پس از سرنگونی پهپاد RQ-۴ «گلوبال‌هاوک» (به معنای «شاهین جهانی») آمریکا توسط سامانه بومی «سوم خرداد» درون مرزهای هوایی ایران، هم دولت ترامپ و هم نوکرها و هوچی‌های آن تلاش کردند تا از شدت این رسوایی بکاهند. قطعاً آن‌چه که رخ داده بود از ابعاد بی‌شماری به سود ایران بود و یک دستاورد بزرگ نظامی-اطلاعاتی، سیاسی و تبلیغاتی برای تهران به شمار می‌رفت. دولت آمریکا و در رأس آن‌ها شخص دونالد ترامپ به سرعت برای اعاده آبرو تلاش کرد. به عنوان مثال، ترامپ ابتدا اقدام ایران را با لحنی تهدیدآمیز «یک اشتباه بزرگ» توصیف کرد [۱]. وی سپس، هم در یک رشته توئیت و هم در مصاحبه با شبکه ان‌بی‌سی مدعی شد که ارتش کشورش در آستانه حمله انتقام‌جویانه علیه ایران بوده، اما به خاطر جان ۱۵۰ نفر که در این حمله کشته می‌شده‌اند، شخصاً جلوی عملیات را گرفته است. این ادعا که در خوش‌بینانه‌ترین حالت خنده‌دار است،
ترامپ: اگر حمله می‌کردیم ۱۵۰ ایرانی کشته می‌شدند، گفتم حمله نکنند [دانلود]
در عین حال، دولت ترامپ واکنش‌های دیگری هم به اقدام نظامی ایران نشان داد. مثلاً «یاهو نیوز» روز جمعه مدعی شد که فرماندهی سایبری ایالات متحده روز پنج‌شنبه (ساعاتی پس از حمله به پهپاد آمریکایی) اقدام به حمله سایبری علیه ایران کرده است [۲] . نیویورک‌تایمز نیز مدعی شد برخی مقامات آمریکایی به این روزنامه گفته‌اند حملات سایبری آمریکا علیه دو هدف مجزا صورت گرفته‌اند: یک گروه اطلاعاتی-سایبری که گفته می‌شود در حملات اخیر به نفتکش‌ها دخیل بوده‌اند و شماری از رایانه‌هایی که تصور می‌شود در هدف قرار دادن گلوبال‌هاوک آمریکا نقش داشته‌اند [۳] . همچنین دولت آمریکا اقدام به تحریم رهبر ایران و کارکنان و وابستگان به دفتر وی، و شماری از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران کرد و حتی تهدید نمود که به زودی محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران را نیز تحت تحریم قرار خواهد داد. این در حالی است که آمریکایی‌ها می‌گویند هدف آن‌ها از فشار و تحریم، مذاکره و توافق با ایران است.
با این حال، آن‌چه در این گزارش قصد داریم به آن بپردازیم، ادعای دیگری است که این‌بار از سوی پادوهای مجازی-رسانه‌ای آمریکا و به نیابت از دولت ترامپ درباره دستاورد نظامی سپاه پاسداران مطرح شده است: «پهپاد فوق پیشرفته RQ-۴ آمریکا صرفاً یک تله سایبری برای شناسایی ظرفیت‌های پدافندی ایران بود!» این ادعا که بعضاً در فضای مجازی و به طور خاص توسط «آمدنیوز» به طور جدی مطرح و دنبال شده، البته توسط سرگرد «محمدعلی خدابخش» کارشناس عملیات پدافند هوایی سپاه در برنامه «ثریا» صراحتاً رد شد (جزئیات بیش‌تر)، اما در گزارش پیش رو برخی از دلایل و شواهد در رد این ادعا ذکر خواهد شد.
