به گزارش پایگاه عدالت خواهان ایران" بحث بر سر مضرات رشوه و آثار سوء آن بر زندگی فردی و اجتماعی در جوامع اسلامی به حد فراوان صورت گرفته، اما موضوعی که کمتر به آن پرداخته شده، این است که به‌راستی چرا در جامعه‌ای که داعیه اسلامی بودن دارد، برخی مدیران و منصوبین و منسوبین مسئولان حکومتی دچار فساد می‌شوند و به بیت‌المال دست‌درازی می‌کنند و آن را میراث خانوداگی خود قلمداد می‌کنند. به راستی مطابق آنچه در احادیث و آیات عنوان شده است، این اتفاق صورت نمی‌گیرد، جز به دلیل ضعف ایمان و حرام‌خواری که صراحتا در آیات ۴۲ و ۶۲ سوره مبارکه مائده مورد تصریح قرار گرفته است.
قوه شهویه عامل فساد؛ سیره عملی حاکم در مواجهه با فساد
مسئله اصلی اما اینجا است که به هرحال فساد و قوه شهویه در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد و حتی در زمان حیات پیامبر اکرم(ص) و خلافت امیرالمومنین(ع) نیز برخی نمایندگان ایشان نسبت به ویژه‌خواری و مال‌اندوزی از بیت‌المال مبادرت کرده‌اند، ولی آنچه که سبب شده تا سیره عملی رسول اکرم(ص) و امیرالمومنین امام علی(ع) جاودانه و پاک باشد، نحوه برخورد با مفسدین و مجرمین است؛ چه اینکه کارگزار فاسدی که از سوی امام علی(ع) در زندان بود، پس از فرار از زندان، شاعر دربار معاویه شد.
تفاوت رشوه با هدیه در اسلام
در مقام چهارم از باب چهارم کتاب معراج‌السعاده در خصوص تفاوت رشوه با هدیه آمده است: «چیزی که به این اسم و رسم، کسی به دیگری می‌دهد، چندصورت است: اول آن‌که کسی چیزی از برای بعضی برادران دینی خود بفرستد به قصد اظهاردوستی و محبت و تاکید «قواعد» انس و صحت و هیچ غرض دیگر نداشته باشد و شکی نیست که این هدیه است و حلال است؛ خواه با آن قصد ثواب اخروی نیز داشته باشد یا نه».
«دوم آن‌که مقصود او از فرستادن چیزی طمع مالی باشد؛ مثل اینکه فقیری هدیه از برای غنی یا غنی از برای غنی دیگر بفرستد، به جهت طمع عوض بیشتر یا مساوی و این نیز نوعی از هدیه است و در حقیقت هبه‌ای است به شرط عوض و هرگاه آنچه طمع و منظور او بوده به جا آورد، حلال است. همچنان که مقتضای ادله و مفاد بعضی ازاخبار است. بلکه از بعضی اخبار مستفاد می‌شود که اگر طمع او را هم به جا نیاورد، حلال خواهد بود».
هدیه به قصد اعانت مصداق رشوه است
«سوم آن‌که مقصود او از فرستادن، این باشد که آن شخص در کار معینی اعانت او کند. پس اگر آن کار، حرام یا واجب باشد، آن هدیه نیست، بلکه رشوه است و گرفتن آن حرام است و اگر آن عمل، مباح باشد، قبول هدیه آن ضرر ندارد».
«چهارم آن‌که غرض او از فرستادن، تحصیل دوستی و محبت باشد و لیکن در دوستی و محبت او منظور، این باشد که به واسطه جاه و مرتبه او متوصل به بعضی ازمطالب خود شود، و اگر این جاه و مرتبه از برای او نمی‌بود، آن را نمی‌فرستاد. پس اگر غرض آن شخص توصل به مطالب غیرمشروعه باشد، شکی در رشوه بودن آنچه فرستاده و حرمت آن نیست و اگر توصل به مطلب مشروع باشد یا غرض او معلوم نباشد، ظاهر آن است که حرام نباشد. اگر چه قبول آن مطلقا خالی از کراهت نیست، زیرا که هدیه‌ای است مشابه رشوه».
