التهاب، کمبود کاغذ، کشف انبارهای احتکارشده، نظارت، کاهش صفحات روزنامه‌ها و... کلیدواژه‌های این روزهای حوزه فرهنگ و نشر و مطبوعات هستند؛ چرا که کاغذ به مسأله نخست این ماجرا تبدیل شده است.
حدود سه سال است که کشورمان با کمبود کاغذ چاپ و نشر و مطبوعات مواجه شده است، اما در سال‌های نخست کمرنگ‌تر از اکنون بود و می‌شد نوسانات را کنترل کرد، ولی چندی است که کمبود و گرانی کاغذ، هم رسانه‌ها را تهدید می‌کند و هم بر بازار کتاب و نشر سایه انداخته است.
* تکذیب کمبود کاغذ
اینکه کاغذ نداریم، بلافاصله توسط وزیر ارشاد در یک توئیت در فضای مجازی فرض باطل شمرده می‌شود و از سوی دیگر انباشت کاغذ در انبارهای اطراف تهران روی خروجی رسانه‌ها می‌آید تا حرف و حدیث‌ها مانعی برای گرانی کاغذ نباشد و اطمینان خاطر برای ناشران در آستانه نمایشگاه کتاب سی و دوم فراهم شود که کاغذ داریم و با خیال راحت به تولید اقدام کنید! در میانه مسیر، هنگامی که با برخی ناشران صحبت می‌شد، از تدبیرهای خاص نشر صحبت می‌کردند تا از بازار کتاب عقب نمانند. برخی از تعداد صفحات آثارشان کاستند و برخی دیگر قطع کتاب‌ها را کوچکتر کرده و با قواره‌ای جدید آنها را روانه بازار نشر کردند.
برخی حتی به تغییر کاربری کتابفروشی‌ها و تغییر تولیدشان اقدام کردند، اما همچنان مصلای امام خمینی در اردیبهشت ماه ۹۸ حدود ۹۰۰ ناشر را در شبستان اصلی به خود دید و حتی طبق گزارش‌ها میزان تراکنش‌ها بیش از سال گذشته هم بود.
از این آمار و ارقام که بگذریم مسأله این روزها مربوط می‌شود به واردات کاغذ. جدول قیمت کاغذ تحریر این روزها رکورد زده و به مرزِ بندی ۵۰۰ هزار تومان رسیده است. سؤال اینجاست: پس کاغذهایی که وزیر ارشاد از آن سخن می‌گفت، چگونه توزیع شد؟
* سامانه توزیع کاغذ برای بهبود تخصیص
ابتدا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یک سامانه راه‌اندازی کرد. بر این مبنا شرایط دریافت کاغذ از سوی ناشران اینگونه اعلام شد: داشتن پروانه نشر معتبر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتشار کتاب در دو سال گذشته. البته برای آن دسته از ناشران که در دو سال قبل فعالیتی نداشته‌اند، بعد از تأیید معاونت امور فرهنگی، کاغذ اختصاص می‌یابد. البته تخصیص کاغذ در حوزه نشر، بر اساس میانگین عملکرد ناشر در سال‌های ۹۵ و ۹۶ و همچنین تقاضای آنان در سال جاری استارت زده شد.
از سوی دیگر هم اعلام شد این سامانه تحت نظارت کارگروه ساماندهی کاغذ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران کشور (آشنا) در حال تکمیل و راه‌اندازی است و کارشناسان سامانه از معاونت امور فرهنگی و مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حسب مورد مصرف، تصمیم‌گیری می‌کنند و در صورت نیاز، این دو معاونت از نظر مشورتی صنف مربوطه نیز استفاده می‌کنند.
* التهاب در روزهای منتهی به نمایشگاه کتاب
برای این تخصیص کاغذ، زمانی هم اعلام شد؛ قرار بر این شد که کلاً فرآیند ثبت درخواست تا تحویل حواله به ناشر ظرف مدت ۶ روز کاری انجام شود تا ناشران برای تولید و انتشار آثارشان بدون کاغذ نمانند و از به وجود آمدن قیمت کاذب جلوگیری شود که در انجام این امر همراهی همکاران ناشر به تحقق خواسته صنفی آنان کمک کند.
این درمان مقطعی صورت گرفت و برخی از ناشران در آستانه سال جدید از پرداخت هزینه برای دریافت کاغذ خبر دادند؛ در حالی که پس از ۶ روز کاغذی را وصول نکرده بودند. کمی بعد دلیل این عدم تخصیص انبارگردانی اعلام شد چند روز پیش اما دوباره محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر ارشاد از تداوم ارائه کاغذ به ناشران خبرداد.
عرضه کاغذ به ناشران در روزهای بعد از نمایشگاه هم تداوم داشت و هیچ گونه وقفه‌ای در کار پیش نیامده تا ناشران بتوانند در این حوزه با مشکل کمتری به تولید و انتشار کتاب بپردازند. بسیاری از ناشران حرفه‌ای و فعال کشور توانستند با استفاده از کاغذ با ارز دولتی به فعالیت خود ادامه دهند؛ چنان که در بازدید مسئولان از نمایشگاه کتاب تهران این نکته توسط ناشران مورد اشاره قرار گرفت.
