غده تیروئید بزرگ‌ترین غده درون‌ریز بدن است که در قسمت جلوی گردن قرار دارد. بیماری‌های این غده به 3 گروه تقسیم می‌شوند؛ کم‌کاری، پرکاری و بزرگ شدن غده تیروئید که می‌تواند به دلیل بزرگ شدن گره تیروئید یا گواتر ساده باشد. مهم‌ترین این بیماری‌ها کم‌کاری تیروئید است که بعد از دیابت شایع‌ترین بیماری غدد درون‌ریز محسوب می‌شود که مردم به آن مبتلا می‌شوند. در مبتلایان به کم‌کاری تیروئید، ترشح هورمون کاهش می‌یابد یا کاملا قطع می‌شود.
نقش غده تیروئید در بدن چیست؟
غده تیروئید فعالیت خود را از دوران جنینی آغاز می‌کند و تا آخر عمر فعالیت آن ادامه دارد. این غده در دوران جنینی نقش فوق‌العاده مهمی دارد؛ در 8 هفته ابتدای جنینی رشد مغز کاملا وابسته به هورمون تیروئید مادر است. بعد از تولد هم اگر کم‌کاری تیروئید در نوزاد ادامه یابد، عوارض بسیار مهم و گاه جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد. کمبود هورمون تیروئید در هر دوره‌ای از زندگی عارضه‌ای خاص را بر جای می‌گذارد.
چرا غده تیروئید کم‌کار می‌شود؟
شایع‌ترین علت کم‌کاری این غده، وجود بیماری‌های خودایمنی است. در این بیماری بدن به دلایل ناشناخته نسبت به غده تیروئید واکنش نشان می‌دهد و شروع به ترشح آنتی‌بادی و موادی در خون می‌کند که بافت غده را از بین می‌برد. این بیماری اصطلاحا «هاشیماتو» نام دارد که شایع‌ترین نوع کم‌کاری و از نوع مادام‌العمر است. علت دیگر، جراحی‌هایی است که روی تیروئید انجام می‌شود؛ مثلا فرد دچار توموری در غده یا پرکاری شدید است که برای درمان باید با جراحی قسمتی یا تمام تیروئید او برداشته شود. طبیعی است که چنین بیمارانی بعد از جراحی دچار کم‌کاری خواهند شد. درمان با ید رادیواکتیو یا کم‌کاری‌های مادرزادی غده تیروئید، مصرف بعضی از داروها، کم‌کاری غده هیپوفیز در مغز و کمبود ید دریافتی نیز از علت‌های دیگر کم‌کاری تیروئید به شمار می‌روند. البته کم‌کاری ید دریافتی در کشور ما کمتر مطرح است چون در نمک مصرفی ما ید کافی وجود دارد.
کمبود ترشح غده تیروئید در بزرگسالان چه علائمی دارد؟
این هورمون تقریبا در همه نقاط بدن تاثیر می‌گذارد به همین دلیل کمبود آن نشانه‌های متنوعی را ایجاد می‌کند. بزرگسالان مبتلا به کم‌کاری تیروئید دچار سردی اندام‌ها، خشکی پوست، ریزش موهای سر و ابروها، افزایش وزن، اختلال قاعدگی در زنان، درد دست‌ها و پاها، ضعف، بی‌حالی، خواب‌آلودگی و افسردگی و… هستند.
آیا این بیماران کاملا درمان می‌شوند؟
بله، تقریبا درمان طبی بیشتر بیماران کودک یا بزرگسال موفق است اما اغلب بیماران به درمان‌های دائمی نیاز دارند؛ مثلا بیماری که ید رادیواکتیو دریافت کرده و تیروئیدش تخریب یا با جراحی غده تیروئیدش خارج شده، باید درمان شود. درمان دارویی است. بهتر است دارو ناشتا و نیم‌ساعت قبل از صبحانه استفاده شود تا خوب جذب شود. بیماری قابل تشخیص و قابل‌درمان است و هیچ تاثیری در کیفیت زندگی بیمار نمی‌گذارد. با مصرف دارو همه علائم بیماری از بین می‌رود.