سردار حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در حال بازدید از لاشه پهپاد RQ-۴ آمریکا
به نظر می‌آید ادعای تله بودن پهپاد آمریکایی از دو پیام در کانال تلگرامی آمدنیوز (معروف به جاعل نیوز) نشأت گرفته باشد که مثل همیشه هیچ ارتباطی با واقعیت ندارند. پیام اول جایی است که این کانال به نقل از «برایان هوک» رئیس «گروه اقدام ایران» در وزارت خارجه آمریکا مدعی می‌شود پهپاد آمریکایی به عنوان یک تله در تیررس پدافند موشکی ایران قرار گرفته است. آمدنیوز به نقل از این مقام آمریکایی می‌نویسد: «برای وادار کردن ایران به مذاکره، باید تمام نقاط قوت پدافند موشکی را شناسایی می‌کردیم تا بتوانیم گزینه‌های روی میز را مدیریت کنیم [۴] .» این جمله ابداً در چارچوب اظهارات یک مقام دستگاه دیپلماسی دولت آمریکا نمی‌گنجد
اما جای نگرانی نیست، چون این ادعا توسط منابع خبری آمدنیوز در سپاه پاسداران(!) هم تأیید شده‌اند!
پیام اول آمدنیوز و ادعای تله بودن پهپاد «گلوبال هوک»!
این کانال تلگرامی معاند که ظاهراً نام‌های «برایان هوک» و «گلوبال‌هاوک» را هم قاطی کرده و نام پهپاد را «گلوبال هوک» (تأکید و گیومه‌ها متعلق به آمدنیوز) گذاشته، به نقل از منابع ساختگی خود می‌نویسد: «استدلال برخی فرماندهان سپاه این است که پهپاد «گلوبال هوک» آمریکا، تنها تله‌ای از سوی این کشور برای جمهوری اسلامی بوده تا علاوه بر محک پدافند هوایی ایران، موقعیت جغرافیایی پدافندهای سپاه در جنوب کشور را شناسایی کند.» به نظر می‌آید آمدنیوز از درک این واقعیت‌های بدیهی هم عاجز است که نه شناسایی موقعیت پدافندهای ایرانی نیازی به طعمه قرار دادن یک پهپاد غول‌پیکر، پیشرفته و گران‌قیمت با مشخصات فنی گلوبال‌هاوک دارد و نه سامانه‌های پدافندی ایران به زمین میخ شده‌اند که آمریکایی‌ها بخواهند یک بار برای همیشه موقعیت آن‌ها را شناسایی کنند.
کانال تلگرامی آمدنیوز اما ول‌کن ماجرا نیست و در یک پیام جداگانه و به شکلی باز هم غیرحرفه‌ای‌تر این ادعا را این‌بار با استناد عجیب و غریب به گزارش نیویورک‌تایمز درباره عملیات فرماندهی سایبری آمریکا علیه ایران طی چند ساعت پس از حمله به پهپاد گلوبال‌هاوک تکرار کرده است. آمدنیوز در اقدامی کاملاً ناشیانه و البته عوام‌فریبانه به نقل از گزارش نیویورک‌تایمز ادعاهایی را مطرح می‌کند که حتی یک کلمه از آن‌ها هم در گزارش روزنامه آمریکایی وجود ندارد. این کانال تلگرامی ادعا دارد که روزنامه آمریکایی نوشته است: «پهباد گلوبال یک تله سایبری بود؛ منهدم کردن پهپاد آمریکایی بخشی از نقشه حمله سایبری آمریکا بوده است [۵] .» آمدنیوز در ادامه، ظاهراً همچنان به نقل از نیویورک‌تایمز، می‌نویسد:
یک مقام پنتاگون که نخواست نامش فاش شود گفت: ماه‌ها بود که برای نفوذ به سیستم بسته پدافند ایران تلاش می‌کردیم اما سیستم پدافند موشکی از نوع بومی و سیستم ناشناخته بود. بارها به حریم ایران وارد شدیم اما واکنش مورد نظر خود را دریافت نکردیم. پروژه‌ای با نام بال شاهین اجرا شد که در آن برای فعال کردن سیستم موشکی ایران پهبادهایی را وارد حریم هوایی ایران نمودیم. به دلیل حساسیت پروژه و نیز تحریک قطعی سیستم موشکی ایران از پهباد «گلوبال» استفاده شد. تا ضمن انجام جنگ الکترونیک، تمامی لایه‌های دفاع موشکی شناسایی شود.
