مشروطیت، ص 81؛ یادداشت‌های قزوینی، ج 8، ص 221 و 222).

16. روزنامه ایران، 13/12/1299، ص 1.