از معنویت تا انحراف عزاداری در روضه های خانگی زنانه

 

روضه های خانگی از جمله مظاهر دلدادگی مردم ایران به اهل بیت پیامبر اسلام است که حال و هوا و صفای خاص خود را دارد و ظرفیتی عظیم به شمار می آید که می بایست مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

 

اگرچه که برای این روضه تاریخچه دقیقی در دست نیست اما با توجه به محتویات فرهنگ عامه (Folklore) می توان دریافت این روضه ها به دیر زمانی باز می گردد و از دیر باز این مجالس در کنار مجالس موجود در مساجد و تکایا شکل گرفته است.

 

روضه های خانگی آن چنان جایگاهی در میان فرهنگ عامه دارد که حتی کنایات و ضرب المثل هایی پیرامون آن یافت می شود و برای نمونه داستان «خر آسيدصالح» براي مردم تهران قديم، شناخته شده است.

 

 

«آقا سيد صالح»، از نخستين روضه‌خواناني است كه از حدود 80 سال آن طرف‌تر در اين شهر روضه مي‌خوانده و با يك چهارپا به روضه مي‌رفته است. وقتي به روضه‌اي مي‌رسيده، خرش را بيرون خانه مي‌بسته و خودش داخل مي‌شده است. مركب او، نشاني روضه‌هاي سيد را مي‌دانسته و هر ماه بدون هدايت سوارش، روضه‌خوان را به در خانه‌هاي مردم مي‌برده است. 

 

اما با بررسی تاریخ معاصر در خصوص ترویج و جاافتادن این مجالس در می یابیم فلسفه تاسیس این مجالس و اولین رگه های این موضوع به زمان رضاخان می رسد، دوره ای که مساجد محل ممنوعه تلقی می شد و در حوزه موضوعات و مفاهیم دینی با سانسور جدی مواجه بودیم و جایی برای گفتن حرف حق باقی نگذاشته بودند.

در آن شرایط و با آن ویژگی ها بهترین زنجیره ای که می توانست، مفاهیم دینی را نسل به نسل منتقل کند، همین روضه های خانگی بود.

 

این مجالس برای عامه مردم آن چنان شیرین و جذاب افتاد که حتی در زمان پس از خفقان نیز رونق خود را از دست نداد و پس از انقلاب اسلامی نیز همچنان به کار خود ادامه می دهد.

 

قدر مسلم، مهم ترین ثمره و فایده این قبیل مجالس چیزی نیست جز ورود انوار قدسی و نورانی به خانه های مسلمین و ذکر مصیبت اهل بیت به نورانیت خانه و اهالی آن بیش از پیش می افزاید.

 

در هر خانه‌ای که ذکری از اهل بیت شود، خدا و ملائکه به آن خانه نظر می‌کنند و اهل آن خانه مورد رحمت خداوند متعال قرار می‌گیرند. 

همچنین روضه‌های خانگی باعث طول عمر و ازدیاد رزق و روزی صاحبان خانه می‌شود. در روایات آمده است در هر خانه‌ای که قرآن خوانده شود یا خدا یاد شود، نوری از آن خانه به سمت آسمان تلألو می‌کند که ملائکه آن را می‎بینند و آن خانه برای آنان می‌‌درخشد همان‌طور که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند. یاد اهل بیت نیز مصداق یاد خدا است و مشمول این حدیث می‌شود.

 

علاوه بر این، روضه های خانگی در تقویت روابط میان اهل محل و خانواده بیش از پیش می افزاید و محملی بسیار مناسب در جهت اجرای صله رحم است؛ در این مجالس نه ساختار سازمانی برای نظم بخشی به کارها وجود دارد و نه خبری از سلسله مراتب است و همین موضوع باعث می شود که افراد شرکت کننده در آن با هر دلی هر چه بیشتر کار را به سامان برسانند و همچنین این مجالس را محلی برای دیدار یکدیگر قرار دهند.

 

مضاف بر اینکه در برخی از این مجالس با راه اندازی صندوق های قرض الحسنه بخشی از مشکلات معیشتی مردم نیز از طریق سنت حسنه قرض الحسنه حل می شود که این موضوع کارکرد اجتماعی مجالس را بیش از پیش می نماید.

