وزیر خارجه آمریکا باوجود تائید انجام تعهدات ایران ذیل برجام در نامه‌ای به رئیس مجلس نمایندگان این کشور مدعی شد که ایران روح توافق هسته‌ای را نقض کرده است. ذخیره بیش از حد مجاز آب سنگین یکی از دلایل مورد اشاره تیلرسون بود که با ذکر آن می‌نویسد: بنابر این دلایل، بدون تردید ایران روح توافقنامه را نقض کرده است.
به گزارش پایگاه عدالت خواهان" در متن نامه تیلرسون در این باره آمده است: همانطور که رئیس‌جمهور ترامپ بارها توضیح داده است، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) توافقی یک‌جانبه است که در حالی تحریم‌های ایران را کاهش داده که این کشور بارها تا مرز نقض توافق پیش رفته است. ایران دو مرتبه از سقف تعیین‌شده برای ذخایر آب سنگینش فراتر رفته و همچنین تلاش کرده تا تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته‌ای را که ممکن است فعال کند، افزایش دهد. .... بنا بر این دلایل، بدون تردید ایران روح توافقنامه را نقض کرده است.
آیا ادعای تیلرسون صحیح می‌باشد؟
بررسی ادعای تیلرسون در رابطه با ذخیره آب سنگین ایران متاسفانه حکایت از یک پاس گل طلایی می‌کند! پاس گلی که با عقب‌نشینی غیرقانونی وزارت خارجه دولت یازدهم و مذاکره کنندگان ارشد آن به وقوع پیوسته است.
داستان از آن قرار است که مطابق با بند 10 توافق هسته‌ای ایران موظف بود که آب سنگین مازاد مورد نیاز خود – 130 تن مورد توافق شده در برجام- را برای صادرات در بازارهای بین‌المللی made available for export to the international market آماده نماید. در این بند از برجام در این باره می‌خوانیم:
10 - There will be no additional heavy water reactors or accumulation of heavy water in Iran for 15 years. All excess heavy water will be made available for export to the international market.
به مدت 15 سال، راکتور آب سنگین دیگر یا انباشت آب سنگین در ایران نخواهد بود. همه آب سنگین اضافی برای صادرات در بازارهای بین‌المللی عرضه خواهد شد.
همانطور که مشخص است مطابق با برجام هیچ لزومی بر ایران وجود نداشت که آب سنگین مازاد خود را به خارج از کشور ارسال نماید چرا که در این صورت باید در متن توافق از عبارت MADE AVAILABLE IN Abroad استفاده می‌شد که این عبارت نیامده است. لذا ایران مطابق با برجام می‌توانست تا میزان نامحدودی آب سنگین مازاد را در داخل کشور و برای فروش نگه‌داری کند.
اما تیم مذاکره کننده کشورمان بدون داشتن هرگونه مجوزی از شورای عالی امنیت ملی، مجلس شورای اسلامی و کمیته نظارت بر اجرای برجام با حضور در کمیسیون مشترک و در عقب نشینی آشکار می‌پذیرد که برخلاف متن صریح برجام، آب سنگین مازاد را به خارج از کشور (This material will remain outside Iran) ارسال نماید .( متن کامل این توافق در پیوست قابل مشاهده است)
این عقب نشینی که در واقع همان مذاکره مجدد محسوب می‌شد بعدها زمینه اعتراض چندباره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را فراهم آورد چنان‌که در اواخر بهمن 94 آژانس در گزارش رسمی خود اعلام کرد که ذخایر آب سنگین ایران برای "مدت کوتاهی" از حد تعیین شده در توافق جامع اتمی بین ایران و قدرت های جهانی یا برجام، فراتر رفت. آژانس در آبان 95 نیز مجدداً این مسئله را اعلام کرد.
حال رکس تیلرسون در نامه خود از همین پاس گل طلایی تیم ایرانی استفاده کرده و مدعی شد که ایران توافق هسته‌ای را به دلیل ذخیره بیش از حد آب سنگین درداخل کشور نقض کرده است! در حالی که اگر تیم ایرانی فقط درحد اجرای خود برجام دربرابر 5+1 مقاومت کرده بود الان شاهد این ادعاها از جانب آمریکا نبودیم.
در واقع علاوه بر نوشتن یک متن مفتضح حقوقی، پذیرفتن زیاده‌خواهی‌های طرف مقابل در اجرای برجام نیز از دیگر اشتباهات تیم مذاکره کننده وزارت خارجه بوده است. جمع آوری این موارد در کنار هم، حکایت از آن می‌کند که بهتر است تیم مذاکره کننده فعلی به دنبال شغل دیگری برای خود باشند تا با تغییر ترکیب مذاکره کنندگان، وزارت خارجه تاحدی از تماشا چی بودن و انفعال خارج شده و آمادگی بیشتری در برابر اقدامات احتمالی ترامپ داشته باشد.