ترامپ، برجام و پیشنهاد تکمیلی فرانسوی‌ها، همسویی یا تقابل؟

به گزارش پایگاه عدالت خواهان" سخنرانی دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و حملات او به توافق هسته‌ای ایران و 1+5 جز در مورادی خاص استقبال چندانی را از سوی مقامات حاضر در نیویورک برنینگیخت و یکی از مقاماتی که در سخنرانی خود در سازمان ملل متحد نسبت به گفته‌های رئیس‌جمهور آمریکا واکنش نشان داد، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه بود.

به نوشته وبگاه رادیو بین‌المللی فرانسه، رئیس‌جمهوری فرانسه با اشاره به برجام و با کنایه به سخنان دونالد ترامپ گفت «امروز پشت کردن به [این توافق] بی‌آنکه در برابر آن پیشنهادی ارائه شود، یک اشتباه سنگین و عدم پایبندی به آن بی‌مسئولیتی خواهد بود زیرا این توافق مفید و برای صلح ضروری است.»

با این حال، سخنان آقای ماکرون نکته دیگری هم داشت که البته مسبوق به سابقه است و حدودا یک‌ماهی می‌شود از سوی فرانسوی‌ها مورد اشاره قرار می‌گیرد، وی این خواسته را مطرح کرد که «این توافق از طریق تلاش برای نظام دادن به فعالیت‌های موشکی ایران و تعیین تکلیف فعالیت‌های اتمی این کشور پس از سال 2025 تکمیل شود.»

همان‌طور که ذکر شد، اظهار نظر فوق مسبوق به سابقه نیز هست. به عنوان نمونه، «ژان ایو لودریان»، وزیر امور خارجه فرانسه نیز پیش از سخنرانی آقای ماکرون در مجمع عمومی سازمان ملل گفته بود که توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 (برجام) را می‌توان برای بعد از سال 2025 تکمیل کرد.

مقامات فرانسوی جزئیات آنچه را از این توافق مکمل (به‌معنای توافق برای پس از 2025 نه تکمیل متن توافق فعلی) انتظار دارند، نگفته‌اند و تنها همان دو محوری که رئیس‌جمهور این کشور مطرح کرده مشخص است: «نظام دادن به فعالیت‌های موشکی ایران» و «تعیین تکلیف فعالیت‌های اتمی ایران برای پس از 2025». البته بعید نیست در آینده موارد دیگری هم به این طرح اضافه شود، مثل «فعالیت‌های ایران در منطقه».

بدیهی‌ست که این توافق اگر هم قرار بر شکل‌گیری آن باشد، مذاکره برای آن باید در سال‌های نزدیک به 2025 صورت گیرد، یعنی احتمالا سال 2023 به بعد. از این گذشته، هنوز دقیقا روشن نیست که پیشنهاد فرانسه تا چه حد جدی است و تا چه میزان مورد پذیرش دیگر اعضای 1+5 قرار دارد؟

با این وجود، سوال مهمی وجود دارد که باید به آن پاسخ داد: «پیشنهاد فرانسوی‌ها را چگونه باید تعبیر کرد؟»

* سخنرانی نتانیاهو در سازمان ملل متحد

نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، 36 بار از ایران نام آورد. وی در بخشی که در خصوص «اصلاح توافق هسته‌ای» سخن می‌گفت، اظهار داشت: «اصلاح توافق چیزهای زیادی نیاز دارد، در میان آنها بازرسی از سایت‌های نظامی و سایتی که مشکوک است و تنبیه ایران به‌خاطر هرگونه نقض توافق قرار دارد. اما از همه مهمتر، اصلاح توافق به‌معنای خلاص شدن از دست "بندهای پایان‌دهنده به محدودیت‌های ایران" (Sunset Clause) است.»

کلیدی‌ترین جمله‌ای که نتانیاهو در سخنرانی خود گفت و البته پیش از این نیز گفته بود، همین بخش مربوط به Sunset Clause است. نتانیاهو به‌دنبال این است که محدودیت‌های هسته‌ای ایران در برجام را همیشگی کند.

بدون هیچ تردیدی دولت‌های آمریکا به‌صورت عام و دولت فعلی آمریکا به‌شکل خاص، در سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود به‌شدت متاثر از مواضع اسرائیل هستند. بر همین اساس می‌توان تصور کرد که واشنگتن نیز آن‌گاه که از مذاکره مجدد و اصلاح توافق سخن می‌گوید، چیزی شبیه به همین مواضع نتانیاهو را در ذهن می‌پروراند.