رشوه عامل از بین رفتن اعتماد عمومی
آیات ۶۲ و ۴۲ سوره مبارکه مائده در خصوص کسب رزق حرام و رشوه از لفظ «وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ» و «أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ» یاد می‌کند و در تفسیر نمونه در این خصوص آمده است که یعنی آنها زیاد اموال حرام و ناحق و رشوه می‌خورند. «سحت» در اصل به معنای جدا کردن پول است و به معنای شدت گرسنگی نیز آمده است؛ باید توجه داشت که به هر مال نامشروع رشوه صدق می‌کند، زیرا این گونه اموال، صفا و طراوت و برکت و اعتماد را از اجتماع انسانی می‌برد، همان‌طور که کندن پوستِ درخت باعث پژمردگی یا خشکیدن آن می‌گردد. در «نورالثقلین» آمده که امیرالمومنین امام علی(ع) در تفسیر این آیات از «سحت» به عنوان رشوه یاد می‌کنند.
مواجهه پیامبر اکرم(ص) با رشوه گیر
همچنین در قسمت دیگری از باب چهارم معراج‌السعاده که به صفات مربوط به قوه «شهویه» اشاره می‌کند، آمده است «حضرت پیغمبر - صلی الله علیه و آله - والی‌ای فرستادند که زکات قبیله «ازد» را جمع نماید، چون مراجعت نمود بعضی از آنچه آورده بود خود نگاهداشت و گفت: این هدیه‌ای است که به من داده‌اند. حضرت فرمود که: اگر راست می‌گوئی چرا در خانه پدرت و خانه مادرت ننشستی تا هدیه از برای تو بیاورند؟ پس فرمود: چرا من هرگاه یکی از شما را به عملی نصب می‌کنم، گوئید این از شما و این هدیه من است، چرا در خانه مادرش نمی‌نشیند تا هدیه از برایش بیاورند؟» و در ادامه آمده است که بنابراین، سزاوار هر قاضی و والی و حاکم و غیر اینها از عمال سلاطین آن است که: فرض کند خود را بی‌منصب و شغل، معزول از هر کار و بار، در خانه مادرش نشسته است، آنچه به او در آن وقت عطا می‌کند، حال هم اگر بفرستند بگیرد و آنچه را که نمی‌فرستند، از آن اجتناب کند.
سیره امام علی(ع) در مواجهه با کارگزار فاسد
در نامه ۷۱ نهج‌البلاغه آمده است حضرت امیر(ع)، «منذربن جارود» را به ولایت فارس گمارد، اما او در اموال خراج خیانت کرد و مالى که چهارصد هزار درهم بود، براى خود برداشت و طبق گفته «بلاذرى» در انساب‌الاشراف، وى کارگزار منطقه اى بنام اصطخر بود و سى هزار درهم اختلاس کرده بود. امام(ع) طى نامه‌اى او را عزل کرده و به کوفه فرا خواند. در بخشى از نامه آمده است «اگر آنچه به من گزارش رسیده، درست باشد، شتر خانه‌ات و بند کفش تو، از تو با ارزش‌تر است و کسى که همانند تو باشد، نه لیاقت پاسدارى از مرزهاى کشور را دارد و نه مى‌تواند کارى را به انجام رساند یا ارزش او بالا رود یا شریک در امانت باشد یا از خیانتى دور ماند. پس چون این نامه به دست تو رسید، نزد من بیا انشاءالله».