پیام دوم آمدنیوز و نسبت دادن ادعای «تله سایبری» به نیویورک‌تایمز (+)
این کانال تلگرامی که مجدداً هم به جای کلمه پهپاد از کلمه اشتباه «پهباد» استفاده کرده و هم از پهپاد آمریکایی به جای «گلوبال‌هاوک» با عنوان «گلوبال» نام برده، در حالی ادعای «تله بودن گلوبال‌هاوک» را به نیویورک‌تایمز نسبت می‌دهد که روزنامه آمریکایی در سرتاسر گزارش خود هرگز چنین ادعایی را حتی به صورت تلویحی یا با همین مضمون مطرح نکرده است. تنها جایی که نیویورک‌تایمز همزمان از حمله سایبری ادعایی علیه ایران و حمله پدافند ایران به پهپاد آمریکایی می‌نویسد، جایی است که این روزنامه ادعا می‌کند «یک نفر که در جریان گزارش این عملیات قرار گرفته» از یک مورد حمله به رایانه‌های کنترل‌کننده پرتاب‌های موشکی ایران نیز خبر داده است؛ آن هم فقط یک نفر در مقابل گفت‌وگوی ادعایی نیویورک‌تایمز با چندین منبع درباره ادعاهای دیگر این روزنامه در خصوص حمله سایبری به ایران. اشاره نیویورک‌تایمز به ارتباط حملات سایبری ادعایی با حمله ایران به یک فروند گلوبال‌هاوک آمریکایی آن‌قدر سطحی و بی‌ارتباط با بقیه گزارش است که به نظر می‌آید نویسندگان گزارش این دو موضوع را صرفاً برای خالی نبودن عریضه با یک‌دیگر پیوند زده‌اند.
اتفاقاً نیویورک‌تایمز چندین بار در گزارش خود اشاره می‌کند که این حملات سایبری از هفته‌ها قبل برنامه‌ریزی شده و با هدف انتقام‌جویی از حملات ادعایی ایران به نفتکش‌ها در منطقه انجام گرفته‌اند؛ هرچند این روزنامه خاطرنشان می‌کند که مقصود آمریکا از این حملات، بالأخره (در لحظه آخر) انتقام‌جویی از حمله ایران به پهپاد این کشور نیز بوده است. این روزنامه آمریکایی به علاوه یادآور می‌شود که ارزیابی موفقیت‌آمیز بودن حمله سایبری علیه سامانه‌های پرتاب موشک به شدت دشوار است و فقط در صورتی ممکن می‌شود که پرتاب‌های بعدی کشورِ هدف ناموفق باشند. این در حالی است که اگر هدف آمریکا از حمله ادعایی سایبری به ایران، انتقام‌جویی از تهران بود، باید این حمله به گونه‌ای انجام می‌شد که پیامد مستقیم و فوری داشته باشد تا حداقل مقامات دولت آمریکا بتوانند در عرصه بین‌المللی ادعا کنند از ایران انتقام گرفته‌اند.
ناگفته پیداست که ادعاهای بعدی آمدنیوز به نقل از نیویورک‌تایمز درباره اظهارات «یک مقام پنتاگون» نیز مطلقاً در این گزارش دیده نمی‌شوند. به عنوان مثال، آمدنیوز مدعی است: «همزمان برای هدایت دقیق و نفوذ به سامانه دفاع موشکی ایران یک فروند هواپیمای تجسس P-۸ پهباد را اسکورت نمود و به محض فعال شدن سیستم شناسایی پدافند موشکی ایران، از طریق هواپیمای p-۸ نفوذ سایبری انجام شد و سیستم دفاع موشکی ایران هک شد.» این در حالی است که در گزارش نیویورک‌تایمز حتی یک بار هم اشاره به هواپیمای P-۸ آمریکا نشده است. روی هم رفته به نظر می‌رسد آمدنیوز برای کاهش تأثیر رسانه‌ای و روانی اقدام موفقیت‌آمیز ایران در سرنگون کردن پهپاد آمریکایی دست‌پاچه و مستأصل شده و به دروغ‌پردازی (با چاشنی اشتباهات فاحش نگارشی و اطلاعاتی) روی آورده است. در ادامه این گزارش صرف‌نظر از این‌که ادعای تله بودن پهپاد گلوبال‌هاوک آمریکا توسط چه کسی مطرح شده است، خود این ادعا را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
توضیحات سردار حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران درباره هدف قرار دادن پهپاد آمریکایی [دانلود]
چرا این ادعا بی‌اساس است
