به گزارش پایگاه عدالت خواهان"بسیاری از ما هنگام مسافرت بین‌شهری در جاده‌های کشورمان شاهد جسد حیوانات گوناگون روی جاده یا کنار جاده بوده‌ایم. برخورد با حیوانات در جاده‌ها دارای پیامدهای منفی گوناگونی است از جمله: جراحت و مرگ حیوانات، خطر برای سرنشینان خودروها، نابودی گونه‌های در معرض خطر، تلف شدن دام‌ها یا حیوانات خانگی، آسیب به خودروها، هزینه‌های مالی برای خودروها و جاده‌ها، ایجاد منظره‌ای با بار روانی منفی (خصوصاً در مناطقی که پذیرای توریست هستند). با توجه به این مسائل، توجه به پدیده مرگ حیوانات خصوصاً در کشور ایران که با توجه به وسعت و تنوع جغرافیایی، میزبان بسیاری از گونه‌های حیوانات است، در سیاست‌های راه و شهرسازی ضروری به نظر می‌رسد.
آمارهای جهانی
در کشورهای گوناگون، جانوران خاصی وجود دارند که بیشترین احتمال مرگ آنها در جاده‌ها وجود دارد. مثلاً در آمریکای شمالی، خزندگان و برخی پستانداران بیشرین جانوران کشته‌شده در جاده‌ها هستند.
در کشور آمریکا، روزانه بیش از یک میلیون جانور در برخورد با خودروها جان خود را از دست می‌دهند.
در کشور آمریکا، روزانه بیش از یک میلیون جانور در برخورد با خودروها جان خود را از دست می‌دهند و فقط تعداد پرندگانی که سالانه در جاده‌های اروپا کشته می‌شوند، تا 27 میلیون مورد تخمین زده می‌شود. همچنین در آمریکا، سالانه 1/25 میلیون مورد درخواست غرامت از بیمه خودرو به دلیل برخورد با گوزن و موس ثبت می‌شود.(1)
طبق تحقیقی در آمریکا در سال 1993 که شامل 1923 جانور کشته‌شده بود، آمار نوع حیوانات به این شکل بود: 81 درصد پستانداران، 15 درصد پرندگان، 3 درصد خزندگان و دوزیستان و 1 درصد غیرقابل تشخیص. همچنین تخمینی در مورد حیواناتی که سالانه در جاده‌های کشور آمریکا کشته می‌شوند، شامل داده‌های زیر است: 41 میلیون سنجاب، 26 میلیون گربه، 22 میلیون موش، 19 میلیون صاریغ، 15 میلیون راکون، 6 میلیون سگ و 350 هزار گوزن. البته این آمار طبعاً موارد غیرقابل‌مشاهده مثل حشرات یا قورباغه‌ها را دربرنمی‌گیرد. طبق یک تحقیق در انگلستان، به ازای هر 8 کیلومتر مسافتی که با خودرو طی می‌شود، یک حشره کشته می‌شود. این رقم در تحقیق دیگری در هلند، 10 کیلومتر است که نشان‌دهنده 1/6 تریلیون حشره کشته‌شده در سال در هلند و 32/5 تریلیون مورد در آمریکاست. (2)
برخی تحقیقات در اروپا و آمریکا نشان داده‌است که گاهی رانندگان تعمداً حیوانات را زیر می‌گیرند که مشابه این تحقیقات باید در ایران نیز صورت گیرد. (3)
مرگ حیوانات در ایران
در ایران، مشهودترین موارد مرگ حیوانات در جاده‌ها مربوط به سگ و گربه است. البته در جاده‌های جنگلی مثل جاده پارک ملی گلستان، انواع مختلف جانوران دیگر هم مثل گرازها، مارها، گربه جنگلی‌ها، تشی‌ها و حتی بعضی از پرندگان در تصادف با خودروها کشته می‌شوند.
در ایران، مشهودترین موارد مرگ حیوانات در جاده‌ها مربوط به سگ و گربه است.
تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد، متأسفانه هیچ آمار رسمی درباره تعداد حیوانات کشته‌شده در جاده‌های ایران در دست نیست و فقط آمارهای پراکنده راجع به برخی جاده‌ها و حیوانات اعلام می‌شود. همچنین عمدتاً حیوانات خاص و یا در معرض انقراض، مورد توجه هستند. مثلاً گفته می‌شود «موته» بیشترین تلفات جاده‌ای را در میان مناطق حفاظت شده اصفهان داشته و مثلاً سه کفتار، یک گرگ و تعداد زیادی آهو و بچه آهو بر اثر برخورد با خودروهای عبوری در این محور تلف شده‌اند، حال‌آنکه باید آمارهای دقیق راجع به تمام حیواناتی که در معرض خطر برخورد با اتومبیل‌ها قرار دارند، فراهم شود.