فرانسوی‌ها اما از اصلاح توافق هسته‌ای فعلی سخن نمی‌گویند و تاکید دارند که برجام به همین شکل باید ادامه یافته و همه طرف‌ها بدان متعهد بمانند؛ اما برای پس از 2025 می‌توان گفت‌وگو کرد.

* تعبیر خوش‌بینانه

روزنامه آفتاب یزد پیش از هفتاد و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد و در واکنش به اولین خبری که در رسانه‌های فارسی در خصوص طرح فرانسوی ها منتشر شد، گفت‌وگویی را با یک دیپلمات سابق به نام فریدون مجلسی صورت داد و از او پرسید: « اگر اینطور است پس ماجرای مذاکرات از سال 2025 و آورده‌شدن مفاد جدید به برنامه هسته‌ای از جمله موشک‌های هسته‌ای چیست؟ آیا این معنایی غیر از تجویر یک مکمل برای برجام دارد؟»

آقای مجلسی در پاسخ اظهار داشته بود: «تا 10 سال دیگر همه شرایط کشورهای مختلف متفاوت خواهد شد تا آن موقع ایران دیگر حسابی با دنیا نخواهد داشت.»
وی افزود: «اینکه رئیس‌جمهور فرانسه بگوید از سال 2025 می‌توانیم مذاکراتی درباره برجام داشته باشیم یک معنای دوطرفه دارد. ایران تا سال 2025 با 100 میلیون جمعیت و بزرگتر از فرانسه دارای حقوق متفاوتی خواهد بود.»

وی با تاکید بر اینکه این صحبت‌ها تاحدی ناشی از فشارهای ترامپ درباره برجام بوده است، گفت: «صحبت‌های رئیس‌جمهور فرانسه به‌نوعی گریز از زیربار فشارهای آمریکاست نه تهدید ایران، فرانسه موضوع مذاکره برجام را به آینده‌ای دور محول کرده است که در آن نه از آقای ترامپ و تهدیدهایش خبری هست و نه از موضع‌گیری‌های تند امروز آمریکا علیه برجام، نشان.»  

در این نگاه خوش‌بینانه، آقای ماکرون با طرح موضوع مذاکرات برای پس از سال 2025، عملا تلاش دارد ترامپ و دولت تندروی او را به آینده‌ای حواله بدهد که اصولا دولت ترامپ در آن زمان بر سر کار نیست.

* چه تعابیر دیگری می‌توان کرد؟

«ویلیام برنز» و «جیک سالیوان» دو دیپلمات ارشد سابق آمریکایی که آغازگر مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در عمان بوده و نقش عمده‌ای شکل‌گیری برجام داشته‌اند، در یادداشتی در روزنامه «نیویورک تایمز»، تصریح کرده‌اند: «اگر در یک دنیای ایده‌آل زندگی می‌کردیم، الان دانش ایجاد چرخه سوخت اتمی از ذهن ایرانیان پاک شده بود، زرادخانه موشکی این کشور نابود شده بود، استفاده خطرناک ایران از نیروهای نیابتی منطقه‌ای‌اش متوقف شده بود و در مجموع، این کشور به یک قدرت منطقه‌ای مهارپذیرتر تبدیل شده بود.»

ایده‌آل‌های مذاکره‌کنندگان آمریکایی همان‌گونه که خود اذعان دارند علی‌رغم امتیازاتی که ایران در برجام به طرف غربی داد، محقق نشده‌اند و البته بخش زیادی از این ایده‌آل‌ها اصولا مربوط به مسائل غیرهسته‌ای هستند که در مذاکرات منتهی به برجام، موضوعیت نداشته‌اند. اما نمی‌توان مطمئن بود که آمریکایی‌ها و متحدین غربی آن‌ها از ایده‌آل‌هایشان تنها به واسطه توافق هسته‌ای وین چشم پوشیده‌اند، بلکه می‌توان با قاطعیت بیشتری به عکس آن حکم داد.