ادعای این‌که آمریکا تعمداً پهپاد گلوبال‌هاوک خود را طعمه پدافند بومی ایران قرار داده است با استفاده از شواهد و قرائن متعددی قابل‌رد است. برخی از این شواهد از این قرارند:
◄ قیمت نجومی گلوبال‌هاوک: یکی از نکاتی که تمامی گزارش‌ها در خصوص اقدام تدافعی سپاه پاسداران بر آن تأکید دارند، گران‌قیمت بودن پهپاد RQ-۴ گلوبال‌هاوک است. این پهپاد با قیمت دست‌کم ۱۲۰ میلیون دلاری حتی از جنگنده پرسروصدای اف-۳۵ هم گران‌قیمت‌تر است. آمریکا می‌توانست با یک پهپاد بسیار ارزان‌قیمت‌تر اقدام به «تله‌گذاری» برای پدافند ایران کند، به خصوص اگر چنان‌که نیویورک‌تایمز می‌نویسد، آمریکا قرار بود صرفاً «یک مورد حمله سایبری» به رایانه‌های سامانه پرتابگر موشک‌های ایران انجام دهد. لازم به ذکر است که خود نیویورک‌تایمز (در همان گزارش مثلاً مورد استناد آمدنیوز) اذعان می‌کند که حملات سایبری، موقتی و به سرعت قابل‌جبران هستند و رایانه‌های هدف قادرند به سرعت به عملکرد عادی خود برگردند. به این ترتیب توجیهی ندارد که برای یک حمله مقطعی یک پهپاد چندده میلیون دلاری قربانی شود.
◄ پنهان‌کار نبودن گلوبال‌هاوک: اگر چنان‌که ادعا می‌شود، هدف آمریکا شناسایی تمامی لایحه‌های پدافندی ایران بود، باید از پهپادی با نهایت توانایی پنهان‌کاری استفاده می‌شد تا تهران نیز برای شناسایی و هدف قرار دادن آن مجبور به استفاده از نهایت ظرفیت و تمامی لایحه‌های پدافندی خود شود. این در حالی است که گلوبال‌هاوک به گفته کارشناسان آمریکایی اصلاً در دسته پرنده‌های پنهان‌کار قرار نمی‌گیرد و اتفاقاً از آن‌جایی که برای جمع‌آوری اطلاعات طراحی شده، با سرعت پایین پرواز می‌کند، بسیار بزرگ است و به سادگی در رادار قابل‌شناسایی است . به عبارت دیگر، این پهپاد حتی برای «محک زدن» پدافند ایران هم گزینه مناسبی نبوده، چه برسد به زیر و رو کردن لایحه‌های این پدافند. البته گلوبال‌هاوک به عنوان یک پهپاد جاسوسی از ویژگی‌های رادارگریزی برخوردار بود، اما با توجه به سابقه‌ای که آمریکایی‌ها از ایران سراغ دارند (از جمله ماجرای RQ-۱۷۰) قطعاً می‌دانسته‌اند که ردیابی و سرنگونی گلوبال‌هاوک مأموریت غیرممکنی برای ایران نخواهد بود و نباید برای محک زدن قدرت پدافندی ایران از این پهپاد استفاده می‌کردند.
اطلاعاتی درباره پهپاد آمریکایی که توسط پدافند «سوم خرداد» هدف قرار گرفت [دانلود]
◄ خاطره تلخ RQ-۱۷۰: سال ۲۰۱۱ ایران موفق شد یک فروند پهپاد فوق‌پنهان‌کار RQ-۱۷۰ «سنتینل» (به معنای «دیده‌بان») را از طریق جنگ الکترونیک با موفقیت در داخل مرزهای خود فرود بیاورد [۶] . این پهپاد که ساخته کمپانی «لاکهید مارتین» و متعلق به سی‌آی‌ای بود، آن‌چنان محرمانه بود که کارشناسان آمریکایی ابتدا این پهپاد را نمی‌شناختند و ایران را به ساختگی بودن تصاویر و فیلم‌های منتشرشده متهم می‌کردند، تا این‌که دولت اوباما رسماً اعتراف کرد یکی از پهپادهای جاسوسی‌اش را در ایران از دست داده است. مطمئناً این خاطره تلخ آمریکایی‌ها به آن‌ها اجازه نمی‌دهد یکی از پیشرفته‌ترین پهپادهای خود مانند گلوبال‌هاوک را در معرض تهدیدِ افتادن در دام سایبری ایران قرار دهند. بنابراین به نظر می‌رسد ورود گلوبال‌هاوک به مرزهای هوایی جمهوری اسلامی یا غیرعمدی بوده و یا اگر هم تعمدی بوده آمریکایی‌ها نه تنها برای ایران تله نگذاشته‌اند، بلکه حتی تصور نمی‌کرده‌اند پدافند ایران قادر به شکار «شاهین جهانی» باشد.
