بساط کبابی و جگرکی تا فوتبال جام رمضان که در هر محله‌ای با چند لامپ 100 بساطش پهن می‌شد و اهالی محل را گردهم می‌آورد همه در قاب خاطرات مردم استان گلستان نقش بسته است.
مفهوم ماه رمضان برای دهه شصتی‌ها و جوانان اول انقلاب چیزی فراتر از ضیافت افطار و دیدن سریال‌های تلویزیونی است، آن روزها خبری از موبایل و شبکه‌های اجتماعی نبود و مانند سفره افطار و سحری، مردم در شب‌های رمضان دور هم می‌نشستند و شادی‌های خود را بین هم تقسیم می‌کردند.
هنوز خاطرات خانه مادربزرگ و بازی‌های نزدیک افطار نوه‌ها از ذهن هیچ پدر امروزی خالی نشده و شیطنت‌های سر سفره افطار و شوخی‌های جمع صمیمی خانواده، ماه رمضان را به یک ماه خاطره‌انگیز مبدل می‌کرد.
ماه مبارک رمضان در کنار بُعد معنوی و روزهداری با رسم و رسوماتی نیز همراه است که این مهم در جایجای ایران وجود دارد و برخی آیینها و رسومات مشابه و برخی نیز خاص و ویژه بعضی مناطق است.
ماه مبارک رمضان بهعنوان یکی از ماه‌های مذهبی شُهره است و گرچه فریضه روزهداری حکمی شرعی است اما ماه ضیافت الهی در طول تاریخ آنچنان با آداب و رسوم و فرهنگ و تمدن ایرانی پیوند خورده که میتوان از آن بهعنوان یک آیین و سنت ملی- مذهبی یاد کرد.
گرچه برخی از آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در انبوه جلوههای مدرنیته به فراموشی سپرده شدند و رنگ باختند اما برخی آداب و سنن همچنان در برخی مناطق زنده و پابرچا است و اهتمام به آن شور و شعف روزهداری و عبادت به درگاه الهی را دوچندان میکند.
آداب و رسوم و آیین یک جامعه، هویت و فرهنگ آن جامعه است که ماندگاری و حیات آن؛ شادابی و سرزندگی هر جامعهای را به ارمغان خواهد آورد، استان گلستان نیز بهعنوان نماد وحدت اقوام و مذاهب در ماه مبارک رمضان آداب و رسوم مختلفی را در خود جای داده است که در ادامه گذری کوتاه به بخشی از آداب و رسوم مردم استان گلستان در ماه مبارک رمضان خواهیم داشت که از نظر میگذرانید؛
محقق و تاریخنگار گلستانی در خصوص آداب و رسوم گلستانیها در ماه رمضان در گفتوگو با خبرنگار فارس از گرگان اظهار کرد: پیشرفتهشدن تکنولوژی ارتباطات اعم از تلفن همراه، شبکه‌های تلویزیونی، رادیو و ساعت و امثال آن در زندگی امروز ناخودآگاه بر فرهنگ و آداب و رسوم سنتی هر منطقه اثر گذاشته است که از جمله آثار این تکنولوژی پیشرفته دنیای مدرن روی مناسک ماه رمضان است.
غلامرضا خارکوهی ادامه داد: با وجود آنکه از گذشته تاکنون اقوام مختلفی در استان گلستان زندگی میکنند و برخی از آیینها و شعائر خاصی وجود داشت اما اغلب این مناسکها و آیینهای ماه رمضان در استان گلستان کمرنگ شدهاند.
وی سحرخوانی را یکی از رسوم گلستانیها در محلات شهر و روستاهای استان گلستان برشمرد و افزود: از حدود یک الی دو ساعت مانده به اذان صبح برخی افراد مذهبی و قدیمیتر اشعاری را میخواندند و اهالی را برای پختوپز و تهیه غذای وعده سحری بیدار می‌کردند چراکه در قدیم مرسوم بود غذای سحر را هنگام سحر آماده کنند.
*سنتهای فرهنگی جامعه در آستانه تغییر یا منسوخ شدن/ سحرخوانی ماه رمضان احیاء شود
محقق و تاریخنگار گلستانی گفت: بیدار کردن اهل محل و کوچه هنگام سحر توسط اهالی محل از دیگر رسوم مردم استان بود و براساس آن پیرمردی به درب منازل مسکونی میرفت و چراغهایی که خاموش بود را برای سحری بیدار می‌کرد، معمولاً در هر کوچهای یک فرد مسن و سحرخیز این کار را انجام میداد؛ البته این رسم در گذشته بیشتر مرسوم بود و امروزه در برخی محلات که هنوز حالت سنتی دارند دیده میشود.
خارکوهی تأکید کرد: متأسفانه امروزه با مدرن شدن زندگی، بسیاری از سنتهای فرهنگی جامعه یا تغییر کرده یا منسوخ شده است که خوب است برای احیای این میراث معنوی، ادارات مختلف اعم از فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و تبلیغات اسلامی با همکاری مداحان و علاقمندان در برخی از محلات قدیمی شهر و روستاها برنامه سحرحوانی را در داخل کوچهها اجرا کنند.
وی متذکر شد: همانطور که به حفظ آثار تاریخی بهاء داده میشود باید به حفظ آثار فرهنگی و معنوی نیز اهمیت داده شود.
محقق و تاریخنگار گلستانی ابراز کرد: همچنین در قدیم برخی پادگانها برای بیدار کردن اهل شهر توپ شلیک می‌کردند.
