مروری بر سیره عملی امام علی (ع) و حضرت امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب در شیوه حکومت داری و مواجهه آنان با فرزندان و سایر نزدیکان خود در قبال آن ، از موارد بسیار مهم و موثری است که می تواند مورد توجه آحاد مسئولان و مدیران ارشد و میانی و خرد در نظام جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد .

مقدمه :

مردم بر دو دسته اند . دسته اول: کسانی هستند که فقط دارای شخصیت حقیقی هستند . دسته دوم : کسانی هستند که هم دارای شخصیت حقیقی هستند و هم دارای شخصیت حقوقی .

منظور ما از شخصیت حقیقی این است که هر انسانی صرف نظر از عقائد ، مشاغل ، مناصب و ... یک وجود خارجی دارد که او را از دیگران متمایز می سازد و بر اساس همان وجود خارجی ، وظائفی به عهده ی او گذاشته می شود و حقوقی نیز برای او تعیین می شود . این حقوق و آن وظائف ، چه الزامی باشند یا غیر الزامی ، فقط بر اساس شخصیت وجودی او وضع شده اند و بس .

و منظور ما از شخصیت حقوقی ، عنوانی است که افراد بر اساس عقائد ، مشاغل ، مناصب و ... دارای آن می شوند و بر اساس همان عنوان و جایگاه ، وظائفی به عهده ی آنها گذاشته می شود و حقوقی نیز برای آنها تعیین می گردد . این وظائف نیز چه الزامی باشند یا غیر الزامی ، فقط بر اساس آن عنوان و جایگاه وضع می شوند و بس !

بنابراین عناوینی چون مسلمان ، کافر ، پدر ، فرزند ، همسر ، همسایه ، قاضی ، کاسب ، والی ، رعیت و ... همه از نوع شخصیت های حقوقی هستند که در اسلام برای آنها وظائف و حقوقی تعیین شده است. این وظائف و حقوق یا الزامی هستند و واجب و حرام و یا غیر الزامی هستند و مستحب و مکروه !

با این مقدمه ای که بیان شد ، دانستیم اولاً مقصود ما از شخصیت حقیقی و شخصیت حقوقی ، گسترده تر از بعضی از اصطلاحات رایج است و ثانیاً هر شخصی ممکن است دارای یک یا چند شخصیت حقوقی باشد

اسلام و تعیین وظائف و حقوق برای شخصیت حقیقی و حقوقی افراد

هر کسی که کمترین آشنایی با دین اسلام دارد می داند که اسلام برای شخصیت حقیقی و حقوقی افراد ، حقوق و وظائفی را تعیین کرده است که رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) یکی از گران بهاترین منابع حقوقی موجود است.

البته متونی که ما را در شناسایی حقوق و وظائف افراد ، یاری می کند منحصر به این رساله نیست و قرآن کریم و روایات و سیره معصومین (ع) از منابع پرارزشی است که در اختیار مسلمانان بلکه در دسترس همه انسانهای پرسشگر قرار دارد .

شخصیت حقوقی و بایست ها و نبایست ها

شخصیت حقوقی افراد ، گاهی سبب می شود تا آنها بر مال ، جان ، ناموس ، اسرار و .... مردم دسترسی داشته باشند و بر اساس نوع دسترسی و مقدار آن ، انتخاب ، انتصاب و نظارت بر آنها از اهمیت بیشتر برخوردار می گردد .

برای همین لازم است اشخاصی که در چنین موقعیت های قرار می گیرند ، علاوه بر اینکه از طرف انتخاب کنندگان و انتصاب کنندگان به صورت دقیق شناسایی شوند و بعدها مورد نظارت قرار بگیرند ، خود آنها نیز برای حفظ آبرو و موقعیت خود ، نظارت های دقیقی را در پیش بگیرند تا علاوه بر جلوگیری از آسیب رسیدن به خود ، نظام جمهوری اسلامی که ستونش بر ابدان مطهر شهداء استوار شده است را متزلزل نسازند .

سیره امام علی(ع) در حکومت داری و فرار از توهّم فامیل‌ بازی

بر هیچ مسلمانی پوشیده که سیره ی انبیاء و اوصیاء الهی به گونه ای بود که خود و فرزندان صالح شان همیشه در راه پیشرفت و توسعه دادن جایگاهی بوده اند که به امانت به آنها سپرده شده بود و هرگز در پی استفاده های شخصی از موقعیت ها نبودند . آنها برای خدمت به دین و مردم ، از مال و جان خود گذشتند و رنج ها را بر ریاست های زودگذر دنیوی ترجیح دادند . شهادت بسیاری از این عزیزان بهترین شاهد و گواه بر این مدعا است !