اهمیت تشخیص زودرس کم‌کاری تیروئید در نوزادان
نوزادانی که با کم‌کاری تیروئید متولد می‌شوند، اغلب خواب‌‌آلود، با شکم‌های برجسته، فتق نافی، صورت پف کرده و شلی بدن، یبوست و حتی زردی طول کشیده هستند. این بیماری در بدو تولد باید تشخیص داده شود چون اگر اقدام به موقع انجام نشود، رشد مغزی و جسمی کودک متوقف می‌شود و ممکن است باعث عقب‌ماندگی ذهنی، ضریب هوشی پایین، کوتاه قدی و… شود. امروزه برای همه نوزادان در بدو تولد غربالگری برای تشخیص کم‌کاری تیروئید انجام می‌شود. غربالگری با گرفتن نمونه خون از پاشنه پای نوزاد در روزهای 5-3 بعد از تولد و آزمایش آن انجام می‌شود.
-------------------------
پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار و یا Hyperthyroidism) بیماری ای است که در آن غده تیروئید شما مقدار زیادی هورمون تیروکسین ترشح می نماید. پرکاری تیروئید می تواند شدیدا باعث افزایش سوخت و ساز بدن شما شده، باعث کاهش وزن، ضربان قلب بالا، تعریق، عصبانیت و کج خلقی شود. چندین راه مختلف برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد. از داروهای ضدتیروئید و ید رادیواکتیو برای درمان تیروئید پرکار استفاده می شود. بعضی اوقات، درمان پرکاری تیروئید شامل جراحی و برداشتن بخش هایی از غده تیروئید می شود. هرچند در صورت جدی نگرفتن پرکاری تیروئید این بیماری خطرناک است، اما اکثر افراد نسبت به درمان بخوبی جواب می دهند.
علایم ابتلا به پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید می تواند علایمی مشابه با سایر بیماری ها داشته و به همین دلیل تشخیص بیماری برای پزشک شما سخت باشد. علایم و نشانه هایی که ممکن است با تیروئید پرکار همراه باشند، شامل:
- کاهش وزن ناگهانی، حتی زمانیکه میزان غذای مصرفی شما و اشتهایتان کاهش نیافته است.
- ضربان قلب سریع، معمولا بیشتر از 100 ضربه در دقیقه و یا ضربان قلب نامنظم و یا تپش قلب.
- افزایش اشتها.
- نگرانی، اضطراب و یا کج خلقی.
- تعریق زیاد.
- تغییر در الگوی قاعدگی.
- افزایش حساسیت به گرما.
- تغییر در الگوی اجابت مزاج، بخصوص افزایش تعداد اجابت مزاج.
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)، که ممکن است به شکل ورم در زیر گردن شما ظاهر شود.
- خستگی و ضعف ماهیچه ها.
- مشکل در خوابیدن.
- نازک شدن پوست.
- موی شکننده و باریک.
بزرگسالان مسن ممکن است اصلا نشانه و علامتی نداشته باشند و درصورت وجود علامت بیشتر علامتی هایی همچون افزایش ضربان قلب، عدم تحمل گرما و خسته شدن زودهنگام شود. داروهایی که به آنها مسدود کننده بتا (beta blockers) گفته می شود و برای درمان فشار خون بالا و سایر بیماری ها استفاده می گردند، می توانند علایمی شبیه علایم پرکاری تیروئید ایجاد نمایند.
درصورتیکه کاهش وزن بی دلیل دارید، ضربان قلب بالا دارید، بطور غیرمعمول عرق می کنید، در گردن خود ورم حس می کنید و یا سایر علایم بیماری تیروئید پرکار را دارید، میبایست به پزشک مراجعه نمایید. تشریح کامل همه مشکلاتی که دارید برای تشخیص دقیق بیماری توسط پزشک لازم است، چراکه این بیماری علایمی مشابه با سایر بیماری ها نیز دارد.