 

اما در کنار همه زیبایی هایی که این مجالس را می آراید، سطحی بودن مطالب مطرح شده و گرایش به اعتقادات انحرافی و خرافی از جمله مهم ترین مخاطرات روضه های خانگی به شمار می آیند.

 

به طور معمول در این مجالس از سخنرانی استفاده می شود که سطح سواد آن چنانی ندارد و عمدتاً با تکیه بر مباحث احساساتی سعی در جذب مخاطبان بیشتری دارد.

 

 

به عبارت دیگر همان قدر که سطحی بودن اطلاعات و کم اطلاعات بودن مخاطبین در این جور مجالس ضربه زننده است، استفاده از روش های مختلف ارائه اطلاعات برای جذب مخاطب نیز آسیب زاست. شاید یکی از دلایل جذب مخاطبین سطح بالاتر به مباحث عجیب و غریب و نوظهور، همان ضعیف بودن مجالس عامیانه است و سوءاستفاده کنندگان، از همین ضعف استفاده کرده و مطالبی انحرافی را با پوششی زیبا و قشنگ و با بیانی جذاب، به خورد مخاطبان تشنه شان می دهند.

 

سحر، جادو، جن گیری، پیشگویی و خلاصه مباحثی که سندیت دینی ندارند و اگر هم دارند درست تبیین نمی شوند، مخاطبین عام و بدون مطالعه و سطحی را به خود جذب می کنند و در نهایت با توجه به حساسیت فوق العاده این مباحث و عدم تعمیق آن، رفته رفته مخاطبین به سمن فرقه های انحرافی و عرفان های نوظهور می گرایند.

 

بگذریم که متاسفانه برخی از روضه های خانگی به محلی برای مسابقه چشم و هم چشمی، غیبت، تهمت و مارکتینگ تبدیل شده است که این موضوع دستاویزی خوبی برای سوء استفاده کنندگان می باشد.

 

برگزار کنندگان این مجالس باید دقت داشته باشند که علی رغم همه فواید روضه های خانگی، این روضه ها در بستر تاریخی خاصی شکل گرفته اند تا با حضور کارشناسان مطلع دینی و روحانیون تا اندازه زیادی از انحرافات و مشکلات از پیش گفته شده کاسته شود.

 

ناگفته نماند که برخورد سلبی برخی از مسئولان مساجد نیز، خود عاملی برای گریز جوانان و نوجوانان است و آنها زمانی که سردی متولیان مسجد را می بینند به فکر برگزاری مراسم در مکانی دیگر مانند خانه ها می افتند.

 

همانطور که از پیش یادآور شدیم، از جمله معضلات روضه های خانگی، استفاده از سخنران با سطح سواد پایین است که این موضوع از جهتی به عدم اقبال روحانیت به این شکل از مراسم باز می گردد.

 

 

متأسفانه به دلایلی، عمده روحانیون باسواد و مطلع نسبت به معارف اصیل دینی از شرکت و سخنرانی در این مجالس سر باز می زنند و به تعبیری آن را در شان خود نمی دانند و همین موضوع عاملی می شود تا فضا برای افراد کم سواد ایجاد شود تا آنها به تزریق افکار و عقاید بپردازند.

آیت الله جوادی آملی در یکی از دیدار های خود با مبلغان دینی در آستانه ماه محرم در این باره اشاره کردند: «مردم از وجود و انفاس قدسیه شما(روحانیون) در ماه محرم که در پیش است بهره مند می‌شوند و شما دین اسلام را تبلیغ می‌کنید.»

 

علاوه بر این آیت الله شبیری زنجانی در پاسخ به این موضوع که در برخی از هیاتها برای سوگواری بیشتر فقط از مداح استفاده می شود و یا اگر روحانی دعوت می شود خلوت ترین زمان جلسه به منبر اختصاص داده می شود، فرمودند: 

 

 

به هر صورت باید توجه داشت که مجالس اهل بیت با هر شکل و هیئتی باید با دقیق ترین نکات برگزار شود و پیش از همه چیز محلی باشد برای انتقال مفاهیم بلند معارف دینی و یاد خدا و به تعبیر مرحوم محدث قمی :