«رانت» و «رانت خواری» دقیقا چه چیزی است؟!

به گزارش عدالت خواهان گلستان"به سوء استفاده از فرصتها و امکانات جامعه با توجه به موقعيت اجتماعي افراد و دسترسي به منابع اطلاعاتي و قدرت ، رانت می گويند . در واقع رانت درآمدی است که بی‌تلاش به دست می‌آید. رانت خوارها با استفاده از نفوذ سیاسی و اقتصادی شان یا از طریق آشنایانی که صاحب این نفوذ هستند به صورت غیرقانونی به منابع مالی دست پیدا کرده و به کسب ثروت می پردازند. رانت‌خواری پدیده‌ای است كه آسیب‌های فراوان اجتماعی و اقتصادی فراوانی برای كشورها به وجود می‌آورد. رانت در اقتصاد مانند ويروسي عمل مي‌كند كه مي‌تواند پايه‌هاي اصلي اقتصاد را خورده و آنرا ضعيف كند.

باید گفت درآمد‌هايي كه خارج از فعاليت‌هاي مولد اقتصادي و با بهره‌گيري از قدرت و نفوذ سياسي يا اقتصادي صورت مي‌پذيرد هميشه به عنوان آفتي براي نظام اقتصادي هر كشوري حساب شده‌است. «رانت و رانت‌خواري» نامي‌است كه بر چنين فعاليت‌هايي، كه محصول عدم شفافيت اقتصادي است گذاشته‌اند. برخي حتي رانت‌خواري را در گروه فعاليت‌هايي كه هدف مستقيم آن امنيت ملي و اجتماعي كشور است، قرار مي‌دهند. 

این در حالی است که كشور ما نیز طی سالیان گذشته از شر رانت‌خواران و رانت‌پروران راحتی نداشته است. این پدیده در طول 8 سال گذشته به دلایل مختلف و متفاوت در کشورمان ریشه‌های بیشتری دوانده است. از بازار خودروی لوكس تا بازار ارز و طلا و سكه می‌توان ردپای رانت‌ و رانت‌خواری را دنبال كرد. نتایج چنین اقداماتی هم، چیزی جز به هم ریختگی اقتصاد و نوسان‌های قیمتی شدید نبوده‌است.

پارتي بازي، ارايه انحصاري کالاها، سپردن مسؤليت هاي مهم اقتصادي اجتماعي و سياسي به افراد کم ظرفيت و بي تعهّد، صدور مجوزهاي انحصاري براي فعاليتهاي اقتصادي و اجتماعي ، عدم وجود نظارت دقيق بر عملکرد کار گزاران تنها بخشی از عوامل ایجاد رانت به شمار می آیند.

در مقابل از از آثار سوء رانت خواری بر اقتصاد کشور نیز می توان به کاهش بهره وري و افزايش تورم،  ايجاد فساد ،بيکاري ، فقر و انحصار در جامعه ، از بين رفتن خلاقيت در جامعه، حذف وجدان کاري، دو قطبي شدن جامعه و تقسيم نامناسب درآمدها و در نهايت توسعه فقر و محروميت، بروز فساد گسترده و فروپاشي نظام سياسي اجتماعي يک حکومت اشاره کرد.

رانت انواع مختلفی دارد که از مهمترین آن می توان به رانت اقتصادي، رانت سياسي، رانت اطلاعاتی و رانت آموزشی اشاره کرد اما چون رانت اقتصادی نمود بیشتری دارد به همین لحاظ در جامعه شناخته شده تر است. 

اما رانت سیاسی در کشورهايي بروز پیدا می کند که مردم به بوته فراموشي سپرده شده و مطرح نيستند، در واقع اعمال قدرت از طريق عده محدودي بوده و احراز مقامها و مناصب سياسي معمولا از طريق وابستگي به قدرت حاکم ميسر است. این در حالی است که گروه گرايي، رفيق بازي و قوم خويش پروري زمينه رشد را محدود کرده و حاکميت نسبت سالاري و وابستگي حزبي و سياسي جایگزین آن می شود. پيامد آن نیز انزوا طلبي شایستگان، خروج مغزها و توقف پیشرفت امور در جهت تامین منافع عمومی است. 