اینکه گفته می‌شود آمریکا به دنبال خروج از برجام است، تنها بخشی از واقعیت را پوشش می‌دهد، بخش دیگر این است که واشنگتن هرگز نمی‌خواهد ایران از برجام خارج شده و رژیم سنگین بازرسی‌های ایجاد شده علیه این کشور از دست برود. ساده‌ترین چشم‌انداز دولت فعلی آمریکا در خصوص توافق هسته‌ای این است که «ایران را در عین اینکه تحت کنترل‌های شدید آژانس قرار دارد، بار دیگر زیر بار تحریم‌های بیشتر ببرد تا ایران امتیازات بیشتری بدهد، این‌بار شاید امتیازاتی از جنس غیرهسته‌ای؛ و از سوی دیگر، بر گستره بازرسی‌های آژانس هم بیفزاید.» به عبارت ساده‌تر، واشنگتن ایرانی می‌خواهد تحت رژیم‌های بازرسی برجام اما همچنان تحت فشار تحریم‌ها، تا از آن امتیازات بیشتری بگیرد.

اروپایی‌ها در این بین، شاید تندی مواضع ترامپ و نتانیاهو را نداشته باشند اما در اصل سیاست تحدید ایران با آمریکایی‌ها اختلاف اساسی ندارند. آنها نیز نگران توسعه نفوذ ایران در منطقه و همچنین نگران توان نظامی بازدارنده ایران هستند. نگرانی اروپایی‌ها در خصوص مواضع ترامپ، از دست دادن برجام به‌خاطر تندروی‌های اوست. آن‌ها هم می‌خواهند ایران زیر رژیم بازرسی‌های برجام بماند اما از سوی دیگر به بازارهای ایران هم نیم‌نگاهی دارند.

شاید حتی اروپایی‌ها هم بدشان نیاید که بندهای پایان‌دهنده به محدودیت‌های هسته‌ای ایران در برجام کنار گذاشته شده و یا دست‌کم برای مدتی تمدید شوند. از سوی دیگر، اروپایی‌ها حتما تمایل دارند که در خصوص برنامه موشکی نیز ایران حاضر به پذیرش محدودیت‌هایی شود. اینها تمایلات پنهان نیستند. امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه اخیرا در مصاحبه با سی‌ان‌ان گفته بود: لازم است جامعه بین‌المللی به تدوین راهبردی جدید در خصوص برنامه موشکی ایران بپردازد. وی گفت: «من می‌خواهم درباره این راهبرد بیشتر بدانم. باید آن را کنترل کنیم، چون تهدیدی برای کل منطقه است. لازم است ما درباره دوران پس از سال 2025، مذاکراتی را باز کنیم.» موگرینی هم در این خصوص گفته است که به هر موضوعی در خصوص ایران می‌توان پرداخت، اما نه در برجام.

به‌نظر می‌رسد فرانسه با پیشنهادی که داده به دنبال راه‌حلی است که هم برجام را حفظ می‌کند و هم نگرانی‌های واشنگتن و بروکسل را در آینده مدنظر قرار می‌دهد. با چنین تعبیری، نمی‌توان گفت که هدف ماکرون صرفا حواله دادن ترامپ به آینده است.

* عضو عادی غیرهسته‌ای ان‌پی‌تی

آنچه قرار است با پایان یافتن محدودیت‌های برجام محقق شود، تبدیل شدن ایران به یک عضو عادی غیرهسته‌ای (عضوی که صاحب سلاح هسته‌ای نیست، اعضای هسته‌ای صرفا پنج عضو دائم شورای امنیت محسوب می‌شوند) است.  این قرار بوده علاوه بر رفع تحریم‌ها، اصلی‌ترین دست‌آورد در قبال تحمل محدودیت‌های برجام باشد.

باید دید با این پیشنهادی که فرانسوی‌ها داده‌اند و آن نگاهی که به Sunset Clause‌ها وجود دارد، این دست‌آورد همچنان قرار است محقق شود یا خیر؟

از سوی دیگر، در خصوص مساله موشکی که مورد تاکید مشخص آقای ماکرون بوده، باید گفت که مذاکره در این خصوص با مواضع روشن ایران مبنی بر غیرقابل مذاکره بودن توان دفاعی کشور، در تعارض جدی قرار می‌گیرد. شاید لازم باشد برای طرف فرانسوی بار دیگر روشن شود که توان موشکی ایران موضوع هیچ مذاکره‌ای نخواهد بود، نه اکنون و نه برای پس از سال 2025./فارس

انتهای پیام/