رشوه مخرب‌ترین نوع فساد در کارگزاران
باید توجه داشت که موضوع پرداخت و دریافت رشوه را می‌توان به جرأت مخرب‌ترین نوع فساد در دستگاه‌های حکومتی و در بین کارگزاران حکومتی قلمداد کرد، چراکه بنا به نکاتی که عنوان شد، پرداخت‌کننده رشوه، این عمل را با نیت سوء صورت می‌دهد و دریافت‌کننده رشوه نیز پس از قبول رشوه ملزم به اجرای اوامر رشوه‌‌دهنده است. نگاه سیستماتیک به این رابطه نشان می‌دهد که خروجی سیستم چیزی جز ظلم به قشر خاصی از مردم که منافع رشوه دهنده را تحت تاثیر قرارداده‌اند، نخواهد بود و ظلم به خودی خود اصلی‌ترین عامل در زوال حکومت‌ها خواهد بود.
حق تقدم مسئولین نسبت بازنشستگان و کارگران؛ معیار چیست؟
در جامعه‌ای که بسیاری از بازنشستگان سازمان‌های دولتی با مشکل پرداخت حقوق بازنشستگی مواجه‌اند و قشر زیادی از کارگران با پایه حقوقی زیر خط فقر چشم امید به اقدامات وزارتخانه کار و تامین اجتماعی دارند، در شرایطی که معضل عدم پرداخت بیمه تامین اجتماعی به بیمارستان‌ها سبب شده تا قشر آسیب‌پذیر جامعه به منظور درمان با مشکلات عدیده‌ای مواجه شوند، انتشار اخبار و اسنادی مبنی بر «اعطای کارت‌های هدیه» به برخی نمایندگان مجلس و وزرای پیشین که در واقع باید آنها را کارت‌های رشوه دانست، این بیان رسول‌الله(ص) را به خاطر می‌آورد که آیا واقعا این افراد چه امتیاز ویژه شخصیتی و نیاز معیشتی نسبت به اقشار متوسط و آسیب‌پذیر جامعه داشته‌اند، جز اینکه مسندشان تاثیرگذاری‌های تقنینی و اجرایی خاص خود را دارد و اگر به مانند همه کارگران فصلی و تعدیل‌شده و بازنشستگان در خانه می‌نشستند، آیا هدایای ۵۰ و ۱۰۰ میلیون تومانی و ....نصیبشان می‌شد؟
«هى بگوئیم مبارزه با فساد اقتصادى. خب، کو؟»
شاید اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در خصوص مقابله با رشوه در دستگاه‌های حکومتی خالی از لطف نباشد. ایشان در پنجم تیرماه ۸۷ بیان کردند «در پرونده‌هاى مفاسد اقتصادى، معتقد به جنجال و هیاهو نیستم، لیکن معتقد به سرعت و قاطعیت در کار هستم». یا در ۲۸ بهمن‌ماه سال ۹۱ عنوان کردند که «هى بگوئیم مبارزه با فساد اقتصادى. خب، کو؟ در عمل چه کار شد؟ چه کار کردید؟ اینهاست که انسان را متأثر می‌کند». و همچنین تمثیل ایشان از فساد به موریانه در مهرماه امسال که گفتند: «فساد مثل موریانه است؛ نگذارید که فساد و رشوه و پارتى‌بازى و اسراف و تجمّل و خرج‌هاى زیادى و مانند اینها در دستگاهتان نفوذ بکند». این سخنان تنها بخشی از اشارات مقام معظم رهبری در خصوص مبارزه با رشوه و فساد است و به واقع جای هیچ توجیهی را برای دستگاه‌های نظارتی باقی نخواهد گذاشت.
«ای که دستت می‌رسد کاری بکن»
امید آن می‌رود که در نظام‌های دینی نظیر جمهوری اسلامی ایران، نقش قوه محترم قضائیه به منظور برخورد جدی‌تری با مقوله فساد و رانت‌خواری به ویژه در زمینه رشوه‌خواری کارگزاران حکومتی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و این برخوردها بدون اهمال و کم کاری و ملاحظات سیاسی و صرفا با انگیزه حفظ اسلام و صیانت از سیره رسول‌الله(ص) و امیرالمومنین(ع) صورت گیرد؛ «ای که دستت می‌رسد کاری بکن».
پایگاه مطالبه گران و عدالت خواهان | دسته بندی اخبار روز