در رانت اطلاعاتی نیز عده اي از طريق دستيابي زودرس به اطلاعات گوناگون در زمينه تغيرات قوانين، مقررات و سرمايه گذاري، سودهاي کلاني مي برند. اين امر باعث مي شود رقابت نا سالم اقتصادي در بازار سرمايه شکل گرفته و عدم اطمينان در اين کار، افراد صاحب سرمايه را به طرف فعاليتهاي اقتصادي ناسالم و کاذب سوق دهد و حجم عظيمي از سرمايه سرگردان مملکت از بخش توسعه اقتصادي و عمراني خارج شود. به عنوان مثال از طریق رانت اطلاعاتی ممکن است يک يا چند نفر با زد بند هاي خاص ، زود تر از ديگران از حساب سود و زيان فلان شرکت در بازار بورس اوراق بهادار مطلع شده و فورا با سياستهاي مناسب يا نامطلوب جلوه دادن وضع مالي آن شرکت ، خريدار سهام تنزل يافته شوند و بعد از تصاحب سهام درباره وضع درخشان شرکت مذکور مجددا تبليغ کرده و سبب افزايش قيمت شوند و سهام خريداري شده را با قيمت بسيار بالا تر بفروشند.
 
رانت آموزشي نیز یکی دیگر از انواع رانت است که هجوم گسترده براي کسب مدارک دانشگاهي، بدون شرکت در کنکورهاي سراسري و توسعه برخي دوره هاي دانشگاهي با کيفيت نازل را به همراه دارد. يکي از نشانه هاي رانت آموزشي، دلسردي جويندگان واقعي علم و هنر و حذف استعداد هاي برتر است. اين جريان که طي سالهاي اخیر متاسفانه شدت بيشتري یافته سبب شده فرصت ظهور در پستهاي مديريتي به افراد فارغ تحصيل دانشگا هها کمتر داده شود.

رانت‌خواري امري است كه بايد پيش از بروز و اثرگذاري در نطفه خفه شود اما متاسفانه این امر تاکنون اتفاق نیافتاده و کشور ما نیز اين روزها به شدت با اين پديده آسيب‌رسان روبه‌رو است. نكته‌اي كه شايد مهم‌ترين و اصلي‌ترين دليل رشد رانت در كشور است جايگزيني افراد در پست‌هايی ‌است كه شایستگی آنرا نداشته اند و اما نكته ديگرشاید افزایش درآمدهاي نفتي در طول 8 سال گذشته است. درآمدهاي نفتي سرشار كه در طول اين سال‌ها به درستي سرمايه‌گذاري و حفظ نشد در واقع زمينه را براي رشد واردات و بهره‌گيري از رانت‌هاي نفتي فراهم كرد. ابلاغيه‌ها و تصميمات غلط دولت گذشته نیز دست‌مايه‌اي براي رانت‌خواري برخی از افراد شده بود.

این روزها به هر جا که نگاه کنی ردپایی از رانت را خواهی دید. واردات غيرقانوني خودرو با سوءاستفاده از قدرت و نفوذ دولتي و همچنين اختلال در نظام ارزي كشور تنها بخشی از «رانت خواری» طی سالهای اخیر است. نوسان شديد قيمت كالاهاي‌اساسي و بي‌ثباتي و مه‌آلود بودن فضاي اقتصادي كشور در پی رانت خواری های اقتصادی امری است که تمام اقشار كشور فشار ناشي ازآن را طی سالها تحمل کرده اند. 

 آنگونه که گزارشات نشان می دهد در طول 8 سال گذشته رانت و استفاده از اين مسير براي دستيابي به اهداف منفعت‌طلبانه رشد چشم‌گيري داشته‌است. به گفته کارشناسان، خروج ميلياردها دلارسرمايه از کشور، رشد منفي اقتصاد، بيکاري و داشتن جمعيت 5 ميليون نيروي آماده کار نشان دهنده رفتار رانت جويانه و مداخله گرانه دولت نهم و دهم در اقتصاد است. 

 حال باید گفت اگر دولت یازدهم اين روزها به دنبال كنترل نرخ تورم و ريشه‌كني بسياري از معضلات اقتصادي است بايد به رانت خواری به عنوان پدیده ای که در سال‌هاي اخير تبعات منفي بسياري براي اقتصاد و سياست و فرهنگ كشور به همراه داشته است، نگاه کند. 

فارغ از نهاد اثرگذاري نظير دولت كه نقشي پررنگ در مبارزه با رانت‌خواري دارد دستگاه‌ها و سازمان‌هاي ديگري هم باید نقشي پررنگ در مبارزه با رانت داشته باشند. مجلس يكي از نهادهايي ‌است كه مي‌تواند با نظارت دقيق‌تر مقابل رانت‌خواري بایستد.

در واقع اصلي‌ترين و بهترين راه براي مقابله با رانت تشدید اقدامات نظارتي است. از سوي ديگر مجازات و متون قانوني در اين ميان بسيار اثرگذار است. آنطور كه گفته مي‌شود اجراي قانون درخصوص افرادي كه از رانت‌هاي اقتصادي و يا اطلاعاتي استفاده مي‌كنند آنطور دقيق اجرا نمي‌شود. حال این وظیفه دولت جدید است که براساس قانون با رانت‌خواري مبارزه كرده و اين افراد را به صورت قانوني تنبيه يا مجازات كند.