گویا اداره حفاظت محیط‌زیست استان یزد از معدود نهادهایی است که به ثبت داده‌های مربوط به مرگ حیوانات در جاده‌ها پرداخته‌است که آن هم متأسفانه فقط مربوط به مرگ برخی حیوانات خاص است. طبق برآورد کارشناسان این اداره، پنج حیوان در هر شبانه‌روز در جاده‌های این استان تلف می‌شوند و در نیمه نخست سال 95، صد رأس حیوان در جاده کشته شده‌اند. این آمار غیرواقعی و اندک‌تر از تعداد واقعی به‌نظر می‌رسد، زیرا با توجه به آماری که در بالا بیان شد، تعداد واقعی باید بیش از این‌ها باشد.
تهیه آمار حیوانات کشته‌شده در جاده‌ها، احتمالاً کار چندان دشواری نیست، زیرا بر اساس آماری از تعداد حیوانات کشته‌شده ظرف چند روز در یک نوع خاص جاده و همچنین آمار رفتوآمد خودروها در جاده‌های مشابه، می‌توان با دسته‌بندی انواع جاده‌ها و میزان رفتوآمد و سرعت خودروها، آمار را به کل جاده‌های کشور تعمیم داد. این اولین گام در جهت حل این مشکل به نظر می‌رسد.
راهکارهای پیشگیری
دو راه کلی برای پیشگیری از مرگ حیوانات در جاده‌ها وجود دارد: تغییر رفتار رانندگان و تغییر رفتار حیوانات.
روش‌های گوناگونی برای تغییر رفتار رانندگان وجود دارد: اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی درباره پیامدهای منفی مرگ حیوانات در جاده‌ها، نصب تابلوهای هشدار، خط‌کشی، ایجاد سرعت‌کاه، افزایش روشنایی جاده‌ها و کاهش سرعت رفتوآمد از نظر فیزیکی یا روانی با ایجاد سرعت‌کاه یا افزایش موانع و پیچ‌های جاده در نقاط پرخطر.
تغییر رفتار جانوران از این راه‌ها صورت می‌گیرد: کاهش جمعیت حیوانات پیرامون جاده‌ها از طریق تغییر مکان منابع آب و غذا یا تغییر فضای جاده‌ها به گونه‌ای که برای حیوانات ناامن به نظر برسند؛ بازداشتن حیوانات از عبور از جاده‌ها (حداقل هنگام عبور خودروها) از طریق ایجاد امواج فراصوت، نصب بازتاب‌گر و حصاربندی؛ ایجاد روگذر و زیرگذر برای حیوانات.
نمکی که روی جاده‌ها ریخته می‌شود، نیز حیوانات را جذب می‌کند و احتمال تصادف را افزایش می‌دهد. لذا باید در پاشیدن نمک در زمستان، دقت کافی در این زمینه اعمال شود.
همچنین جمع‌آوری لاشه حیوانات مرده از جاده‌ها برای تأمین امنیت جاده‌ها ضروری است، زیرا گاهی حیوانات دیگر به سمت لاشه‌ها می‌آیند و خود خودروها هم برای اینکه لاشه را دور بزنند، ممکن است با خودروهای دیگر یا گاردریل برخورد کنند. در شهرهایی مثل نیویورک و تورنتو، شماره تلفن‌های خاصی برای درخواست جابجایی لاشه حیوانات وجود دارد.
جاده‌هایی که در نزدیکی محل زندگی جانوران هستند و احتمال رفتوآمد جانوران در آنها وجود دارد، باید به‌دقت شناسایی شوند و با استفاده از روش‌های مختلف، ایمن‌سازی گردند. به‌هرحال، به نظر می‌رسد وقت آن رسیده است که با دقت و توجه رانندگان و سیاست‌های مناسب دولتی، دیگر شاهد صحنه‌های تلخ مرگ حیوانات در جاده‌ها نباشیم.
منابع
1. Mapping Traffic’s Toll on Wildlife, NewYork Times, 12 September 2010
2. Trillions of Insects Killed by Cars Every Year Says Study, Treehugger, 10 July 2011
3. "Road Mortality of Amphibians, Reptiles and Other Wildlife on the Long Point Causeway, Lake Erie, Ontario", E. Paul Ashley et al., 1996, Canadian Field Naturalist.