آری ! آنها را خدا برای ریاست و امامت مردم گمارد تا آنها در راه دفاع از دین ، نَه تنها از این موقعیت ها به نفع خود و نسل های خود استفاده نکنند بلکه خود ، برادران شان ، فرزندان کوچک و بزرگ و بلکه کودکان شش ماه یا در رحم خود را در راه دین قربانی نمایند .

حضرت علی (ع) به نزدیکان خویش اگر چه از شایسته‌ترین مردمان روزگار بودند ، ریاستی واگذار نمی‌کرد ! چون حتّی توهّم فامیل ‌بازی را برای حکومت ، سمّی مهلک می‌دانست و برای همین است که در توزیع قدرت ، سیاستِ شایسته‌سالاری را اجرا می‌کرد ، البته نه نسبت به فامیل !

او برای حفظ حکومت اسلامی از توّهم فامیل‌ بازی ، با این که امام حسن (ع)  و امام حسین (ع) - که از هر جهتی از مالک ‌اشترها برتر بودند - را در کنارش داشت ، ولی قدرت را به امثال مالک ‌اشترها واگذار کرد تا اعلان کند ، مصلحت فرار از توهّم فامیل‌بازی ، برتر از ‌بهره ‌وری از چهره‌های برترِ فامیل است !

و پیامبر اکرم (ص) که در موقع خطر ، از خوابیدن حضرت علی (ع) به جای خویش استقبال کرده بود ، از اعلان جانشینی آن حضرت در روز غدیر خم ، از ترس اتهام فامیل‌بازی به قدری نگران و مضطرب بود که خدای تعالی فرمود : اگر این حکم را اعلان نکنی پس رسالت خود را انجام ندادی ( یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیكَ مِن رَبِّكَ وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ‏ . مائده/67).

آری ، اگر جانشینی دامادش و نوه‌هایش به فرمان خدا نبود ، او هرگز آنها را به جانشینی خویش منصوب نمی‌کرد!

رهبران انقلاب اسلامی و مواجهه با فرزندان و نزدیکان در حکومت داری

حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری حفظه الله نیز راه آن بزرگوران را سرمشق خود قرار دادند تا جایی که بر هیچ کس پوشیده نیست که آن دو بزرگوار فرزندان شان را در دفاع از دین ، یا از دست دادند یا به جبهه های حق علیه باطل فرستادند و یا اینکه فرزندان آنها اگر چه ممکن است خود علاقه به فعالیت های اقتصادی داشته باشند ولی از طرف پدر محروم شدند!

محرومیت از مناصب اجرایی و عدم حضور در محافلی که به طور طبیعی سبب عزّت نزد عام و خاص می شود نیز از دیگر محرومیت های این عزیزانی است که تنها جرمشان قرابت با آن بزرگواران بوده است!

فرزندان رهبر معظم انقلاب ، مثل پدرشان از داشتن منزل شخصی محروم هستند همچنان که از داشتن اماکن مذهبی که به صورت غیر مستقیم می تواند امتیازاتی را به راحتی در اختیار آنها قرار دهد خود را محروم کرده اند!

این فقط فرزندان رهبری معظم نیستند که خود را از فعالیت های اقتصادی محروم کرده اند بلکه داماهای آن بزرگوار نیز از هر گونه فعالیت اقتصادی محروم شده اند!

تأثیرات مثبت و منفی رفتار کارگزاران حکومت و نظام اسلامی

از خود گذشتگی انسان های مخلص و فدایی دین ، علاوه بر آنکه سبب می شود تا آنها نزد مردم عزیز و دوست داشتنی شوند ، گرایش به دین و ارزش های دینی را در بین مردم نیز دو چندان می کنند و در مقابل اگر افرادی با استفاده از جایگاه های دینی و حکومتی ، در فکر جلب منافع برای خود و نسل خود باشند ، علاوه بر اینکه جایگاه آنها را نزد مردم متزلزل می کند ، سبب کاهش و گرایش به دین و حمایت از نظام می شود.

ختم کلام

حرف پایانی این که ؛ برخی گفته های در این نوشته اگرچه بعضی ها را رنجیده می کند ولی باکی نیست ؛ زیرا آنچه که برای ما مهم است رضایت خداوند متعال و اولیاء اوست .

اگر آن بعضی ها می بینند مردم شریف ایران ، آنها و رفتارشان را می بینند و سکوت می کنند ، این به خاطر بزرگواری مردم است نه به خاطر تأیید رفتار قدرت طلبان و ثروت جویان و فرزند پرستان !

سیره عملی امام علی (ع) و حضرت امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب در شیوه حکومت داری و مواجهه آنان با فرزندان و سایر نزدیکان خود در قبال آن ، از جمله موارد بسیار اساسی است که باید مورد توجه و عمل همه مسئولان و مدیران در نظام جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد تا از امام و رهبران خود به نحوی شایسته پیروی کرده باشند .

یادداشتی به قلم آیت الله سید حبیب الله قدمی