◄ دستاورد تبلیغاتی ایران: چنان‌که گفته شد، پهپاد RQ-۴ یکی از پیشرفته‌ترین پهپادهای ارتش آمریکاست و هدف قرار گرفتن آن توسط پدافند بومی ایران یک آبروریزی بزرگ برای آمریکا به شمار می‌رود. این اتفاق نه تنها یک پیروزی نظامی و رسانه‌ای بزرگ برای ایران بود، بلکه ادعای برتری مطلق تجهیزاتی و تسلیحاتی آمریکا را نیز به شدت زیر سؤال برد. اگر آمریکایی‌ها تعمداً به دنبال تله گذاشتن برای ایران بودند، باید از پهپادی استفاده می‌کردند که سرنگونی آن (که هدف نهایی واشینگتن بود) یک دستاورد برجسته برای ایران و نشان‌دهنده قدرت پدافند بومی سپاه پاسداران نباشد. قطعاً دولت ترامپ حاضر نیست برای دستیابی به اهداف اطلاعاتی، فرصتی به این خوبی برای قدرت‌نمایی نظامی را دودستی به ایران بدهد و با توجه به وجود راه‌های دیگر برای به دست آوردن اطلاعاتی نظیر قدرت پدافندی ایران، اعتبار و قدرت نظامی خود را خدشه‌دار کند. حداقل کاری که واشینگتن می‌توانست انجام بدهد، استفاده از پهپادی بود که به این صراحت و در درجه اول قابل‌انتساب به ارتش آمریکا، و بلکه نماد قدرت پهپادی این کشور، نباشد.
◄ همراهی هواپیمای P-۸: یکی از مواردی که به سادگی بی‌اساس بودن ادعاها درباره تله‌گذاری سایبری آمریکا برای ایران را نشان می‌دهد (و رسماً سلامت عقل گردانندگان کانال آمدنیوز را نیز به طور جدی زیر سؤال می‌برد) مسئله همراهی یک فروند هواپیمای P-۸ «پوسایدون» (نام خدای دریا در اساطیر یونانی) با پهپاد گلوبال‌هاوک است. این هواپیما که ساخت کمپانی بوئینگ است و برای اهدافی از جمله گشت، شناسایی و نبرد دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به طور خاص طراحی شده تا با پهپادهای هم‌خانواده با RQ-۴ جفت شود و با آن‌ها اطلاعات ردوبدل کند (جزئیات بیش‌تر). نکته این‌جاست که پوسایدون هواپیمای بدون‌سرنشین نیست، بلکه در زمان سرنگونی گلوبال‌هاوک آمریکا ۳۸ سرنشین داشته است. البته ایران نهایت خویشتن‌داری را به خرج داد و از هدف گرفتن هواپیمای پوسایدون علاوه بر گلوبال‌هاوک خودداری کرد و حتی ترامپ را هم به قدردانی وادار نمود (جزئیات بیش‌تر)، اما اگر دولت آمریکا به دنبال محک زدن یا شناسایی پدافند ایران بود، جان ده‌ها نظامی خود را به خطر می‌انداخت و خود را در معرض یک بحران غیرقابل‌تصور قرار می‌داد؟ از آن‌جایی که هواپیمای P-۸ در ارتفاع بسیار پایین‌تری پرواز می‌کرد، سرنگون کردن آن برای ایران کار بسیار ساده‌تری بود و ورود آن به مرزهای هوایی ایران، آن هم برای یک عملیات ساده شناسایی، ریسک بسیار بزرگی برای دولت ترامپ بود. به علاوه، هوشمندی ایران در انتخاب هدف و اعتراف ترامپ به خویشتن داری ایران نیز یک بار دیگر به دنیا ثابت کرد که طرف جنگ‌طلب در دعوای ایران و آمریکا کیست. آیا این هم بخشی از تله ترامپ برای ایران بود؟
یک فروند هواپیمای P-۸ حامل ده‌ها نیروی نظامی آمریکا همزمان با پهپهاد این کشور در تیررس پدافند سپاه پاسداران بود (+)
◄ دستپاچگی و تناقض‌گویی‌های ترامپ: رئیس‌جمهور آمریکا و مقامات دولتش هر کدام یک روایت مجزا درباره سرنگونی پهپاد گلوبال‌هاوک و واکنش اولیه دولت ترامپ به اقدام ایران ارائه داده‌اند. به عنوان مثال، شخص ترامپ ابتدا گفته بود بعد از صدور فرمان حمله نظامی به ایران از این کار منصرف شده و تصمیمش را عوض کرده است. با این حال، وی بعداً به کلی انکار کرد که اصلاً دستور حمله علیه ایران را صادر نموده است [۷] . اگر واقعاً سرنگونی پهپاد آمریکایی بخشی از یک برنامه‌ریزی قبلی بود، طبیعتاً کابینه ترامپ باید در قالب همین برنامه‌ریزی یک روایت مشترک را هم برای بعد از هدف قرار گرفتن RQ-۴ طراحی و هماهنگ می‌کرد، نه این‌که با دستپاچگی و تناقض‌گویی صرفاً سعی در مهار بحران به وجود آمده بکند.