عرضه و توزیع کاغذ مربوط به این حوزه توسط صنف نشر انجام می‌شود؛ به این صورت که ناشران متقاضی، درخواست خود را در سامانه‌ای که به این منظور تعریف شده وارد می‌کنند و پس از بررسی و تائید، کاغذ مورد نیاز به ناشر تحویل داده می‌شود.
* تصمیم مهم: برای حل بحران کاغذ ارز تخصیصی آن ۴۲۰۰ تومانی ماند
همه این موارد را به تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کاغذ اضافه کنید. این تصمیم در جهت حل مسئله کاغذ نهایی شد. همچنین مقرر شد کاغذهای موجود در گمرک، ظرف دو هفته ترخیص و توزیع شوند.
این گزارش اما در این مقطع تاملی خواهد داشت، چرا که در همین جلسه بر رفع موانع و افزایش میزان تولید کاغذ توسط کارخانجات داخلی به عنوان یک سیاست مبنایی تاکید شد. اما مسئولان گویا فراموش کرده‌اند که باز شدن مسیر واردات آن هم با چراغ سبز ارز ۴۲۰۰ تومانی آیا انگیزه‌ای برای تولیدکننده داخلی فراهم می‌کند؟
* تصمیم درست یا تزریق موقت؟
آیا روان شدن ورود کاغذ با ارز نازل ۴۲۰۰ تومان تدبیر درستی بود یا تنها می‌شود آن را ریختن مقطعی آب روی آتش بحران کاغذ تلقی کرد؟ آیا ارائه این ارز که قطعا مسکنی کوتاه‌مدت است، راهکار صحیحی به شمار می‌رود؟
نکته همینجاست. آیا نمی‌شود بخشی از همین ارز ۴۲۰۰ تومانی برای به کار افتادن کارخانه پارس و کارون هزینه شود؟ دو کارخانه‌ای که می‌توانند بار سنگین کاغذ کشور را سبک کنند. تزریق مسکن مقطعی برای کاهش التیام کاغذ در جامعه نشر، کار درستی است، اما مسیر را نباید به اشتباه ریل‌گذاری کرد.
* حال کارخانه‌های داخلی را بپرسید
راه درست، تولید داخلی است که شب گذشته رهبر انقلاب در دیدار مسئولان نظام به آن اشاره کردند؛ نه نگاه به خارج. پس بهتر بود چند ماه ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات تخصیص می‌یافت و در ادامه، این ارز را به تجهیز کارخانه‌های داخلی اختصاص می‌دادند.
مدیرعامل کارخانه کاغذ کارون در گفت‌وگو با خبرنگار فارس طی روزهای گذشته اظهار داشت: اگر یارانه ۴۲۰۰ تومانی که سال گذشته برای واردات کاغذ اختصاص داده شد، در اختیار واحدهای تولید داخلی قرار می‌گرفت، شاید برای همیشه ۷۰ درصد نیاز کاغذ کشور حل می‌شد، اما متاسفانه اینگونه نشد.
۷۰ درصد رفع نیاز کشور آمار کمی نیست که یک مدیر کارخانه داخلی آن را اعلام می‌کند. پس بهتر بود دولت به جای تدبیر در تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی تدبیر در تخصیص این ارز به کارخانه‌های داخلی داشت تا شاهد تولید کاغذ در کشور خودمان بودیم.
* نگاه به خارج یا تولید داخل؟
اینکه کاغذهای وارداتی هم کیفیت لازم را ندارند، اینکه برای ورود همین میزان کاغذ هم گاهی تحریم‌ها را دور زده یا تهاتر می‌کنیم و یا از راهکارهای دیگر بهره می‌بریم، باید چشم ما را معطوف به داخل کند. رهبر انقلاب در بازدید سال ۹۲ از نمایشگاه کتاب بر مسئله تولید در حوزه کاغذ تاکید داشتند، اما نه تنها مهم شمرده نشد، بلکه بی‌اهمیتی به آن به مسیر کاغذ را به چالش رساند.
* تامین ۸۷۲ میلیون دلاری بانک مرکزی که از سوی ارشاد تائید نمی‌شود!
٨٧٢ میلیون دلار از سوی بانک مرکزی برای هفت تعرفه گمرکی در حوزه کاغذ تأمین شده ولی آنچه که از سوی ارشاد تأیید می‌شود ٢٧٠ میلیون دلار کاغذ وارد کشور شده است که عبارتند از کاغذ روزنامه‌ای، چاپ و تحریر، چاپ و تحریر رند، بالکی و NWC.
با این همه، هر میزان کاغذ که وارد کشور شود، تا زمانی که نظارتی بر توزیع نباشد، همین وضعیت بر بازار کاغذ سایه خواهد افکند. شانه خالی کردن از حل بحران کاغذ و صرفاً واردات آن با پایین‌ترین رقم نه تنها مسکن نیست؛ بلکه دمیدن در تنور سرد تولید است.