*سفره رنگارنگ گلستانیها در ماه رمضان؛ از «مسقطی» تا نان سنتی «قتلمه»
خارکوهی با بیان اینکه در ماه رمضان برخی غذاها مرسوم است و مختص این ماه است، اذعان کرد: فرنی، تَرَک، پخت حلو بهویژه حلوا آردی و برنجی، حلیم، شیربرنج، شله زرد، مسقطی، آش و سوپ، نان و پنیر و سبزی و زولبیا و بامیه از جمله غذاهایی است که در سفره افطار بین گلستانیها مرسوم است.
وی با بیان اینکه پخت غذاهای دیگر نیز بین اقوام مختلف در ماه رمضان مرسوم است، افزود: «قَتلمه» نوعی نان است که در روغن پخته میشود و بعد از سرخ شدن روی آن خاکه قند میریزند، همچنین نان شیرمال نیز در استان گلستان بهویژه در مناطق روستایی مرسوم است.
محقق و تاریخنگار گلستانی تصریح کرد: اصل روزه ازدیاد تقوا و قوی شدن ایمان، اجتناب از گناهان و افزایش اعتقادات مذهبی است و هر منطقهای برای این مهم آداب خاصی را دارد که نماز ویژه ترکمنها از جمله آنها است، همچنین برنامه جزءخوانی قرآن کریم و برگزاری جلسات تفسیر قرآن و جلسات اخلاق و معارف دینی و مذهبی در مساجد و حسینیهها در ماه رمضان بیشتر میشود و مردم در این ماه مهربانی از بسیاری از گناهان پرهیز میکنند.
*خوردن کلهپاچه در شب 27 رمضان
خارکوهی با بیان اینکه مردم در لیالی قدر در مساجد جامع شهرها و روستاها و مصلاهای نماز جمعه به طور انبوه شرکت میکنند، متذکر شد: یکی از آیین گلستانیها از جمله در گرگان در شب بیستوهفتم ماه مبارک رمضان خوردن کلهپاچه است و آن را «کلهپاچه ابنملجم مرادی» قاتل حضرت امیرالمؤمنین(ع) مینامند و از شدت تنفری که نسبت به این شخص پست دارند و میخواهند برای همیشه ابنملجم را بهعنوان انسانی جنایتکار مورد نفرین قرار دهند کلهپاچه میخوردند.
وی یادآور شد: در گذشته فطریه روز عید فطر را یکبهیک در دستان اعضای خانواده قرار میدادند و همه آن را لمس می‌کردند تا از اثر معنوی فطریه بهره ببرند و این موجب میشود فرزندان از کودکی پرداخت فطریه را بهعنوان یکی از آیینهای مهم ماه رمضان در کنار جنبه معنوی آن به خاطر بسپارند.
محقق و تاریخنگار گلستانی خاطرنشان کرد: در گذشته در هر محلات و کوچههای مختلف، جوانان و نوجوانان بعد از افطار به بازی‌های بومی و محلی و فوتبال میپرداختند که این رسم امروزه به فراموشی سپرده شد و امروز بیشتر در سالنهای ورزشی و باشگاهها انجام میشود.
*فراموشی آیین دیرینه جگرکیهای سیار بعد از افطار در گرگان
خارکوهی با اشاره به رسم فراموش شده جگرکیهای سیار در گرگان اشاره کرد و گفت: متأسفانه برنامه جگرخوری بعد از افطار در گرگان توسط یکی از شهرداران سابق گرگان برچیده شد و در حالی که سابقه جگرخوری در خیابان امام خمینی (ره) گرگان قدمت حدود 60 ساله داشت و تا چند سال گذشته هم مرسوم بود اما فراموشی سپرده شد.
وی افزود: بهدلیل اینکه جگرکیها بعد از افطار تعطیل می‌شد از میدان «شهرداری» تا «مازندران» گرگان، جگرکیهای سیار از اذان مغرب تا نیمههای شب وجود داشت و خانوادهها بعد از افطار برای تفریح در این مکان حضور مییافتند و جگر میخوردند و متأسفانه بهجای آنکه جگرکیهای سیار از لحاظ بهداشتی ساماندهی شوند اما به طور کلی جمعآوری و به فراموشی سپرده شد.
محقق و تاریخنگار گلستانی از مسؤولان خواست تا جگرکیهای سیار بعد از افطار در گرگان بهعنوان یک آیین اجتماعی و سنتی دوباره فعال شود و تأکید کرد: خوب است شهرداری و دستگاههای دیگر برای فعال شدن دوباره این آیین دیرینه در گرگان اقدام کنند.
خارکوهی خاطرنشان کرد: مسؤولان میتوانند جگرکیهای سیار را از لحاظ بهداشتی ساماندهی کنند و بهدلیل مشاهده تعدادی محدود کار غیربهداشتی نباید کل جگرکیهای سیار را تعطیل و مردم را از این آیین خوب محروم می‌کردند.
وی با بیان اینکه در ماه رمضان کمک به فقرا و دستگیری از نیازمندان بیشتر میشود، گفت: دعوتهای خانوادگی و اجتماعی برای افطار یکی از آداب و رسوم مردم گلستان در ماه رمضان است که علاوهبر صلهرحم از لحاظ معنوی نیز اثرگذار است.
محقق و تاریخنگار گلستانی در پایان ابراز کرد: متأسفانه بسیاری از آیینهای گذشته کمرنگ شده است و امیدوارم تا جایی که ممکن است این آیینها حفظ شود و مسؤولان برای احیاء و تقویت آن تلاش کنند.