پس از انقلاب اسلامی، حوزه های علمیه قم و مشهد گسترش چشم‌گیری یافتند و هزاران نفر از طلاب ایرانی جهت تحصیل به آن جا می روند. دلیل اصلی این امر، آن است که بیشتر حوزه ­های علمیه، دارای تمام مقاطع تحصیلی حوزوی تا سطح اجتهاد نیستند و این عامل اصلی سفر علما به شهرهای قم و مشهد است. از شهر گرگان، همواره علمای زیادی به این دو شهر رفته اند.

 اما کمی جای شگفتی است که چرا این افراد، پس از پایان تحصیلات به زادگاه خود باز نمی گردند و چرا نمی­خواهند زکات علم خود را به همشهریان خود بپردازند. به سخنی دیگر، ما با یک پدیده­ عجیبی به نام «سفر بی بازگشت علما»  رو به رو  هستیم.

در گذشته، روحانیون سرشناس منطقه پس از سال­ها تحصیل، به زادگاه خود باز می­ گشتند و به هدایت و ارشاد مردم می پرداختند که می توان به حضرات آیات سید محمود میربهبهانی، سید سجاد علوی، سید علی رئیسی، سید حبیب الله طاهری ، آیت الله نورمفیدی و آیت الله قدمی و ...  اشاره کرد.

پدیده سفر بی بازگشت علما، باعث مشکلات فراوانی به شرح زیر شده است:

1- بسیاری از مناطق بدون روحانی باسواد هستند. عجیب است که در برخی از جاها بویژه روستاها، مردم احکام اسلامی را نمی ­دانند.

2- مردم جهت پاسخگویی به سئوالات دینی مشکل و مسائل جدید ، می بایست با علمای شهرهای بزرگ به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تماس بگیرند که این امر ، کار ساده ای نخواهد بود لذا برخی از سئوالات بدون پاسخ می ماند .

3- در منطقه یک خطیب توانا وجود نداشته باشد و مردم مجبور باشند برای مراسمات مذهبی ، روحانیونی از شهرهای قم یا مشهد بیاورند و اجرت زیادی هم به آن ها بپردازند .

4- بیشتر منبرهای روحانیون به درس اخلاق اختصاص داشته باشد و احکام اسلامی به فراموشی سپرده ­شود در حالی که اخلاق یک موضوع عام است که هر فردی با مطالعه کتب معتبر ، می تواند آن­ها را بیاموزد ولی احکام یک مسأله تخصصی و فنی است که نیاز به آموزش دارد .

5- کلاس درس خارج فقه و اصول در منطقه بسیار اندک می باشد که شاید به انگشتان یک دست هم نرسد . بدبختی اینجاست که برخی از مدرسین درس خارج فقه استان ، با هدف های سیاسی و دادن شهریه به طلاب ، کلاس درس خود را پر می کنند .

6- روحانیون منطقه به دلیل ضعف علمی ، نمی توانند در آزمون روحانیون کاروان ها قبول شوند و به زائران استان خدمت کنند . امروزه اکثر روحانیون کاروان ها از استان های دیگر هستند .

7- فقها و مجتهدین در شهرها بسیار اندک است لذا مراجع تقلید در بیشتر شهرها ، نمایندگان مستقیم ندارند ، بیشتر روحانیون سرشناسی که در منطقه هستند ، نمایندگان با واسطه مراجع هستند . کار آن ها فقط ارسال وجوهات شرعی به دفتر مراجع است و حق تصرف در آن را ندارند . این نمایندگان ، شاید یکبار هم مستقیما مرجع تقلید را ندیده باشند .

به هر حال، روحانیونی که تحصیلات حوزوی را به پایان می رسانند بهتر است برای هدایت و ارشاد مردم به شهرهای خود بازگردند. درست نیست که یک شهری بدون یک مجتهد و شهر دیگری دارای هزاران مجتهد باشد و برخی اوقات به مناطق مختلف اعزام شوند. تمام روحانیون مذکور کسانی بودند که پس از کسب اجازه اجتهاد ، به زادگاه خود بازگشتند . البته ناگفته نماند که این امر هم جز با یک برنامه ریزی صحیح ، امکانپذیر نخواهد بود .

اکنون در اینجا به شناسایی برخی از روحانیون سرشناس و طراز اول در سطح کشور که سفر بی بازگشتی داشتند می ­پردازیم هر چند که تعداد آن­ها بیش از این مواردی است که نامشان در ذیل می آید:

1- آیت الله العظمی علوی گرگانی از مراجع تقلید در قم هستند . البته ناگفته نماند که ایشان برخلاف همه مراجع ، حداقل دو ماه در سال را در زادگاه خود سپری می کنند و به درس ، منبر و پاسخگویی به مردم مشغول می شوند.

2- حجت الاسلام حسین دیلمی از دیگر علمای منطقه بوده که صاحب تألیفات زیادی است که مهمترین آن ، کتابی است که با نام  صد و ده نکته از نماز منتشر شده است .

3- حجت الاسلام میرتقی حسینی خواه از دیگر علمایی است که دارای آثار متعدد بود و مدتی هم در گرگان درس خارج اصول داشت ولی چند سال پیش ، به قم مهاجرت کرد .

4- سید مرتضی میرکتولی از دیگر علمایی است که اکنون جزء هیئت رئیسیه جامعه مدرسین قم است .

5- ابوالقاسم تجری از دیگر علمایی است که با  انجمن قرآن پژوهان در قم همکاری می کند .

6- حسین تربتی نژاد از روحانیونی است که دارای مدرک کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی بوده و اکنون در مراکز آموزش عالی و مدارس علمیه قم به تدریس اشتغال دارد.

7- حجت الاسلام دکتر موسوی از اساتید دانشگاه فردوسی مشهد است وی صاحب اثری به نام  نهضت حسینی بوده که این کتاب رتبه اول سال دانشجویی کشور را کسب کرد.

به هر حال امیدواریم که روحانیون منطقه ما  از سطح علمی و عملی بالایی برخوردار بشوند تا شاهد مشکلات مذکور نباشیم و بیشتر بتوانند بنیه معنوی استان را بالا ببرند. گلستان ما