دلایل ابتلا به تیروئید پرکار (hyperthyroidism)
غده تیروئید یکی از مهم ترین اعضای سیستم غدد درون ریز می باشد. بسیاری از بیماری ها و مشکلات می توانند باعث پرکاری تیروئید شود:
- مصرف زیاد غذاهای یددار
- بیماری گریوز
- التهاب غده تیروئید در اثر عفونت ویروسی یا بعد از بارداری و یا سایر موارد
- رشد غیرسرطانی غده تیروئید و یا غده هیپوفیز
- تومور بیضه ها و تخمدان
- مصرف مقدار زیاد هورمون تیروئید
- عکسبرداری پزشکی با رنگ های حاوی ید
عوارض ابتلا به پرکاری تیروئید
تیروئید پرکار می تواند باعث ابتلا به سایر مشکلات از قبیل موارد زیر شود:
- مشکلات قلبی – بعضی از جدی ترین عوارض پرکاری تیروئید مربوط به قلب و مشکلات قلبی می شود. این مشکلات شامل ضربان قلب سریع، نارسایی احتقانی قلب و … می شود. این مشکلات را می توان با درمان درست و بموقع پیشگیری و درمان نمود.
- شکنندگی استخوان ها – پرکاری تیروئید درمان نشده، می تواند باعث ضعف استخوان ها که به آن پوکی استخوان می گویند، شود. استحکام استخوان ها بسته به میزان کلسیم و مواد معدنی می باشد که شما دریافت می نمایید. هورمون تیروئید زیاد در بدن می تواند بر توانایی بدن در جذب کلسیم تاثیر گذارد.
- مشکلات چشمی – دچار افتالموپاتی گریوز نیز هستند، دچار مشکلات چشمی همچون سرخی چشم ها، بیرون زدگی چشم ها، ورم و پف چشم ها، حساسیت به نور و دوبینی و تاری دید می شوند.
- سرخی و ورم پوست – در موارد نادر، افراد مبتلا به بیماری گریوز دچار مشکلی به نام درموپاتی گریوز شده و پوستشان سرخ و ورم کرده می شود.
- بحران تیروتوکسیک – پرکاری تیروئید باعث افزایش خطر بحرانی تیروتوکسیک شده و بصورت ناگهانی دچار تب، افزایش ضربان قلب و حتی هذیان می شوند. این افراد باید سریعا با اورژانس تماس بگیرند.
آزمایش ها و تست های لازم برای تشخیص پرکاری تیروئید
بغیر از آزمایشات و تست های بالینی، آزمایش خون برای بررسی هورمون های TSH، T3 و T4 انجام می شود. همچنین ممکن است پزشک مواردی همچون سطح کلسترول خون، گلوکوز و جذب ید رادیواکتیو بررسی نماید.
درمان پرکاری تیروئید چگونه است؟
درمان پرکاری تیروئید به علت و شدت بیماری بستگی دارد. پرکاری تیروئید با یک و یا چند عدد از روش های زیر انجام می پذیرد:
- داروهای ضدتیروئید
- ید رادیواکتیو برای نابود کردن غده تیروئید و متوقف کردن تولید بیش از حد تیروئید
- جراحی برای برداشتن غده تیروئید
اگر تیروئید شما با جراحی برداشته شود و یا با رادیواکتیو نابود گردد، برای باقی عمرتان می بایست از داروهای جایگزین هورمون تیروئید استفاده نمایید.
چشم انداز بیماری
پرکاری تیروئید قابل درمان است. بعضی از علل آن بدون درمان نیز برطرف می گردند. پرکاری تیروئید ناشی از بیماری گریوز، عموما در گذر زمان بدتر می شود. این نوع بیماری عوارض زیادی داشته و بعضی از آنها برکیفیت زندگی تاثیر می گذارند.+++