◄ اعلام عملیات تله‌گذاری: بدیهی‌ترین دلیل برای رد ادعای تله بودن پهپاد گلوبال‌هاوک، اعلام رسمی این عملیات توسط یک مقام آمریکایی است. آمدنیوز به نقل از برایان هوک جزئیات این «عملیات تله‌گذاری» را «افشا کرده است»، اما اگر آمریکایی‌ها برای ایران تله گذاشته بودند، مگر خودشان می‌گفتند که این کار را کرده‌اند؟ به عبارت دیگر، به فرض که عملیات تله‌گذاری آمریکایی‌ها موفقیت‌آمیز هم بوده و آن‌ها به اطلاعاتی که می‌خواستند درباره پدافند ایران دست پیدا کرده‌اند؛ چه دلیلی دارد که اعلام کنند ما برای ایران تله گذاشته بودیم؟ آیا چنین کاری موجب نمی‌شود ایرانی‌ها اقدام به تغییر در پدافند دفاعی خود و بی‌اثر کردن عملیات اطلاعاتی آمریکایی‌ها کنند؟
اذعان کارشناسان بی‌بی‌سی به توانایی پدافند موشکی ایران و ناتوانی ترامپ از واکنش به سرنگونی پهپاد آمریکایی [دانلود]
راحت‌ترین راه برای منحرف کردن افکار عمومی از یک واقعیت، دروغ‌پردازی و طرح ادعاهایی است که قابل‌اثبات نیستند و تشخیص صحت‌وسقم آن‌ها تا زمان نامشخصی در آینده ممکن نیست. مانند ادعای نیویورک‌تایمز درباره حمله سایبری به رایانه‌های مرتبط با پرتابگرهای موشک ایران، ادعای تله بودن پهپاد آمریکایی هم به این زودی‌ها قابل‌اثبات نیست، مگر آن‌که یک پهپاد دیگر آمریکایی وارد مرزهای ایران شود. این در حالی است که نه آمریکایی‌ها حالا حالاها جرأت می‌کنند بار دیگر حریم هوایی ایران را نقض کنند و نه اگر این اتفاق بیفتد پهپادها یا هواپیماهای آمریکایی خواهند توانست از دست پدافند ایران قسر در بروند.
[۱] Iran made a very big mistake! Link
[۲] Pentagon secretly struck back against Iranian cyberspies targeting U.S. ships Link
[۳] U.S. Carried Out Cyberattacks on Iran Link
[۴] برایان هوک گفته است: برای وادار کردن ایران به مذاکره، باید تمام نقاط قوت پدافند موشکی را شناسایی می‌کردیم تا بتوانیم گزینه‌های روی میز را مدیریت کنیم. لینک
[۵] نیویورک‌تایمز: پهباد گلوبال یک تله سایبری بود؛ منهدم کردن پهپاد آمریکایی بخشی از نقشه حمله سایبری آمریکا بوده است لینک
[۶] Iran–U.S. RQ-۱۷۰ incident Link
[۷] ‘We were cocked & loaded’: Trump’s account of Iran attack plan facing scrutiny Link